महाभारत 4.1 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←विराट पर्व→

अध्याय 1→

[mh-4-1] • 24 श्लोकाः

नारायणं नमस्कृत्य नरं चैव नरोत्तमम्। देवीं सरस्वतीं चैव ततो जयम् उदीरयेत्। द्वैपायनोष्ठपुटनिःसृतम् अप्रमेयं। पुण्यं पवित्रम् अथ पापहरं शिवं च। यो भारतं समधिगच्छति वाच्यमानं। किं तस्य पुष्करजलैर् अभिषेचनेन। तद् एव लग्नं सुदिनं तद् एव। ताराबलं चन्द्रबलं तद् एव। ग्रहाश् च सर्वे सुमुखास् तद् एव। लक्ष्मीपतेर् अङ्घ्रियुगं स्मरेद् यदा। भाति सर्वेषु शास्त्रेषु रतिः सर्वेषु जन्तुषु। तारणं सर्वलोकेषु तेन भारत उच्यते। भारतं भानुमा(मे)निन्दुर् यदि न स्युर् अमी त्र[यः]। ततो ऽज्ञानतमोन्ध[स्य] कावस्था जगतो [भ]वेत्। व्यासं वसिष्ठनप्तारं शक्तेः पौत्रम् अकल्मषम्। पराशरात्मजं वन्दे शुकतातं तपोनिधिम्। व्यासाय विष्णुरूपाय व्यासरूपाय विष्णवे। नमो वै ब्रह्मनिधये वासिष्ठाय नमो नमः।

nārāyaṇaṃ namaskṛtya naraṃ caiva narottamam. devīṃ sarasvatīṃ caiva tato jayam udīrayet. dvaipāyanoṣṭhapuṭaniḥsṛtam aprameyaṃ. puṇyaṃ pavitram atha pāpaharaṃ śivaṃ ca. yo bhārataṃ samadhigacchati vācyamānaṃ. kiṃ tasya puṣkarajalair abhiṣecanena. tad eva lagnaṃ sudinaṃ tad eva. tārābalaṃ candrabalaṃ tad eva. grahāś ca sarve sumukhās tad eva. lakṣmīpater aṅghriyugaṃ smared yadā. bhāti sarveṣu śāstreṣu ratiḥ sarveṣu jantuṣu. tāraṇaṃ sarvalokeṣu tena bhārata ucyate. bhārataṃ bhānumā(me)nindur yadi na syur amī tra[yaḥ]. tato 'jñānatamondha[sya] kāvasthā jagato [bha]vet. vyāsaṃ vasiṣṭhanaptāraṃ śakteḥ pautram akalmaṣam. parāśarātmajaṃ vande śukatātaṃ taponidhim. vyāsāya viṣṇurūpāya vyāsarūpāya viṣṇave. namo vai brahmanidhaye vāsiṣṭhāya namo namaḥ.

