महाभारत 5.36 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←उद्योग पर्व→

←अध्याय 36→

[mh-5-36] • 72 श्लोकाः

विदुर उवाच। अत्रैवोदाहरन्तीमम् इतिहासं पुरातनम्। आत्रेयस्य च संवादं साध्यानां चेति नः श्रुतम्।

vidura uvāca. atraivodāharantīmam itihāsaṃ purātanam. ātreyasya ca saṃvādaṃ sādhyānāṃ ceti naḥ śrutam.

चरन्तं हंसरूपेण महर्षिं संशितव्रतम्। साध्या देवा महाप्राज्ञं पर्यपृच्छन्त वै पुरा।

carantaṃ haṃsarūpeṇa maharṣiṃ saṃśitavratam. sādhyā devā mahāprājñaṃ paryapṛcchanta vai purā.

साध्या देवा वयम् अस्मो महर्षे; दृष्ट्वा भवन्तं न शक्नुमो ऽनुमातुम्। श्रुतेन धीरो बुद्धिमांस् त्वं मतो नः; काव्यां वाचं वक्तुम् अर्हस्य् उदाराम्।

sādhyā devā vayam asmo maharṣe; dṛṣṭvā bhavantaṃ na śaknumo 'numātum. śrutena dhīro buddhimāṃs tvaṃ mato naḥ; kāvyāṃ vācaṃ vaktum arhasy udārām.

हंस उवाच। एतत् कार्यम् अमराः संश्रुतं मे; धृतिः शमः सत्यधर्मानुवृत्तिः। ग्रन्थिं विनीय हृदयस्य सर्वं; प्रियाप्रिये चात्मवशं नयीत।

haṃsa uvāca. etat kāryam amarāḥ saṃśrutaṃ me; dhṛtiḥ śamaḥ satyadharmānuvṛttiḥ. granthiṃ vinīya hṛdayasya sarvaṃ; priyāpriye cātmavaśaṃ nayīta.

आक्रुश्यमानो नाक्रोशेन् मन्युर् एव तितिक्षितः। पुनाति ह्य् आत्मनात्मानं सुकृतं चास्य विन्दति। आक्रोष्टारं निर्दहति सुकृतं चास्य विन्दति।

ākruśyamāno nākrośen manyur eva titikṣitaḥ. punāti hy ātmanātmānaṃ sukṛtaṃ cāsya vindati. ākroṣṭāraṃ nirdahati sukṛtaṃ cāsya vindati.

नाक्रोशी स्यान् नावमानी परस्य; मित्रद्रोही नोत नीचोपसेवी। न चातिमानी न च हीनवृत्तो; रूक्षां वाचं रुशतीं वर्जयीत।

nākrośī syān nāvamānī parasya; mitradrohī nota nīcopasevī. na cātimānī na ca hīnavṛtto; rūkṣāṃ vācaṃ ruśatīṃ varjayīta.

मर्माण्य् अस्थीनि हृदयं तथासून्; घोरा वाचो निर्दहन्तीह पुंसाम्। तस्माद् वाचं रुशतीं रूक्षरूपां; धर्मारामो नित्यशो वर्जयीत।

marmāṇy asthīni hṛdayaṃ tathāsūn; ghorā vāco nirdahantīha puṃsām. tasmād vācaṃ ruśatīṃ rūkṣarūpāṃ; dharmārāmo nityaśo varjayīta.

अरुंतुदं परुषं रूक्षवाचं; वाक्कण्टकैर् वितुदन्तं मनुष्यान्। विद्याद् अलक्ष्मीकतमं जनानां; मुखे निबद्धां निरृतिं वहन्तम्।

aruṃtudaṃ paruṣaṃ rūkṣavācaṃ; vākkaṇṭakair vitudantaṃ manuṣyān. vidyād alakṣmīkatamaṃ janānāṃ; mukhe nibaddhāṃ nirṛtiṃ vahantam.

परश् चेद् एनम् अधिविध्येत बाणैर्; भृशं सुतीक्ष्णैर् अनलार्कदीप्तैः। विरिच्यमानो ऽप्य् अतिरिच्यमानो; विद्यात् कविः सुकृतं मे दधाति।

paraś ced enam adhividhyeta bāṇair; bhṛśaṃ sutīkṣṇair analārkadīptaiḥ. viricyamāno 'py atiricyamāno; vidyāt kaviḥ sukṛtaṃ me dadhāti.

