महाभारत 5.73 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←उद्योग पर्व→

←अध्याय 73→

[mh-5-73] • 23 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। एतच् छ्रुत्वा महाबाहुः केशवः प्रहसन्न् इव। अभूतपूर्वं भीमस्य मार्दवोपगतं वचः।

vaiśaṃpāyana uvāca. etac chrutvā mahābāhuḥ keśavaḥ prahasann iva. abhūtapūrvaṃ bhīmasya mārdavopagataṃ vacaḥ.

गिरेर् इव लघुत्वं तच् छीतत्वम् इव पावके। मत्वा रामानुजः शौरिः शार्ङ्गधन्वा वृकोदरम्।

girer iva laghutvaṃ tac chītatvam iva pāvake. matvā rāmānujaḥ śauriḥ śārṅgadhanvā vṛkodaram.

संतेजयंस् तदा वाग्भिर् मातरिश्वेव पावकम्। उवाच भीमम् आसीनं कृपयाभिपरिप्लुतम्।

saṃtejayaṃs tadā vāgbhir mātariśveva pāvakam. uvāca bhīmam āsīnaṃ kṛpayābhipariplutam.

त्वम् अन्यदा भीमसेन युद्धम् एव प्रशंससि। वधाभिनन्दिनः क्रूरान् धार्तराष्ट्रान् मिमर्दिषुः।

tvam anyadā bhīmasena yuddham eva praśaṃsasi. vadhābhinandinaḥ krūrān dhārtarāṣṭrān mimardiṣuḥ.

न च स्वपिषि जागर्षि न्युब्जः शेषे परंतप। घोराम् अशान्तां रुशतीं सदा वाचं प्रभाषसे।

na ca svapiṣi jāgarṣi nyubjaḥ śeṣe paraṃtapa. ghorām aśāntāṃ ruśatīṃ sadā vācaṃ prabhāṣase.

निःश्वसन्न् अग्निवर्णेन संतप्तः स्वेन मन्युना। अप्रशान्तमना भीम सधूम इव पावकः।

niḥśvasann agnivarṇena saṃtaptaḥ svena manyunā. apraśāntamanā bhīma sadhūma iva pāvakaḥ.

एकान्ते निष्टनञ् शेषे भारार्त इव दुर्बलः। अपि त्वां के चिद् उन्मत्तं मन्यन्ते ऽतद्विदो जनाः।

ekānte niṣṭanañ śeṣe bhārārta iva durbalaḥ. api tvāṃ ke cid unmattaṃ manyante 'tadvido janāḥ.

आरुज्य वृक्षान् निर्मूलान् गजः परिभुजन्न् इव। निघ्नन् पद्भिः क्षितिं भीम निष्टनन् परिधावसि।

ārujya vṛkṣān nirmūlān gajaḥ paribhujann iva. nighnan padbhiḥ kṣitiṃ bhīma niṣṭanan paridhāvasi.

नास्मिञ् जने ऽभिरमसे रहः क्षियसि पाण्डव। नान्यं निशि दिवा वापि कदा चिद् अभिनन्दसि।

nāsmiñ jane 'bhiramase rahaḥ kṣiyasi pāṇḍava. nānyaṃ niśi divā vāpi kadā cid abhinandasi.

अकस्मात् स्मयमानश् च रहस्य् आस्से रुदन्न् इव। जान्वोर् मूर्धानम् आधाय चिरम् आस्से प्रमीलितः।

akasmāt smayamānaś ca rahasy āsse rudann iva. jānvor mūrdhānam ādhāya ciram āsse pramīlitaḥ.

भ्रुकुटिं च पुनः कुर्वन्न् ओष्ठौ च विलिहन्न् इव। अभीक्ष्णं दृश्यसे भीम सर्वं तन् मन्युकारितम्।

bhrukuṭiṃ ca punaḥ kurvann oṣṭhau ca vilihann iva. abhīkṣṇaṃ dṛśyase bhīma sarvaṃ tan manyukāritam.