जनमेजय उवाच। कथं विराटनगरे मम पूर्वपितामहाः। अज्ञातवासम् उषिता दुर्योधनभयार्दिताः। वैशंपायनः। पतिव्रता महाभागा सततं ब्रह्मवादिनी। द्रौपदी च कथं ब्रह्मन्न् अज्ञाता दुःखितावसत्। ते च ब्राह्मणमुख्याश् च सूताः पौरोगवैः सह। अज्ञातवासम् अवसन् कथं च परिचारकाः। धर्मेण ते ऽभ्यनुज्ञाताः पाण्डवाः सत्यविक्रमाः। अज्ञातवासं वत्स्यन्तश् छन्ना वर्षं त्रयोदशम्। उपोपविश्य विद्वांसः स्नातकाः संशितव्रताः। ये तद्भक्ता वसन्ति स्म वनवासे तपस्विनः। तान् अब्रुवन् महात्मानः शिष्टाः प्राञ्जलयस् तदा। अभ्यनुज्ञापयिष्यन्तस् तद्विवासं धृतव्रताः। विदितं भवतां सर्वं धार्तराष्ट्रैर् यथा वयम्। छद्मना हृतराज्याश् च निःस्वाश् च बहुशः कृताः। उषिताश् च वने वासं यथा द्वादश वत्सरान्। भवद्भिर् एव सहिता वन्याहारा द्विजोत्तमाः। अज्ञातवाससमयं शेषं वर्षं त्रयोदशम्। तद् वत्स्यामो वयं छन्नास् तद् अनुज्ञातुम् अर्हथ। दुर्योधनश् च दुष्टात्मा कर्णश् च सहसौबलः। जानन्तो विषमं कुर्युर् अस्मास्व् अत्यन्तवैरिणः। युक्ताचाराश् च युक्ताश् च क्षये स्वस्य जनस्य च। दुरात्मनां हि कस् तेषां विश्वासं गन्तुम् अर्हति। अपि नस् तद् भवेद् भूयो यद् वयं ब्राह्मणैः सह। समस्तेष्व् एव राष्ट्रेषु स्वराज्यं स्थापयेमहि। इत्य् उक्त्वा दुःखशोकार्तः शुचिर् धर्मसुतस् तदा। संमूर्छितो ऽभवद् राजा साश्रुकण्ठो युधिष्ठिरः। तम् अथाश्वासयन् सर्वे ब्राह्मणा भ्रातृभिः सह। अथ धौम्यो ऽब्रवीद् वाक्यं महार्थं नृपतिं तदा। राजन् विद्वान् भवान् दान्तः सत्यसंधो जितेन्द्रियः। नैवंविधाः प्रमुह्यन्ति नराः कस्यां चिद् आपदि। देवैर् अप्य् आपदः प्राप्ताश् छन्नैश् च बहुभिस् तदा। तत्र तत्र सपत्नानां निग्रहार्थं महात्मभिः। इन्द्रेण निषधं प्राप्य गिरिप्रस्थाश्रमे तदा। छन्नेनोष्य कृतं कर्म द्विषतां बलनिग्रहे। दितेः पुत्रैर् हृते राज्ये देवराजो ऽतिदुःखितः। ब्राह्मणं तोषयिष्यंश् च ब्रह्मरूपं निधाय च। प्रसादाद् ब्रह्मणो राजन् दितेः पुत्रान् महाबलान्। निर्जित्य तरसा शत्रून् पुनर् लोकाञ् जुगोप ह। विष्णुनाश्मगिरिं प्राप्य तदादित्यां निवत्स्यता। गर्भे वधार्थं दैत्यानाम् अज्ञातेनोषितं चिरम्। प्रोष्य वामनरूपेण प्रच्छन्नं ब्रह्मचारिणा। बलेर् यथा हृतं राज्यं विक्रमैस् तच् च ते श्रुतम्। और्वेण वसता छन्नम् ऊरौ ब्रह्मर्षिणा तदा। यत् कृतं तात लोकेषु तच् च सर्वं श्रुतं त्वया। प्रच्छन्नं चापि धर्मज्ञ हरिणा वृत्रनिग्रहे। वज्रं प्रविश्य शक्रस्य यत् कृतं तच् च ते श्रुतम्। हुताशनेन यच् चापः प्रविश्य छन्नम् आसता। विबुधानां हितं कर्म कृतं तच् चापि ते श्रुतम्। तथा विवस्वता तात छन्नेनोत्तमतेजसा। निर्दग्धाः शत्रवः सर्वे वसता गवि वर्षशः। विष्णुना वसता चापि गृहे दशरथस्य च। दशग्रीवो हतश् छन्नं संयुगे भीमकर्मणा। एवम् एते महात्मानः प्रच्छन्नास् तत्र तत्र ह। अजयञ् छात्रवान् मुख्यांस् तथा त्वम् अपि जेष्यसि। इति धौम्येन धर्मज्ञो वाक्यैः संपरिहर्षितः। शास्त्रबुद्धिः पुनर् भूत्वा व्यष्टम्भत युधिष्ठिरः। अथाब्रवीन् महाबाहुर् भीमसेनो महाबलः। राजानं बलिनां श्रेष्ठो गिरा संपरिहर्षयन्। अवेक्षय महाराज तव गाण्डीवधन्वना। धर्मानुगतया बुद्ध्या न किं चित् साहसं कृतम्। सहदेवो मया नित्यं नकुलश् च निवारितः। शक्तौ विध्वंसने तेषां शत्रुघ्नौ भीमविक्रमौ। न वयं वर्त्म हास्यामो यस्मिन् योक्ष्यति नो भवान्। तद् विधत्तां भवान् सर्वं क्षिप्रं जेष्यामहे परान्। इत्य् उक्ते भीमसेनेन ब्राह्मणाः परमाशिषः। प्रयुज्यापृच्छ्य भरतान् यथास्वान् प्रययुर् गृहान्। सर्वे वेदविदो मुख्या यतयो मुनयस् तदा। आशीर् उक्त्वा यथान्यायं पुनर्दर्शनकाङ्क्षिणः। ते तु भृत्याश् च दूताश् च शिल्पिनः परिचारकाः। अनुज्ञाप्य यथान्यायं पुनर्दर्शनकाङ्क्षिणः। सह धौम्येन विद्वांसस् तथा ते पञ्च पाण्डवाः। उत्थाय प्रययुर् वीराः कृष्णाम् आदाय भारत। क्रोशमात्रम् अतिक्रम्य तस्माद् वासान् निमित्ततः। श्वोभूते मनुजव्याघ्राश् छन्नवासार्थम् उद्यताः। पृथक् शास्त्रविदः सर्वे सर्वे मन्त्रविशारदाः। संधिविग्रहकालज्ञा मन्त्राय समुपाविशन्।