यदि सन्तं सेवते यद्य् असन्तं; तपस्विनं यदि वा स्तेनम् एव। वासो यथा रङ्गवशं प्रयाति; तथा स तेषां वशम् अभ्युपैति।

yadi santaṃ sevate yady asantaṃ; tapasvinaṃ yadi vā stenam eva. vāso yathā raṅgavaśaṃ prayāti; tathā sa teṣāṃ vaśam abhyupaiti.

वादं तु यो न प्रवदेन् न वादयेद्; यो नाहतः प्रतिहन्यान् न घातयेत्। यो हन्तुकामस्य न पापम् इच्छेत्; तस्मै देवाः स्पृहयन्त्य् आगताय।

vādaṃ tu yo na pravaden na vādayed; yo nāhataḥ pratihanyān na ghātayet. yo hantukāmasya na pāpam icchet; tasmai devāḥ spṛhayanty āgatāya.

अव्याहृतं व्याहृताच् छ्रेय आहुः; सत्यं वदेद् व्याहृतं तद् द्वितीयम्। प्रियं वदेद् व्याहृतं तत् तृतीयं; धर्म्यं वदेद् व्याहृतं तच् चतुर्थम्।

avyāhṛtaṃ vyāhṛtāc chreya āhuḥ; satyaṃ vaded vyāhṛtaṃ tad dvitīyam. priyaṃ vaded vyāhṛtaṃ tat tṛtīyaṃ; dharmyaṃ vaded vyāhṛtaṃ tac caturtham.

यादृशैः संविवदते यादृशांश् चोपसेवते। यादृग् इच्छेच् च भवितुं तादृग् भवति पूरुषः।

yādṛśaiḥ saṃvivadate yādṛśāṃś copasevate. yādṛg icchec ca bhavituṃ tādṛg bhavati pūruṣaḥ.

यतो यतो निवर्तते ततस् ततो विमुच्यते। निवर्तनाद् धि सर्वतो न वेत्ति दुःखम् अण्व् अपि।

yato yato nivartate tatas tato vimucyate. nivartanād dhi sarvato na vetti duḥkham aṇv api.

न जीयते नोत जिगीषते ऽन्यान्; न वैरकृच् चाप्रतिघातकश् च। निन्दाप्रशंसासु समस्वभावो; न शोचते हृष्यति नैव चायम्।

na jīyate nota jigīṣate 'nyān; na vairakṛc cāpratighātakaś ca. nindāpraśaṃsāsu samasvabhāvo; na śocate hṛṣyati naiva cāyam.

भावम् इच्छति सर्वस्य नाभावे कुरुते मतिम्। सत्यवादी मृदुर् दान्तो यः स उत्तमपूरुषः।

bhāvam icchati sarvasya nābhāve kurute matim. satyavādī mṛdur dānto yaḥ sa uttamapūruṣaḥ.

नानर्थकं सान्त्वयति प्रतिज्ञाय ददाति च। राद्धापराद्धे जानाति यः स मध्यमपूरुषः।

nānarthakaṃ sāntvayati pratijñāya dadāti ca. rāddhāparāddhe jānāti yaḥ sa madhyamapūruṣaḥ.

दुःशासनस् तूपहन्ता न शास्ता; नावर्तते मन्युवशात् कृतघ्नः। न कस्य चिन् मित्रम् अथो दुरात्मा; कलाश् चैता अधमस्येह पुंसः।

duḥśāsanas tūpahantā na śāstā; nāvartate manyuvaśāt kṛtaghnaḥ. na kasya cin mitram atho durātmā; kalāś caitā adhamasyeha puṃsaḥ.

न श्रद्दधाति कल्याणं परेभ्यो ऽप्य् आत्मशङ्कितः। निराकरोति मित्राणि यो वै सो ऽधमपूरुषः।

na śraddadhāti kalyāṇaṃ parebhyo 'py ātmaśaṅkitaḥ. nirākaroti mitrāṇi yo vai so 'dhamapūruṣaḥ.

उत्तमान् एव सेवेत प्राप्ते काले तु मध्यमान्। अधमांस् तु न सेवेत य इच्छेच् छ्रेय आत्मनः।

uttamān eva seveta prāpte kāle tu madhyamān. adhamāṃs tu na seveta ya icchec chreya ātmanaḥ.