यथा पुरस्तात् सविता दृश्यते शुक्रम् उच्चरन्। यथा च पश्चान् निर्मुक्तो ध्रुवं पर्येति रश्मिवान्।

yathā purastāt savitā dṛśyate śukram uccaran. yathā ca paścān nirmukto dhruvaṃ paryeti raśmivān.

तथा सत्यं ब्रवीम्य् एतन् नास्ति तस्य व्यतिक्रमः। हन्ताहं गदयाभ्येत्य दुर्योधनम् अमर्षणम्।

tathā satyaṃ bravīmy etan nāsti tasya vyatikramaḥ. hantāhaṃ gadayābhyetya duryodhanam amarṣaṇam.

इति स्म मध्ये भ्रातॄणां सत्येनालभसे गदाम्। तस्य ते प्रशमे बुद्धिर् धीयते ऽद्य परंतप।

iti sma madhye bhrātṝṇāṃ satyenālabhase gadām. tasya te praśame buddhir dhīyate 'dya paraṃtapa.

अहो युद्धप्रतीपानि युद्धकाल उपस्थिते। पश्यसीवाप्रतीपानि किं त्वां भीर् भीम विन्दति।

aho yuddhapratīpāni yuddhakāla upasthite. paśyasīvāpratīpāni kiṃ tvāṃ bhīr bhīma vindati.

अहो पार्थ निमित्तानि विपरीतानि पश्यसि। स्वप्नान्ते जागरान्ते च तस्मात् प्रशमम् इच्छसि।

aho pārtha nimittāni viparītāni paśyasi. svapnānte jāgarānte ca tasmāt praśamam icchasi.

अहो नाशंससे किं चित् पुंस्त्वं क्लीब इवात्मनि। कश्मलेनाभिपन्नो ऽसि तेन ते विकृतं मनः।

aho nāśaṃsase kiṃ cit puṃstvaṃ klība ivātmani. kaśmalenābhipanno 'si tena te vikṛtaṃ manaḥ.

उद्वेपते ते हृदयं मनस् ते प्रविषीदति। ऊरुस्तम्भगृहीतो ऽसि तस्मात् प्रशमम् इच्छसि।

udvepate te hṛdayaṃ manas te praviṣīdati. ūrustambhagṛhīto 'si tasmāt praśamam icchasi.

अनित्यं किल मर्त्यस्य चित्तं पार्थ चलाचलम्। वातवेगप्रचलिता अष्ठीला शाल्मलेर् इव।

anityaṃ kila martyasya cittaṃ pārtha calācalam. vātavegapracalitā aṣṭhīlā śālmaler iva.

तवैषा विकृता बुद्धिर् गवां वाग् इव मानुषी। मनांसि पाण्डुपुत्राणां मज्जयत्य् अप्लवान् इव।

tavaiṣā vikṛtā buddhir gavāṃ vāg iva mānuṣī. manāṃsi pāṇḍuputrāṇāṃ majjayaty aplavān iva.

इदं मे महद् आश्चर्यं पर्वतस्येव सर्पणम्। यदीदृशं प्रभाषेथा भीमसेनासमं वचः।

idaṃ me mahad āścaryaṃ parvatasyeva sarpaṇam. yadīdṛśaṃ prabhāṣethā bhīmasenāsamaṃ vacaḥ.

स दृष्ट्वा स्वानि कर्माणि कुले जन्म च भारत। उत्तिष्ठस्व विषादं मा कृथा वीर स्थिरो भव।

sa dṛṣṭvā svāni karmāṇi kule janma ca bhārata. uttiṣṭhasva viṣādaṃ mā kṛthā vīra sthiro bhava.

न चैतद् अनुरूपं ते यत् ते ग्लानिर् अरिंदम। यद् ओजसा न लभते क्षत्रियो न तद् अश्नुते।

na caitad anurūpaṃ te yat te glānir ariṃdama. yad ojasā na labhate kṣatriyo na tad aśnute.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...