janamejaya uvāca. kathaṃ virāṭanagare mama pūrvapitāmahāḥ. ajñātavāsam uṣitā duryodhanabhayārditāḥ. vaiśaṃpāyanaḥ. pativratā mahābhāgā satataṃ brahmavādinī. draupadī ca kathaṃ brahmann ajñātā duḥkhitāvasat. te ca brāhmaṇamukhyāś ca sūtāḥ paurogavaiḥ saha. ajñātavāsam avasan kathaṃ ca paricārakāḥ. dharmeṇa te 'bhyanujñātāḥ pāṇḍavāḥ satyavikramāḥ. ajñātavāsaṃ vatsyantaś channā varṣaṃ trayodaśam. upopaviśya vidvāṃsaḥ snātakāḥ saṃśitavratāḥ. ye tadbhaktā vasanti sma vanavāse tapasvinaḥ. tān abruvan mahātmānaḥ śiṣṭāḥ prāñjalayas tadā. abhyanujñāpayiṣyantas tadvivāsaṃ dhṛtavratāḥ. viditaṃ bhavatāṃ sarvaṃ dhārtarāṣṭrair yathā vayam. chadmanā hṛtarājyāś ca niḥsvāś ca bahuśaḥ kṛtāḥ. uṣitāś ca vane vāsaṃ yathā dvādaśa vatsarān. bhavadbhir eva sahitā vanyāhārā dvijottamāḥ. ajñātavāsasamayaṃ śeṣaṃ varṣaṃ trayodaśam. tad vatsyāmo vayaṃ channās tad anujñātum arhatha. duryodhanaś ca duṣṭātmā karṇaś ca sahasaubalaḥ. jānanto viṣamaṃ kuryur asmāsv atyantavairiṇaḥ. yuktācārāś ca yuktāś ca kṣaye svasya janasya ca. durātmanāṃ hi kas teṣāṃ viśvāsaṃ gantum arhati. api nas tad bhaved bhūyo yad vayaṃ brāhmaṇaiḥ saha. samasteṣv eva rāṣṭreṣu svarājyaṃ sthāpayemahi. ity uktvā duḥkhaśokārtaḥ śucir dharmasutas tadā. saṃmūrchito 'bhavad rājā sāśrukaṇṭho yudhiṣṭhiraḥ. tam athāśvāsayan sarve brāhmaṇā bhrātṛbhiḥ saha. atha dhaumyo 'bravīd vākyaṃ mahārthaṃ nṛpatiṃ tadā. rājan vidvān bhavān dāntaḥ satyasaṃdho jitendriyaḥ. naivaṃvidhāḥ pramuhyanti narāḥ kasyāṃ cid āpadi. devair apy āpadaḥ prāptāś channaiś ca bahubhis tadā. tatra tatra sapatnānāṃ nigrahārthaṃ mahātmabhiḥ. indreṇa niṣadhaṃ prāpya giriprasthāśrame tadā. channenoṣya kṛtaṃ karma dviṣatāṃ balanigrahe. diteḥ putrair hṛte rājye devarājo 'tiduḥkhitaḥ. brāhmaṇaṃ toṣayiṣyaṃś ca brahmarūpaṃ nidhāya ca. prasādād brahmaṇo rājan diteḥ putrān mahābalān. nirjitya tarasā śatrūn punar lokāñ jugopa ha. viṣṇunāśmagiriṃ prāpya tadādityāṃ nivatsyatā. garbhe vadhārthaṃ daityānām ajñātenoṣitaṃ ciram. proṣya vāmanarūpeṇa pracchannaṃ brahmacāriṇā. baler yathā hṛtaṃ rājyaṃ vikramais tac ca te śrutam. aurveṇa vasatā channam ūrau brahmarṣiṇā tadā. yat kṛtaṃ tāta lokeṣu tac ca sarvaṃ śrutaṃ tvayā. pracchannaṃ cāpi dharmajña hariṇā vṛtranigrahe. vajraṃ praviśya śakrasya yat kṛtaṃ tac ca te śrutam. hutāśanena yac cāpaḥ praviśya channam āsatā. vibudhānāṃ hitaṃ karma kṛtaṃ tac cāpi te śrutam. tathā vivasvatā tāta channenottamatejasā. nirdagdhāḥ śatravaḥ sarve vasatā gavi varṣaśaḥ. viṣṇunā vasatā cāpi gṛhe daśarathasya ca. daśagrīvo hataś channaṃ saṃyuge bhīmakarmaṇā. evam ete mahātmānaḥ pracchannās tatra tatra ha. ajayañ chātravān mukhyāṃs tathā tvam api jeṣyasi. iti dhaumyena dharmajño vākyaiḥ saṃpariharṣitaḥ. śāstrabuddhiḥ punar bhūtvā vyaṣṭambhata yudhiṣṭhiraḥ. athābravīn mahābāhur bhīmaseno mahābalaḥ. rājānaṃ balināṃ śreṣṭho girā saṃpariharṣayan. avekṣaya mahārāja tava gāṇḍīvadhanvanā. dharmānugatayā buddhyā na kiṃ cit sāhasaṃ kṛtam. sahadevo mayā nityaṃ nakulaś ca nivāritaḥ. śaktau vidhvaṃsane teṣāṃ śatrughnau bhīmavikramau. na vayaṃ vartma hāsyāmo yasmin yokṣyati no bhavān. tad vidhattāṃ bhavān sarvaṃ kṣipraṃ jeṣyāmahe parān. ity ukte bhīmasenena brāhmaṇāḥ paramāśiṣaḥ. prayujyāpṛcchya bharatān yathāsvān prayayur gṛhān. sarve vedavido mukhyā yatayo munayas tadā. āśīr uktvā yathānyāyaṃ punardarśanakāṅkṣiṇaḥ. te tu bhṛtyāś ca dūtāś ca śilpinaḥ paricārakāḥ. anujñāpya yathānyāyaṃ punardarśanakāṅkṣiṇaḥ. saha dhaumyena vidvāṃsas tathā te pañca pāṇḍavāḥ. utthāya prayayur vīrāḥ kṛṣṇām ādāya bhārata. krośamātram atikramya tasmād vāsān nimittataḥ. śvobhūte manujavyāghrāś channavāsārtham udyatāḥ. pṛthak śāstravidaḥ sarve sarve mantraviśāradāḥ. saṃdhivigrahakālajñā mantrāya samupāviśan.