प्राप्नोति वै वित्तम् असद्बलेन; नित्योत्थानात् प्रज्ञया पौरुषेण। न त्व् एव सम्यग् लभते प्रशंसां; न वृत्तम् आप्नोति महाकुलानाम्।

prāpnoti vai vittam asadbalena; nityotthānāt prajñayā pauruṣeṇa. na tv eva samyag labhate praśaṃsāṃ; na vṛttam āpnoti mahākulānām.

धृतराष्ट्र उवाच। महाकुलानां स्पृहयन्ति देवा; धर्मार्थवृद्धाश् च बहुश्रुताश् च। पृच्छामि त्वां विदुर प्रश्नम् एतं; भवन्ति वै कानि महाकुलानि।

dhṛtarāṣṭra uvāca. mahākulānāṃ spṛhayanti devā; dharmārthavṛddhāś ca bahuśrutāś ca. pṛcchāmi tvāṃ vidura praśnam etaṃ; bhavanti vai kāni mahākulāni.

विदुर उवाच। तपो दमो ब्रह्मवित् त्वं वितानाः; पुण्या विवाहाः सततान्नदानम्। येष्व् एवैते सप्त गुणा भवन्ति; सम्यग् वृत्तास् तानि महाकुलानि।

vidura uvāca. tapo damo brahmavit tvaṃ vitānāḥ; puṇyā vivāhāḥ satatānnadānam. yeṣv evaite sapta guṇā bhavanti; samyag vṛttās tāni mahākulāni.

येषां न वृत्तं व्यथते न योनिर्; वृत्तप्रसादेन चरन्ति धर्मम्। ये कीर्तिम् इच्छन्ति कुले विशिष्टां; त्यक्तानृतास् तानि महाकुलानि।

yeṣāṃ na vṛttaṃ vyathate na yonir; vṛttaprasādena caranti dharmam. ye kīrtim icchanti kule viśiṣṭāṃ; tyaktānṛtās tāni mahākulāni.

अनिज्ययाविवाहैश् च वेदस्योत्सादनेन च। कुलान्य् अकुलतां यान्ति धर्मस्यातिक्रमेण च।

anijyayāvivāhaiś ca vedasyotsādanena ca. kulāny akulatāṃ yānti dharmasyātikrameṇa ca.

देवद्रव्यविनाशेन ब्रह्मस्वहरणेन च। कुलान्य् अकुलतां यान्ति ब्राह्मणातिक्रमेण च।

devadravyavināśena brahmasvaharaṇena ca. kulāny akulatāṃ yānti brāhmaṇātikrameṇa ca.

ब्राह्मणानां परिभवात् परिवादाच् च भारत। कुलान्य् अकुलतां यान्ति न्यासापहरणेन च।

brāhmaṇānāṃ paribhavāt parivādāc ca bhārata. kulāny akulatāṃ yānti nyāsāpaharaṇena ca.

कुलानि समुपेतानि गोभिः पुरुषतो ऽश्वतः। कुलसंख्यां न गच्छन्ति यानि हीनानि वृत्ततः।

kulāni samupetāni gobhiḥ puruṣato 'śvataḥ. kulasaṃkhyāṃ na gacchanti yāni hīnāni vṛttataḥ.

वृत्ततस् त्व् अविहीनानि कुलान्य् अल्पधनान्य् अपि। कुलसंख्यां तु गच्छन्ति कर्षन्ति च महद् यशः। वृत्तं यत्नेन संरक्षेद् वित्तम् एति च याति च। अक्षीणो वित्ततः क्षीणो वृत्ततस् तु हतो हतः। गोभिः पशुभिर् अश्वैश् च कृष्या च सुसमृद्धया। कुलानि न प्ररोहन्ति यानि हीनानि वृत्ततः।

vṛttatas tv avihīnāni kulāny alpadhanāny api. kulasaṃkhyāṃ tu gacchanti karṣanti ca mahad yaśaḥ. vṛttaṃ yatnena saṃrakṣed vittam eti ca yāti ca. akṣīṇo vittataḥ kṣīṇo vṛttatas tu hato hataḥ. gobhiḥ paśubhir aśvaiś ca kṛṣyā ca susamṛddhayā. kulāni na prarohanti yāni hīnāni vṛttataḥ.

मा नः कुले वैरकृत् कश् चिद् अस्तु; राजामात्यो मा परस्वापहारी। मित्रद्रोही नैकृतिको ऽनृती वा; पूर्वाशी वा पितृदेवातिथिभ्यः।

mā naḥ kule vairakṛt kaś cid astu; rājāmātyo mā parasvāpahārī. mitradrohī naikṛtiko 'nṛtī vā; pūrvāśī vā pitṛdevātithibhyaḥ.

यश् च नो ब्राह्मणं हन्याद् यश् च नो ब्राह्मणान् द्विषेत्। न नः स समितिं गच्छेद् यश् च नो निर्वपेत् कृषिम्।

yaś ca no brāhmaṇaṃ hanyād yaś ca no brāhmaṇān dviṣet. na naḥ sa samitiṃ gacched yaś ca no nirvapet kṛṣim.

तृणानि भूमिर् उदकं वाक् चतुर्थी च सूनृता। सताम् एतानि गेहेषु नोच्छिद्यन्ते कदा चन।

tṛṇāni bhūmir udakaṃ vāk caturthī ca sūnṛtā. satām etāni geheṣu nocchidyante kadā cana.

श्रद्धया परया राजन्न् उपनीतानि सत्कृतिम्। प्रवृत्तानि महाप्राज्ञ धर्मिणां पुण्यकर्मणाम्।

śraddhayā parayā rājann upanītāni satkṛtim. pravṛttāni mahāprājña dharmiṇāṃ puṇyakarmaṇām.

सूक्ष्मो ऽपि भारं नृपते स्यन्दनो वै; शक्तो वोढुं न तथान्ये महीजाः। एवं युक्ता भारसहा भवन्ति; महाकुलीना न तथान्ये मनुष्याः।

sūkṣmo 'pi bhāraṃ nṛpate syandano vai; śakto voḍhuṃ na tathānye mahījāḥ. evaṃ yuktā bhārasahā bhavanti; mahākulīnā na tathānye manuṣyāḥ.

न तन् मित्रं यस्य कोपाद् बिभेति; यद् वा मित्रं शङ्कितेनोपचर्यम्। यस्मिन् मित्रे पितरीवाश्वसीत; तद् वै मित्रं संगतानीतराणि।

na tan mitraṃ yasya kopād bibheti; yad vā mitraṃ śaṅkitenopacaryam. yasmin mitre pitarīvāśvasīta; tad vai mitraṃ saṃgatānītarāṇi.

यदि चेद् अप्य् असंबन्धो मित्रभावेन वर्तते। स एव बन्धुस् तन् मित्रं सा गतिस् तत्परायणम्।

yadi ced apy asaṃbandho mitrabhāvena vartate. sa eva bandhus tan mitraṃ sā gatis tatparāyaṇam.

चलचित्तस्य वै पुंसो वृद्धान् अनुपसेवतः। पारिप्लवमतेर् नित्यम् अध्रुवो मित्रसंग्रहः।

calacittasya vai puṃso vṛddhān anupasevataḥ. pāriplavamater nityam adhruvo mitrasaṃgrahaḥ.

चलचित्तम् अनात्मानम् इन्द्रियाणां वशानुगम्। अर्थाः समतिवर्तन्ते हंसाः शुष्कं सरो यथा।

calacittam anātmānam indriyāṇāṃ vaśānugam. arthāḥ samativartante haṃsāḥ śuṣkaṃ saro yathā.

अकस्माद् एव कुप्यन्ति प्रसीदन्त्य् अनिमित्ततः। शीलम् एतद् असाधूनाम् अभ्रं पारिप्लवं यथा।

akasmād eva kupyanti prasīdanty animittataḥ. śīlam etad asādhūnām abhraṃ pāriplavaṃ yathā.

सत्कृताश् च कृतार्थाश् च मित्राणां न भवन्ति ये। तान् मृतान् अपि क्रव्यादाः कृतघ्नान् नोपभुञ्जते।

satkṛtāś ca kṛtārthāś ca mitrāṇāṃ na bhavanti ye. tān mṛtān api kravyādāḥ kṛtaghnān nopabhuñjate.

अर्थयेद् एव मित्राणि सति वासति वा धने। नानर्थयन् विजानाति मित्राणां सारफल्गुताम्।

arthayed eva mitrāṇi sati vāsati vā dhane. nānarthayan vijānāti mitrāṇāṃ sāraphalgutām.