वैशंपायन उवाच। यथा विराटनगरे तव पूर्वपितामहाः। अज्ञातवासम् उषितास् तच् छृणुष्व नराधिप। निवृत्तवनवासास् ते सत्यसंधा यशस्विनः। अकुर्वत पुनर् मन्त्रं सह धौम्येन पाण्डवाः। अथाब्रवीद् धर्मराजः कुन्तीपुत्रो युधिष्ठिरः। भ्रातॄन् कृष्णां च संप्रेक्ष्य धौम्यं च कुरुनन्दन। तथा तु स वरांल् लब्ध्वा धर्माद् धर्मभृतां वरः। गत्वाश्रमं ब्राह्मणेभ्य आचख्यौ सर्वम् एव तत्।

vaiśaṃpāyana uvāca. yathā virāṭanagare tava pūrvapitāmahāḥ. ajñātavāsam uṣitās tac chṛṇuṣva narādhipa. nivṛttavanavāsās te satyasaṃdhā yaśasvinaḥ. akurvata punar mantraṃ saha dhaumyena pāṇḍavāḥ. athābravīd dharmarājaḥ kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ. bhrātṝn kṛṣṇāṃ ca saṃprekṣya dhaumyaṃ ca kurunandana. tathā tu sa varāṃl labdhvā dharmād dharmabhṛtāṃ varaḥ. gatvāśramaṃ brāhmaṇebhya ācakhyau sarvam eva tat.