संतापाद् भ्रश्यते रूपं संतापाद् भ्रश्यते बलम्। संतापाद् भ्रश्यते ज्ञानं संतापाद् व्याधिम् ऋच्छति।

saṃtāpād bhraśyate rūpaṃ saṃtāpād bhraśyate balam. saṃtāpād bhraśyate jñānaṃ saṃtāpād vyādhim ṛcchati.

अनवाप्यं च शोकेन शरीरं चोपतप्यते। अमित्राश् च प्रहृष्यन्ति मा स्म शोके मनः कृथाः।

anavāpyaṃ ca śokena śarīraṃ copatapyate. amitrāś ca prahṛṣyanti mā sma śoke manaḥ kṛthāḥ.

पुनर् नरो म्रियते जायते च; पुनर् नरो हीयते वर्धते पुनः। पुनर् नरो याचति याच्यते च; पुनर् नरः शोचति शोच्यते पुनः।

punar naro mriyate jāyate ca; punar naro hīyate vardhate punaḥ. punar naro yācati yācyate ca; punar naraḥ śocati śocyate punaḥ.

सुखं च दुःखं च भवाभवौ च; लाभालाभौ मरणं जीवितं च। पर्यायशः सर्वम् इह स्पृशन्ति; तस्माद् धीरो नैव हृष्येन् न शोचेत्।

sukhaṃ ca duḥkhaṃ ca bhavābhavau ca; lābhālābhau maraṇaṃ jīvitaṃ ca. paryāyaśaḥ sarvam iha spṛśanti; tasmād dhīro naiva hṛṣyen na śocet.

चलानि हीमानि षडिन्द्रियाणि; तेषां यद् यद् वर्तते यत्र यत्र। ततस् ततः स्रवते बुद्धिर् अस्य; छिद्रोदकुम्भाद् इव नित्यम् अम्भः।

calāni hīmāni ṣaḍindriyāṇi; teṣāṃ yad yad vartate yatra yatra. tatas tataḥ sravate buddhir asya; chidrodakumbhād iva nityam ambhaḥ.

धृतराष्ट्र उवाच। तनुर् उच्छः शिखी राजा मिथ्योपचरितो मया। मन्दानां मम पुत्राणां युद्धेनान्तं करिष्यति।

dhṛtarāṣṭra uvāca. tanur ucchaḥ śikhī rājā mithyopacarito mayā. mandānāṃ mama putrāṇāṃ yuddhenāntaṃ kariṣyati.

नित्योद्विग्नम् इदं सर्वं नित्योद्विग्नम् इदं मनः। यत् तत् पदम् अनुद्विग्नं तन् मे वद महामते।

nityodvignam idaṃ sarvaṃ nityodvignam idaṃ manaḥ. yat tat padam anudvignaṃ tan me vada mahāmate.

विदुर उवाच। नान्यत्र विद्यातपसोर् नान्यत्रेन्द्रियनिग्रहात्। नान्यत्र लोभसंत्यागाच् छान्तिं पश्यामि ते ऽनघ।

vidura uvāca. nānyatra vidyātapasor nānyatrendriyanigrahāt. nānyatra lobhasaṃtyāgāc chāntiṃ paśyāmi te 'nagha.

बुद्ध्या भयं प्रणुदति तपसा विन्दते महत्। गुरुशुश्रूषया ज्ञानं शान्तिं त्यागेन विन्दति।

buddhyā bhayaṃ praṇudati tapasā vindate mahat. guruśuśrūṣayā jñānaṃ śāntiṃ tyāgena vindati.

अनाश्रिता दानपुण्यं वेदपुण्यम् अनाश्रिताः। रागद्वेषविनिर्मुक्ता विचरन्तीह मोक्षिणः।

anāśritā dānapuṇyaṃ vedapuṇyam anāśritāḥ. rāgadveṣavinirmuktā vicarantīha mokṣiṇaḥ.

स्वधीतस्य सुयुद्धस्य सुकृतस्य च कर्मणः। तपसश् च सुतप्तस्य तस्यान्ते सुखम् एधते।

svadhītasya suyuddhasya sukṛtasya ca karmaṇaḥ. tapasaś ca sutaptasya tasyānte sukham edhate.