कथयित्वा तु तत् सर्वं ब्राह्मणेभ्यो युधिष्ठिरः। अरणीसहितं तस्मै ब्राह्मणाय न्यवेदयत्।

kathayitvā tu tat sarvaṃ brāhmaṇebhyo yudhiṣṭhiraḥ. araṇīsahitaṃ tasmai brāhmaṇāya nyavedayat.

ततो युधिष्ठिरो राजा धर्मपुत्रो महामनाः। संनिवर्त्यानुजान् सर्वान् इति होवाच भारत।

tato yudhiṣṭhiro rājā dharmaputro mahāmanāḥ. saṃnivartyānujān sarvān iti hovāca bhārata.

द्वादशेमानि वर्षाणि राष्ट्राद् विप्रोषिता वयम्। छद्मना हृतराज्याश् च निःस्वाश् च बहुशः कृताः। उषिताश् च वने कृच्छ्रं यथा द्वादश वत्सरान्। अज्ञातचर्यां वत्स्याम छन्ना वर्षं त्रयोदशम्। त्रयोदशो ऽयं संप्राप्तः कृच्छ्रः परमदुर्वसः। संवत्सरम् इमं यत्र विहरेम निरामयम्।

dvādaśemāni varṣāṇi rāṣṭrād viproṣitā vayam. chadmanā hṛtarājyāś ca niḥsvāś ca bahuśaḥ kṛtāḥ. uṣitāś ca vane kṛcchraṃ yathā dvādaśa vatsarān. ajñātacaryāṃ vatsyāma channā varṣaṃ trayodaśam. trayodaśo 'yaṃ saṃprāptaḥ kṛcchraḥ paramadurvasaḥ. saṃvatsaram imaṃ yatra viharema nirāmayam.

स साधु कौन्तेय इतो वासम् अर्जुन रोचय। अबुद्धा धार्तराष्ट्राणां सहिताः सह कृष्णया। संवत्सरम् इदं यत्र विचराम यथासुखम्। यत्रेमा वसतीः सर्वा वसेमाविदिताः परैः।

sa sādhu kaunteya ito vāsam arjuna rocaya. abuddhā dhārtarāṣṭrāṇāṃ sahitāḥ saha kṛṣṇayā. saṃvatsaram idaṃ yatra vicarāma yathāsukham. yatremā vasatīḥ sarvā vasemāviditāḥ paraiḥ.

अर्जुन उवाच। तस्यैव वरदानेन धर्मस्य मनुजाधिप। अज्ञाता विचरिष्यामो नराणां भरतर्षभ।

arjuna uvāca. tasyaiva varadānena dharmasya manujādhipa. ajñātā vicariṣyāmo narāṇāṃ bharatarṣabha.

किं तु वासाय राष्ट्राणि कीर्तयिष्यामि कानि चित्। रमणीयानि गुप्तानि तेषां किं चित् स्म रोचय।

kiṃ tu vāsāya rāṣṭrāṇi kīrtayiṣyāmi kāni cit. ramaṇīyāni guptāni teṣāṃ kiṃ cit sma rocaya.

सन्ति रम्या जनपदा बह्वन्नाः परितः कुरून्। पाञ्चालाश् चेदिमत्स्याश् च शूरसेनाः पटच्चराः। दशार्णा नवराष्ट्रं च मल्लाः शाल्वा युगंधराः। कुन्तिराष्ट्रं च विस्तीर्णं सुराष्ट्रावन्तयस् तथा। विराटनगरं चापि श्रूयते शत्रुकर्शन। रमणीयं जनाकीर्णं सुभिक्षं स्फीतम् एव च। नानाराष्ट्राणि चान्यानि श्रूयन्ते सुबहून्य् अपि।

santi ramyā janapadā bahvannāḥ paritaḥ kurūn. pāñcālāś cedimatsyāś ca śūrasenāḥ paṭaccarāḥ. daśārṇā navarāṣṭraṃ ca mallāḥ śālvā yugaṃdharāḥ. kuntirāṣṭraṃ ca vistīrṇaṃ surāṣṭrāvantayas tathā. virāṭanagaraṃ cāpi śrūyate śatrukarśana. ramaṇīyaṃ janākīrṇaṃ subhikṣaṃ sphītam eva ca. nānārāṣṭrāṇi cānyāni śrūyante subahūny api.

एतेषां कतमो राजन् निवासस् तव रोचते। वत्स्यामो यत्र राजेन्द्र संवत्सरम् इमं वयम्। यत्र ते रोचते राजंस् तत्र गच्छामहे वयम्। कतमस्मिञ् जनपदे महाराज निवत्स्यसि। मा विषादे मनः कुर्याद् राज्यभ्रंश इति क्व चित्।

eteṣāṃ katamo rājan nivāsas tava rocate. vatsyāmo yatra rājendra saṃvatsaram imaṃ vayam. yatra te rocate rājaṃs tatra gacchāmahe vayam. katamasmiñ janapade mahārāja nivatsyasi. mā viṣāde manaḥ kuryād rājyabhraṃśa iti kva cit.

युधिष्ठिर उवाच। एवम् एतन् महाबाहो यथा स भगवान् प्रभुः। अब्रवीत् सर्वभूतेशस् तत् तथा न तद् अन्यथा।

yudhiṣṭhira uvāca. evam etan mahābāho yathā sa bhagavān prabhuḥ. abravīt sarvabhūteśas tat tathā na tad anyathā.

अवश्यं त्व् एव वासार्थं रमणीयं शिवं सुखम्। संमन्त्र्य सहितैः सर्वैर् द्रष्टव्यम् अकुतोभयम्। देशः पुण्यः समुद्दिष्टः सर्वबाधाविवर्जितः। यस्य यस्य वचो हीदं समहर्षत पाण्डवान्।

avaśyaṃ tv eva vāsārthaṃ ramaṇīyaṃ śivaṃ sukham. saṃmantrya sahitaiḥ sarvair draṣṭavyam akutobhayam. deśaḥ puṇyaḥ samuddiṣṭaḥ sarvabādhāvivarjitaḥ. yasya yasya vaco hīdaṃ samaharṣata pāṇḍavān.

मत्स्यो विराटो बलवान् अभिरक्षेत् स पाण्डवान्। धर्मशीलो वदान्यश् च वृद्धश् च सुमहाधनः। गुणवांल् लोकविख्यातो दृढभक्तिर् विशारदः। तत्र मे रोचते पार्थ मत्स्यराजान्तिके ऽनघ।

matsyo virāṭo balavān abhirakṣet sa pāṇḍavān. dharmaśīlo vadānyaś ca vṛddhaś ca sumahādhanaḥ. guṇavāṃl lokavikhyāto dṛḍhabhaktir viśāradaḥ. tatra me rocate pārtha matsyarājāntike 'nagha.

विराटनगरे तात संवत्सरम् इमं वयम्। कुर्वन्तस् तस्य कर्माणि विहरिष्याम भारत।

virāṭanagare tāta saṃvatsaram imaṃ vayam. kurvantas tasya karmāṇi vihariṣyāma bhārata.

यानि यानि च कर्माणि तस्य शक्ष्यामहे वयम्। कर्तुं यो यत् स तत् कर्म ब्रवीतु कुरुनन्दनाः।

yāni yāni ca karmāṇi tasya śakṣyāmahe vayam. kartuṃ yo yat sa tat karma bravītu kurunandanāḥ.

अर्जुन उवाच। नरदेव कथं कर्म राष्ट्रे तस्य करिष्यसि। विराटनृपतेः साधो रंस्यसे केन कर्मणा। अक्लिष्टवेषधारी च धार्मिको ह्य् अनसूयकः। न तवाभ्युचितं कर्म नृशंसं नापि कैतवम्। सत्यवाग् असि याज्ञीको लोभक्रोधविवर्जितः।

arjuna uvāca. naradeva kathaṃ karma rāṣṭre tasya kariṣyasi. virāṭanṛpateḥ sādho raṃsyase kena karmaṇā. akliṣṭaveṣadhārī ca dhārmiko hy anasūyakaḥ. na tavābhyucitaṃ karma nṛśaṃsaṃ nāpi kaitavam. satyavāg asi yājñīko lobhakrodhavivarjitaḥ.