स्वास्तीर्णानि शयनानि प्रपन्ना; न वै भिन्ना जातु निद्रां लभन्ते। न स्त्रीषु राजन् रतिम् आप्नुवन्ति; न मागधैः स्तूयमाना न सूतैः।

svāstīrṇāni śayanāni prapannā; na vai bhinnā jātu nidrāṃ labhante. na strīṣu rājan ratim āpnuvanti; na māgadhaiḥ stūyamānā na sūtaiḥ.

न वै भिन्ना जातु चरन्ति धर्मं; न वै सुखं प्राप्नुवन्तीह भिन्नाः। न वै भिन्ना गौरवं मानयन्ति; न वै भिन्नाः प्रशमं रोचयन्ति।

na vai bhinnā jātu caranti dharmaṃ; na vai sukhaṃ prāpnuvantīha bhinnāḥ. na vai bhinnā gauravaṃ mānayanti; na vai bhinnāḥ praśamaṃ rocayanti.

न वै तेषां स्वदते पथ्यम् उक्तं; योगक्षेमं कल्पते नोत तेषाम्। भिन्नानां वै मनुजेन्द्र परायणं; न विद्यते किं चिद् अन्यद् विनाशात्।

na vai teṣāṃ svadate pathyam uktaṃ; yogakṣemaṃ kalpate nota teṣām. bhinnānāṃ vai manujendra parāyaṇaṃ; na vidyate kiṃ cid anyad vināśāt.

संभाव्यं गोषु संपन्नं संभाव्यं ब्राह्मणे तपः। संभाव्यं स्त्रीषु चापल्यं संभाव्यं ज्ञातितो भयम्।

saṃbhāvyaṃ goṣu saṃpannaṃ saṃbhāvyaṃ brāhmaṇe tapaḥ. saṃbhāvyaṃ strīṣu cāpalyaṃ saṃbhāvyaṃ jñātito bhayam.

तन्तवो ऽप्य् आयता नित्यं तन्तवो बहुलाः समाः। बहून् बहुत्वाद् आयासान् सहन्तीत्य् उपमा सताम्।

tantavo 'py āyatā nityaṃ tantavo bahulāḥ samāḥ. bahūn bahutvād āyāsān sahantīty upamā satām.

धूमायन्ते व्यपेतानि ज्वलन्ति सहितानि च। धृतराष्ट्रोल्मुकानीव ज्ञातयो भरतर्षभ।

dhūmāyante vyapetāni jvalanti sahitāni ca. dhṛtarāṣṭrolmukānīva jñātayo bharatarṣabha.

ब्राह्मणेषु च ये शूराः स्त्रीषु ज्ञातिषु गोषु च। वृन्ताद् इव फलं पक्वं धृतराष्ट्र पतन्ति ते।

brāhmaṇeṣu ca ye śūrāḥ strīṣu jñātiṣu goṣu ca. vṛntād iva phalaṃ pakvaṃ dhṛtarāṣṭra patanti te.

महान् अप्य् एकजो वृक्षो बलवान् सुप्रतिष्ठितः। प्रसह्य एव वातेन शाखास्कन्धं विमर्दितुम्।

mahān apy ekajo vṛkṣo balavān supratiṣṭhitaḥ. prasahya eva vātena śākhāskandhaṃ vimarditum.

अथ ये सहिता वृक्षाः संघशः सुप्रतिष्ठिताः। ते हि शीघ्रतमान् वातान् सहन्ते ऽन्योन्यसंश्रयात्।

atha ye sahitā vṛkṣāḥ saṃghaśaḥ supratiṣṭhitāḥ. te hi śīghratamān vātān sahante 'nyonyasaṃśrayāt.

एवं मनुष्यम् अप्य् एकं गुणैर् अपि समन्वितम्। शक्यं द्विषन्तो मन्यन्ते वायुर् द्रुमम् इवैकजम्।

evaṃ manuṣyam apy ekaṃ guṇair api samanvitam. śakyaṃ dviṣanto manyante vāyur drumam ivaikajam.

अन्योन्यसमुपष्टम्भाद् अन्योन्यापाश्रयेण च। ज्ञातयः संप्रवर्धन्ते सरसीवोत्पलान्य् उत।

anyonyasamupaṣṭambhād anyonyāpāśrayeṇa ca. jñātayaḥ saṃpravardhante sarasīvotpalāny uta.

अवध्या ब्राह्मणा गावः स्त्रियो बालाश् च ज्ञातयः। येषां चान्नानि भुञ्जीत ये च स्युः शरणागताः। महत्य् अप्य् अपराधे ऽपि तेषां दण्डो विसर्जनम्।

avadhyā brāhmaṇā gāvaḥ striyo bālāś ca jñātayaḥ. yeṣāṃ cānnāni bhuñjīta ye ca syuḥ śaraṇāgatāḥ. mahaty apy aparādhe 'pi teṣāṃ daṇḍo visarjanam.

न मनुष्ये गुणः कश् चिद् अन्यो धनवताम् अपि। अनातुरत्वाद् भद्रं ते मृतकल्पा हि रोगिणः।

na manuṣye guṇaḥ kaś cid anyo dhanavatām api. anāturatvād bhadraṃ te mṛtakalpā hi rogiṇaḥ.

अव्याधिजं कटुकं शीर्षरोगं; पापानुबन्धं परुषं तीक्ष्णम् उग्रम्। सतां पेयं यन् न पिबन्त्य् असन्तो; मन्युं महाराज पिब प्रशाम्य।

avyādhijaṃ kaṭukaṃ śīrṣarogaṃ; pāpānubandhaṃ paruṣaṃ tīkṣṇam ugram. satāṃ peyaṃ yan na pibanty asanto; manyuṃ mahārāja piba praśāmya.

रोगार्दिता न फलान्य् आद्रियन्ते; न वै लभन्ते विषयेषु तत्त्वम्। दुःखोपेता रोगिणो नित्यम् एव; न बुध्यन्ते धनभोगान् न सौख्यम्।

rogārditā na phalāny ādriyante; na vai labhante viṣayeṣu tattvam. duḥkhopetā rogiṇo nityam eva; na budhyante dhanabhogān na saukhyam.

पुरा ह्य् उक्तो नाकरोस् त्वं वचो मे; द्यूते जितां द्रौपदीं प्रेक्ष्य राजन्। दुर्योधनं वारयेत्य् अक्षवत्यां; कितवत्वं पण्डिता वर्जयन्ति।

purā hy ukto nākaros tvaṃ vaco me; dyūte jitāṃ draupadīṃ prekṣya rājan. duryodhanaṃ vārayety akṣavatyāṃ; kitavatvaṃ paṇḍitā varjayanti.

न तद् बलं यन् मृदुना विरुध्यते; मिश्रो धर्मस् तरसा सेवितव्यः। प्रध्वंसिनी क्रूरसमाहिता श्रीर्; मृदुप्रौढा गच्छति पुत्रपौत्रान्।

na tad balaṃ yan mṛdunā virudhyate; miśro dharmas tarasā sevitavyaḥ. pradhvaṃsinī krūrasamāhitā śrīr; mṛduprauḍhā gacchati putrapautrān.

धार्तराष्ट्राः पाण्डवान् पालयन्तु; पाण्डोः सुतास् तव पुत्रांश् च पान्तु। एकारिमित्राः कुरवो ह्य् एकमन्त्रा; जीवन्तु राजन् सुखिनः समृद्धाः।

dhārtarāṣṭrāḥ pāṇḍavān pālayantu; pāṇḍoḥ sutās tava putrāṃś ca pāntu. ekārimitrāḥ kuravo hy ekamantrā; jīvantu rājan sukhinaḥ samṛddhāḥ.

मेढीभूतः कौरवाणां त्वम् अद्य; त्वय्य् आधीनं कुरुकुलम् आजमीढ। पार्थान् बालान् वनवासप्रतप्तान्; गोपायस्व स्वं यशस् तात रक्षन्।

meḍhībhūtaḥ kauravāṇāṃ tvam adya; tvayy ādhīnaṃ kurukulam ājamīḍha. pārthān bālān vanavāsaprataptān; gopāyasva svaṃ yaśas tāta rakṣan.

संधत्स्व त्वं कौरवान् पाण्डुपुत्रैर्; मा ते ऽन्तरं रिपवः प्रार्थयन्तु। सत्ये स्थितास् ते नरदेव सर्वे; दुर्योधनं स्थापय त्वं नरेन्द्र।

saṃdhatsva tvaṃ kauravān pāṇḍuputrair; mā te 'ntaraṃ ripavaḥ prārthayantu. satye sthitās te naradeva sarve; duryodhanaṃ sthāpaya tvaṃ narendra.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...