मृदुर् वदान्यो ह्रीमांश् च धार्मिकः सत्यविक्रमः। राजंस् त्वम् आपदा क्लिष्टः किं करिष्यसि पाण्डव।

mṛdur vadānyo hrīmāṃś ca dhārmikaḥ satyavikramaḥ. rājaṃs tvam āpadā kliṣṭaḥ kiṃ kariṣyasi pāṇḍava.

न दुःखम् उचितं किं चिद् राजन् वेद यथा जनः। स इमाम् आपदं प्राप्य कथं घोरां तरिष्यसि। अर्जुनेनैवम् उक्तस् तु प्रत्युवाच युधिष्ठिरः।

na duḥkham ucitaṃ kiṃ cid rājan veda yathā janaḥ. sa imām āpadaṃ prāpya kathaṃ ghorāṃ tariṣyasi. arjunenaivam uktas tu pratyuvāca yudhiṣṭhiraḥ.

युधिष्ठिर उवाच। शृणुध्वं यत् करिष्यामि कर्म वै कुरुनन्दनाः। विराटम् अनुसंप्राप्य राजानं पुरुषर्षभम्।

yudhiṣṭhira uvāca. śṛṇudhvaṃ yat kariṣyāmi karma vai kurunandanāḥ. virāṭam anusaṃprāpya rājānaṃ puruṣarṣabham.

सभास्तारो भविष्यामि तस्य राज्ञो महात्मनः। कङ्को नाम द्विजो भूत्वा मताक्षः प्रियदेविता।

sabhāstāro bhaviṣyāmi tasya rājño mahātmanaḥ. kaṅko nāma dvijo bhūtvā matākṣaḥ priyadevitā.

वैडूर्यान् काञ्चनान् दान्तान् फलैर् ज्योतीरसैः सह। कृष्णाक्षांल् लोहिताक्षांश् च निर्वर्त्स्यामि मनोरमान्। अरिष्टान् राजगोलिङ्गान् दर्शनीयान् सुवर्चसः। लोहितांश् चाश्मगर्भांश् च सन्ति तात धनानि मे। दर्शनीयान् सभानन्दान् कुशलैः साधु निष्ठितान्। अप्य् एतान् पाणिना स्पृष्ट्वा संप्रहृष्यन्ति मानवाः। तान् विकीर्य समे देशे रमणीये विपांसुले। देविष्यामि यथाकामं स विहारो भविष्यति। कङ्को नाम्ना परिव्राट् च विराटस्य सभासदः। ज्योतिषे शकुनज्ञाने निमित्ते चाक्षकौशले। ब्राह्मो वेदो मयाधीतो वेदाङ्गानि च सर्वशः। धर्मकामार्थमोक्षेषु नीतिशास्त्रेषु पारगः। पृष्टो ऽहं कथयिष्यामि राज्ञः प्रियहितं वचः। विराटनगरे छन्न एवंयुक्तः सदा वसे। विराटराजं रमयन् सामात्यं सहबान्धवम्। न च मां वेत्स्यते कश् चित् तोषयिष्ये च तं नृपम्।

vaiḍūryān kāñcanān dāntān phalair jyotīrasaiḥ saha. kṛṣṇākṣāṃl lohitākṣāṃś ca nirvartsyāmi manoramān. ariṣṭān rājagoliṅgān darśanīyān suvarcasaḥ. lohitāṃś cāśmagarbhāṃś ca santi tāta dhanāni me. darśanīyān sabhānandān kuśalaiḥ sādhu niṣṭhitān. apy etān pāṇinā spṛṣṭvā saṃprahṛṣyanti mānavāḥ. tān vikīrya same deśe ramaṇīye vipāṃsule. deviṣyāmi yathākāmaṃ sa vihāro bhaviṣyati. kaṅko nāmnā parivrāṭ ca virāṭasya sabhāsadaḥ. jyotiṣe śakunajñāne nimitte cākṣakauśale. brāhmo vedo mayādhīto vedāṅgāni ca sarvaśaḥ. dharmakāmārthamokṣeṣu nītiśāstreṣu pāragaḥ. pṛṣṭo 'haṃ kathayiṣyāmi rājñaḥ priyahitaṃ vacaḥ. virāṭanagare channa evaṃyuktaḥ sadā vase. virāṭarājaṃ ramayan sāmātyaṃ sahabāndhavam. na ca māṃ vetsyate kaś cit toṣayiṣye ca taṃ nṛpam.

आसं युधिष्ठिरस्याहं पुरा प्राणसमः सखा। इति वक्ष्यामि राजानं यदि माम् अनुयोक्ष्यते।

āsaṃ yudhiṣṭhirasyāhaṃ purā prāṇasamaḥ sakhā. iti vakṣyāmi rājānaṃ yadi mām anuyokṣyate.

इत्य् एतद् वो मयाख्यातं विहरिष्याम्य् अहं यथा। वैशंपायनः। एवं निर्दिश्य चात्मानं निःश्वसन्न् उष्णम् आर्तिजम्। विमुञ्चन्न् अश्रु नेत्राभ्यां भीमसेनम् उवाच ह। युधिष्ठिरः। भीमसेन कथं कर्म तस्य राष्ट्रे करिष्यसि। हत्वा क्रोधवशांस् तात पर्वते गन्धमादने। यक्षान् क्रोधाभिताम्राक्षान् राक्षसांश् चातिपौरुषान्। प्रादाः पाञ्चालकन्यायै पद्मानि सुबहून्य् अपि। बकं राक्षसराजानं भीषणं पुरुषादकम्। जघ्निवान् असि कौन्तेय ब्राह्मणार्थम् अरिंदम। क्षेमा चाभयसंवीता सैकचक्रा त्वया कृता। हिडिम्बं च महावीर्यं किम्मीरं चातिपौरुषम्। त्वया हत्वा महाबाहो वनं निष्कण्टकं कृतम्। आपदं चापि संप्राप्ता द्रौपदी चारुहासिनी। जटासुरवधं कृत्वा वयं च परिमोक्षिताः। मत्स्यराजान्तिके तात वीर्यपूर्णो ऽत्य् अमर्षणः। वृकोदर विराटस्य बलवान् दुर्बलीयसः। समीपे नगरे तस्य। मध्ये निवासं भीमस्य दुष्करं तस्य भूपतेः। वृकोदर विराटे त्वं रंस्यसे केन कर्मणा। श्रुत्वा स देवो नरदेवकर्म। प्रपूज्य वाक्यं तम् उवाच धीमान्। स्वकर्मयुक्तं च हितं च काले। विमृश्यवाग्मी प्रविहाय चिन्ताम्।

ity etad vo mayākhyātaṃ vihariṣyāmy ahaṃ yathā. vaiśaṃpāyanaḥ. evaṃ nirdiśya cātmānaṃ niḥśvasann uṣṇam ārtijam. vimuñcann aśru netrābhyāṃ bhīmasenam uvāca ha. yudhiṣṭhiraḥ. bhīmasena kathaṃ karma tasya rāṣṭre kariṣyasi. hatvā krodhavaśāṃs tāta parvate gandhamādane. yakṣān krodhābhitāmrākṣān rākṣasāṃś cātipauruṣān. prādāḥ pāñcālakanyāyai padmāni subahūny api. bakaṃ rākṣasarājānaṃ bhīṣaṇaṃ puruṣādakam. jaghnivān asi kaunteya brāhmaṇārtham ariṃdama. kṣemā cābhayasaṃvītā saikacakrā tvayā kṛtā. hiḍimbaṃ ca mahāvīryaṃ kimmīraṃ cātipauruṣam. tvayā hatvā mahābāho vanaṃ niṣkaṇṭakaṃ kṛtam. āpadaṃ cāpi saṃprāptā draupadī cāruhāsinī. jaṭāsuravadhaṃ kṛtvā vayaṃ ca parimokṣitāḥ. matsyarājāntike tāta vīryapūrṇo 'ty amarṣaṇaḥ. vṛkodara virāṭasya balavān durbalīyasaḥ. samīpe nagare tasya. madhye nivāsaṃ bhīmasya duṣkaraṃ tasya bhūpateḥ. vṛkodara virāṭe tvaṃ raṃsyase kena karmaṇā. śrutvā sa devo naradevakarma. prapūjya vākyaṃ tam uvāca dhīmān. svakarmayuktaṃ ca hitaṃ ca kāle. vimṛśyavāgmī pravihāya cintām.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents