महाभारत 5.29 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←उद्योग पर्व→

←अध्याय 29→

[mh-5-29] • 51 श्लोकाः

वासुदेव उवाच। अविनाशं संजय पाण्डवानाम्; इच्छाम्य् अहं भूतिम् एषां प्रियं च। तथा राज्ञो धृतराष्ट्रस्य सूत; सदाशंसे बहुपुत्रस्य वृद्धिम्।

vāsudeva uvāca. avināśaṃ saṃjaya pāṇḍavānām; icchāmy ahaṃ bhūtim eṣāṃ priyaṃ ca. tathā rājño dhṛtarāṣṭrasya sūta; sadāśaṃse bahuputrasya vṛddhim.

कामो हि मे संजय नित्यम् एव; नान्यद् ब्रूयां तान् प्रति शाम्यतेति। राज्ञश् च हि प्रियम् एतच् छृणोमि; मन्ये चैतत् पाण्डवानां समर्थम्।

kāmo hi me saṃjaya nityam eva; nānyad brūyāṃ tān prati śāmyateti. rājñaś ca hi priyam etac chṛṇomi; manye caitat pāṇḍavānāṃ samartham.

सुदुष्करश् चात्र शमो हि नूनं; प्रदर्शितः संजय पाण्डवेन। यस्मिन् गृद्धो धृतराष्ट्रः सपुत्रः; कस्माद् एषां कलहो नात्र मूर्च्छेत्।

suduṣkaraś cātra śamo hi nūnaṃ; pradarśitaḥ saṃjaya pāṇḍavena. yasmin gṛddho dhṛtarāṣṭraḥ saputraḥ; kasmād eṣāṃ kalaho nātra mūrcchet.

तत्त्वं धर्मं विचरन् संजयेह; मत्तश् च जानासि युधिष्ठिराच् च। अथो कस्मात् संजय पाण्डवस्य; उत्साहिनः पूरयतः स्वकर्म। यथाख्यातम् आवसतः कुटुम्बं; पुराकल्पात् साधु विलोपम् आत्थ।

tattvaṃ dharmaṃ vicaran saṃjayeha; mattaś ca jānāsi yudhiṣṭhirāc ca. atho kasmāt saṃjaya pāṇḍavasya; utsāhinaḥ pūrayataḥ svakarma. yathākhyātam āvasataḥ kuṭumbaṃ; purākalpāt sādhu vilopam āttha.

अस्मिन् विधौ वर्तमाने यथावद्; उच्चावचा मतयो ब्राह्मणानाम्। कर्मणाहुः सिद्धिम् एके परत्र; हित्वा कर्म विद्यया सिद्धिम् एके। नो विन्दन्ति क्षत्रियाः संजयापि। नाभुञ्जानो भक्ष्यभोज्यस्य तृप्येद्; विद्वान् अपीह विदितं ब्राह्मणानाम्।

asmin vidhau vartamāne yathāvad; uccāvacā matayo brāhmaṇānām. karmaṇāhuḥ siddhim eke paratra; hitvā karma vidyayā siddhim eke. no vindanti kṣatriyāḥ saṃjayāpi. nābhuñjāno bhakṣyabhojyasya tṛpyed; vidvān apīha viditaṃ brāhmaṇānām.

या वै विद्याः साधयन्तीह कर्म; तासां फलं विद्यते नेतरासाम्। तत्रेह वै दृष्टफलं तु कर्म; पीत्वोदकं शाम्यति तृष्णयार्तः।

yā vai vidyāḥ sādhayantīha karma; tāsāṃ phalaṃ vidyate netarāsām. tatreha vai dṛṣṭaphalaṃ tu karma; pītvodakaṃ śāmyati tṛṣṇayārtaḥ.

सो ऽयं विधिर् विहितः कर्मणैव; तद् वर्तते संजय तत्र कर्म। तत्र यो ऽन्यत् कर्मणः साधु मन्येन्; मोघं तस्य लपितं दुर्बलस्य।

so 'yaṃ vidhir vihitaḥ karmaṇaiva; tad vartate saṃjaya tatra karma. tatra yo 'nyat karmaṇaḥ sādhu manyen; moghaṃ tasya lapitaṃ durbalasya.

कर्मणामी भान्ति देवाः परत्र; कर्मणैवेह प्लवते मातरिश्वा। अहोरात्रे विदधत् कर्मणैव; अतन्द्रितो नित्यम् उदेति सूर्यः।

karmaṇāmī bhānti devāḥ paratra; karmaṇaiveha plavate mātariśvā. ahorātre vidadhat karmaṇaiva; atandrito nityam udeti sūryaḥ.

मासार्धमासान् अथ नक्षत्रयोगान्; अतन्द्रितश् चन्द्रमा अभ्युपैति। अतन्द्रितो दहते जातवेदाः; समिध्यमानः कर्म कुर्वन् प्रजाभ्यः।

māsārdhamāsān atha nakṣatrayogān; atandritaś candramā abhyupaiti. atandrito dahate jātavedāḥ; samidhyamānaḥ karma kurvan prajābhyaḥ.

अतन्द्रिता भारम् इमं महान्तं; बिभर्ति देवी पृथिवी बलेन। अतन्द्रिताः शीघ्रम् अपो वहन्ति; संतर्पयन्त्यः सर्वभूतानि नद्यः।

atandritā bhāram imaṃ mahāntaṃ; bibharti devī pṛthivī balena. atandritāḥ śīghram apo vahanti; saṃtarpayantyaḥ sarvabhūtāni nadyaḥ.

अतन्द्रितो वर्षति भूरितेजाः; संनादयन्न् अन्तरिक्षं दिवं च। अतन्द्रितो ब्रह्मचर्यं चचार; श्रेष्ठत्वम् इच्छन् बलभिद् देवतानाम्।

atandrito varṣati bhūritejāḥ; saṃnādayann antarikṣaṃ divaṃ ca. atandrito brahmacaryaṃ cacāra; śreṣṭhatvam icchan balabhid devatānām.

हित्वा सुखं मनसश् च प्रियाणि; तेन शक्रः कर्मणा श्रैष्ठ्यम् आप। सत्यं धर्मं पालयन्न् अप्रमत्तो; दमं तितिक्षां समतां प्रियं च। एतानि सर्वाण्य् उपसेवमानो; देवराज्यं मघवान् प्राप मुख्यम्।

hitvā sukhaṃ manasaś ca priyāṇi; tena śakraḥ karmaṇā śraiṣṭhyam āpa. satyaṃ dharmaṃ pālayann apramatto; damaṃ titikṣāṃ samatāṃ priyaṃ ca. etāni sarvāṇy upasevamāno; devarājyaṃ maghavān prāpa mukhyam.

बृहस्पतिर् ब्रह्मचर्यं चचार; समाहितः संशितात्मा यथावत्। हित्वा सुखं प्रतिरुध्येन्द्रियाणि; तेन देवानाम् अगमद् गौरवं सः।

bṛhaspatir brahmacaryaṃ cacāra; samāhitaḥ saṃśitātmā yathāvat. hitvā sukhaṃ pratirudhyendriyāṇi; tena devānām agamad gauravaṃ saḥ.

नक्षत्राणि कर्मणामुत्र भान्ति; रुद्रादित्या वसवो ऽथापि विश्वे। यमो राजा वैश्रवणः कुबेरो; गन्धर्वयक्षाप्सरसश् च शुभ्राः। ब्रह्मचर्यं वेदविद्याः क्रियाश् च; निषेवमाणा मुनयो ऽमुत्र भान्ति।

nakṣatrāṇi karmaṇāmutra bhānti; rudrādityā vasavo 'thāpi viśve. yamo rājā vaiśravaṇaḥ kubero; gandharvayakṣāpsarasaś ca śubhrāḥ. brahmacaryaṃ vedavidyāḥ kriyāś ca; niṣevamāṇā munayo 'mutra bhānti.

जानन्न् इमं सर्वलोकस्य धर्मं; ब्राह्मणानां क्षत्रियाणां विशां च। स कस्मात् त्वं जानतां ज्ञानवान् सन्; व्यायच्छसे संजय कौरवार्थे।

jānann imaṃ sarvalokasya dharmaṃ; brāhmaṇānāṃ kṣatriyāṇāṃ viśāṃ ca. sa kasmāt tvaṃ jānatāṃ jñānavān san; vyāyacchase saṃjaya kauravārthe.

आम्नायेषु नित्यसंयोगम् अस्य; तथाश्वमेधे राजसूये च विद्धि। संयुज्यते धनुषा वर्मणा च; हस्तत्राणै रथशस्त्रैश् च भूयः।

āmnāyeṣu nityasaṃyogam asya; tathāśvamedhe rājasūye ca viddhi. saṃyujyate dhanuṣā varmaṇā ca; hastatrāṇai rathaśastraiś ca bhūyaḥ.

ते चेद् इमे कौरवाणाम् उपायम्; अधिगच्छेयुर् अवधेनैव पार्थाः। धर्मत्राणं पुण्यम् एषां कृतं स्याद्; आर्ये वृत्ते भीमसेनं निगृह्य।

te ced ime kauravāṇām upāyam; adhigaccheyur avadhenaiva pārthāḥ. dharmatrāṇaṃ puṇyam eṣāṃ kṛtaṃ syād; ārye vṛtte bhīmasenaṃ nigṛhya.

ते चेत् पित्र्ये कर्मणि वर्तमाना; आपद्येरन् दिष्टवशेन मृत्युम्। यथाशक्त्या पूरयन्तः स्वकर्म; तद् अप्य् एषां निधनं स्यात् प्रशस्तम्।

te cet pitrye karmaṇi vartamānā; āpadyeran diṣṭavaśena mṛtyum. yathāśaktyā pūrayantaḥ svakarma; tad apy eṣāṃ nidhanaṃ syāt praśastam.

उताहो त्वं मन्यसे सर्वम् एव; राज्ञां युद्धे वर्तते धर्मतन्त्रम्। अयुद्धे वा वर्तते धर्मतन्त्रं; तथैव ते वाचम् इमां शृणोमि।

utāho tvaṃ manyase sarvam eva; rājñāṃ yuddhe vartate dharmatantram. ayuddhe vā vartate dharmatantraṃ; tathaiva te vācam imāṃ śṛṇomi.

चातुर्वर्ण्यस्य प्रथमं विभागम्; अवेक्ष्य त्वं संजय स्वं च कर्म। निशम्याथो पाण्डवानां स्वकर्म; प्रशंस वा निन्द वा या मतिस् ते।

cāturvarṇyasya prathamaṃ vibhāgam; avekṣya tvaṃ saṃjaya svaṃ ca karma. niśamyātho pāṇḍavānāṃ svakarma; praśaṃsa vā ninda vā yā matis te.

अधीयीत ब्राह्मणो ऽथो यजेत; दद्याद् इयात् तीर्थमुख्यानि चैव। अध्यापयेद् याजयेच् चापि याज्यान्; प्रतिग्रहान् वा विदितान् प्रतीच्छेत्। अधीयीत क्षत्रियो ऽथो यजेत। दद्याद् धनं न तु याचेत किं चित्। न याजयेन् न तु चाध्यापयीत। एवं स्मृतः क्षत्रधर्मः पुराणः।

adhīyīta brāhmaṇo 'tho yajeta; dadyād iyāt tīrthamukhyāni caiva. adhyāpayed yājayec cāpi yājyān; pratigrahān vā viditān pratīcchet. adhīyīta kṣatriyo 'tho yajeta. dadyād dhanaṃ na tu yāceta kiṃ cit. na yājayen na tu cādhyāpayīta. evaṃ smṛtaḥ kṣatradharmaḥ purāṇaḥ.

तथा राजन्यो रक्षणं वै प्रजानां; कृत्वा धर्मेणाप्रमत्तो ऽथ दत्त्वा। यज्ञैर् इष्ट्वा सर्ववेदान् अधीत्य; दारान् कृत्वा पुण्यकृद् आवसेद् गृहान्। स धर्मात्मा धर्मम् अधीत्य पुण्यं। यद् इच्छया व्रजति ब्रह्मलोकम्।

tathā rājanyo rakṣaṇaṃ vai prajānāṃ; kṛtvā dharmeṇāpramatto 'tha dattvā. yajñair iṣṭvā sarvavedān adhītya; dārān kṛtvā puṇyakṛd āvased gṛhān. sa dharmātmā dharmam adhītya puṇyaṃ. yad icchayā vrajati brahmalokam.

वैश्यो ऽधीत्य कृषिगोरक्षपण्यैर्; वित्तं चिन्वन् पालयन्न् अप्रमत्तः। प्रियं कुर्वन् ब्राह्मणक्षत्रियाणां; धर्मशीलः पुण्यकृद् आवसेद् गृहान्।

vaiśyo 'dhītya kṛṣigorakṣapaṇyair; vittaṃ cinvan pālayann apramattaḥ. priyaṃ kurvan brāhmaṇakṣatriyāṇāṃ; dharmaśīlaḥ puṇyakṛd āvased gṛhān.

परिचर्या वन्दनं ब्राह्मणानां; नाधीयीत प्रतिषिद्धो ऽस्य यज्ञः। नित्योत्थितो भूतये ऽतन्द्रितः स्याद्; एष स्मृतः शूद्रधर्मः पुराणः।

paricaryā vandanaṃ brāhmaṇānāṃ; nādhīyīta pratiṣiddho 'sya yajñaḥ. nityotthito bhūtaye 'tandritaḥ syād; eṣa smṛtaḥ śūdradharmaḥ purāṇaḥ.

एतान् राजा पालयन्न् अप्रमत्तो; नियोजयन् सर्ववर्णान् स्वधर्मे। अकामात्मा समवृत्तिः प्रजासु; नाधार्मिकान् अनुरुध्येत कामान्।

etān rājā pālayann apramatto; niyojayan sarvavarṇān svadharme. akāmātmā samavṛttiḥ prajāsu; nādhārmikān anurudhyeta kāmān.

श्रेयांस् तस्माद् यदि विद्येत कश् चिद्; अभिज्ञातः सर्वधर्मोपपन्नः। यत्राप्रमत्तो रक्षति भूमिपालो। नियोजयन् स्वेषु धर्मेषु वर्णान्। स तं दुष्टम् अनुशिष्यात् प्रजानन्; न चेद् गृध्येद् इति तस्मिन् न साधु।

śreyāṃs tasmād yadi vidyeta kaś cid; abhijñātaḥ sarvadharmopapannaḥ. yatrāpramatto rakṣati bhūmipālo. niyojayan sveṣu dharmeṣu varṇān. sa taṃ duṣṭam anuśiṣyāt prajānan; na ced gṛdhyed iti tasmin na sādhu.

यदा गृध्येत् परभूमिं नृशंसो; विधिप्रकोपाद् बलम् आददानः। ततो राज्ञां भविता युद्धम् एतत्; तत्र जातं वर्म शस्त्रं धनुश् च। इन्द्रेणेदं दस्युवधाय कर्म; उत्पादितं वर्म शस्त्रं धनुश् च। तत्र पुण्यं दस्युवधेन लभ्यते। सो ऽयं दोषः कुरुभिस् तीव्ररूपः। अधर्मज्ञैर् धर्मम् अबुध्यमानैः। प्रादुर्भूतः संजय तन् न साधु। तत्र राजा धृतराष्ट्रः सपुत्रो। धनं हरेत् पाण्डवानाम् अकस्मात्। नावेक्षन्ते राजधर्मं पुराणं। तदन्वयाः कुरवः सर्व एव।

yadā gṛdhyet parabhūmiṃ nṛśaṃso; vidhiprakopād balam ādadānaḥ. tato rājñāṃ bhavitā yuddham etat; tatra jātaṃ varma śastraṃ dhanuś ca. indreṇedaṃ dasyuvadhāya karma; utpāditaṃ varma śastraṃ dhanuś ca. tatra puṇyaṃ dasyuvadhena labhyate. so 'yaṃ doṣaḥ kurubhis tīvrarūpaḥ. adharmajñair dharmam abudhyamānaiḥ. prādurbhūtaḥ saṃjaya tan na sādhu. tatra rājā dhṛtarāṣṭraḥ saputro. dhanaṃ haret pāṇḍavānām akasmāt. nāvekṣante rājadharmaṃ purāṇaṃ. tadanvayāḥ kuravaḥ sarva eva.

स्तेनो हरेद् यत्र धनं ह्य् अदृष्टः; प्रसह्य वा यत्र हरेत दृष्टः। उभौ गर्ह्यौ भवतः संजयैतौ; किं वै पृथक् त्वं धृतराष्ट्रस्य पुत्रे। यो ऽयं लोभान् मन्यते धर्मम् एतं; यम् इच्छते मन्युवशानुगामी। स्वधर्मं वै परवित्तापहारान्। नासौ धर्मः स्तेयम् आहुर् विधिज्ञाः।

steno hared yatra dhanaṃ hy adṛṣṭaḥ; prasahya vā yatra hareta dṛṣṭaḥ. ubhau garhyau bhavataḥ saṃjayaitau; kiṃ vai pṛthak tvaṃ dhṛtarāṣṭrasya putre. yo 'yaṃ lobhān manyate dharmam etaṃ; yam icchate manyuvaśānugāmī. svadharmaṃ vai paravittāpahārān. nāsau dharmaḥ steyam āhur vidhijñāḥ.

भागः पुनः पाण्डवानां निविष्टस्; तं नो ऽकस्माद् आददीरन् परे वै। अस्मिन् पदे युध्यतां नो वधो ऽपि; श्लाघ्यः पित्र्यः परराज्याद् विशिष्टः। एतान् धर्मान् कौरवाणां पुराणान्; आचक्षीथाः संजय राज्यमध्ये।

bhāgaḥ punaḥ pāṇḍavānāṃ niviṣṭas; taṃ no 'kasmād ādadīran pare vai. asmin pade yudhyatāṃ no vadho 'pi; ślāghyaḥ pitryaḥ pararājyād viśiṣṭaḥ. etān dharmān kauravāṇāṃ purāṇān; ācakṣīthāḥ saṃjaya rājyamadhye.

ये ते मन्दा मृत्युवशाभिपन्नाः; समानीता धार्तराष्ट्रेण मूढाः। इदं पुनः कर्म पापीय एव; सभामध्ये पश्य वृत्तं कुरूणाम्।

ye te mandā mṛtyuvaśābhipannāḥ; samānītā dhārtarāṣṭreṇa mūḍhāḥ. idaṃ punaḥ karma pāpīya eva; sabhāmadhye paśya vṛttaṃ kurūṇām.

प्रियां भार्यां द्रौपदीं पाण्डवानां; यशस्विनीं शीलवृत्तोपपन्नाम्। यद् उपेक्षन्त कुरवो भीष्ममुख्याः; कामानुगेनोपरुद्धां रुदन्तीम्। कामात्मानो मन्दबुद्धेर् विचेष्टां।

priyāṃ bhāryāṃ draupadīṃ pāṇḍavānāṃ; yaśasvinīṃ śīlavṛttopapannām. yad upekṣanta kuravo bhīṣmamukhyāḥ; kāmānugenoparuddhāṃ rudantīm. kāmātmāno mandabuddher viceṣṭāṃ.

तं चेत् तदा ते सकुमारवृद्धा; अवारयिष्यन् कुरवः समेताः। मम प्रियं धृतराष्ट्रो ऽकरिष्यत्; पुत्राणां च कृतम् अस्याभविष्यत्।

taṃ cet tadā te sakumāravṛddhā; avārayiṣyan kuravaḥ sametāḥ. mama priyaṃ dhṛtarāṣṭro 'kariṣyat; putrāṇāṃ ca kṛtam asyābhaviṣyat.

दुःशासनः प्रातिलोम्यान् निनाय; सभामध्ये श्वशुराणां च कृष्णाम्। सा तत्र नीता करुणान्य् अवोचन्; नान्यं क्षत्तुर् नाथम् अदृष्ट कं चित्।

duḥśāsanaḥ prātilomyān nināya; sabhāmadhye śvaśurāṇāṃ ca kṛṣṇām. sā tatra nītā karuṇāny avocan; nānyaṃ kṣattur nātham adṛṣṭa kaṃ cit.

कार्पण्याद् एव सहितास् तत्र राज्ञो; नाशक्नुवन् प्रतिवक्तुं सभायाम्। एकः क्षत्ता धर्म्यम् अर्थं ब्रुवाणो; धर्मं बुद्ध्वा प्रत्युवाचाल्पबुद्धिम्।

kārpaṇyād eva sahitās tatra rājño; nāśaknuvan prativaktuṃ sabhāyām. ekaḥ kṣattā dharmyam arthaṃ bruvāṇo; dharmaṃ buddhvā pratyuvācālpabuddhim.

अनुक्त्वा त्वं धर्मम् एवं सभायाम्; अथेच्छसे पाण्डवस्योपदेष्टुम्। कृष्णा त्व् एतत् कर्म चकार शुद्धं; सुदुष्करं तद् धि सभां समेत्य। येन कृच्छ्रात् पाण्डवान् उज्जहार; तथात्मानं नौर् इव सागरौघात्।

anuktvā tvaṃ dharmam evaṃ sabhāyām; athecchase pāṇḍavasyopadeṣṭum. kṛṣṇā tv etat karma cakāra śuddhaṃ; suduṣkaraṃ tad dhi sabhāṃ sametya. yena kṛcchrāt pāṇḍavān ujjahāra; tathātmānaṃ naur iva sāgaraughāt.

यत्राब्रवीत् सूतपुत्रः सभायां; कृष्णां स्थितां श्वशुराणां समीपे। न ते गतिर् विद्यते याज्ञसेनि; प्रपद्येदानीं धार्तराष्ट्रस्य वेश्म। पराजितास् ते पतयो न सन्ति; पतिं चान्यं भामिनि त्वं वृणीष्व।

yatrābravīt sūtaputraḥ sabhāyāṃ; kṛṣṇāṃ sthitāṃ śvaśurāṇāṃ samīpe. na te gatir vidyate yājñaseni; prapadyedānīṃ dhārtarāṣṭrasya veśma. parājitās te patayo na santi; patiṃ cānyaṃ bhāmini tvaṃ vṛṇīṣva.

यो बीभत्सोर् हृदये प्रौढ आसीद्; अस्थिप्रच्छिन्मर्मघाती सुघोरः। कर्णाच् छरो वाङ्मयस् तिग्मतेजाः; प्रतिष्ठितो हृदये फल्गुनस्य।

yo bībhatsor hṛdaye prauḍha āsīd; asthipracchinmarmaghātī sughoraḥ. karṇāc charo vāṅmayas tigmatejāḥ; pratiṣṭhito hṛdaye phalgunasya.

कृष्णाजिनानि परिधित् समानान्; दुःशासनः कटुकान्य् अभ्यभाषत्। एते सर्वे षण्ढतिला विनष्टाः; क्षयं गता नरकं दीर्घकालम्।

kṛṣṇājināni paridhit samānān; duḥśāsanaḥ kaṭukāny abhyabhāṣat. ete sarve ṣaṇḍhatilā vinaṣṭāḥ; kṣayaṃ gatā narakaṃ dīrghakālam.

गान्धारराजः शकुनिर् निकृत्या; यद् अब्रवीद् द्यूतकाले स पार्थान्। पराजितो नकुलः किं तवास्ति; कृष्णया त्वं दीव्य वै याज्ञसेन्या।

gāndhārarājaḥ śakunir nikṛtyā; yad abravīd dyūtakāle sa pārthān. parājito nakulaḥ kiṃ tavāsti; kṛṣṇayā tvaṃ dīvya vai yājñasenyā.

जानासि त्वं संजय सर्वम् एतद्; द्यूते ऽवाच्यं वाक्यम् एवं यथोक्तम्। स्वयं त्व् अहं प्रार्थये तत्र गन्तुं; समाधातुं कार्यम् एतद् विपन्नम्। जानासि त्वं धार्तराष्ट्रस्य मोहं। दुरात्मनः पापवशानुगस्य।

jānāsi tvaṃ saṃjaya sarvam etad; dyūte 'vācyaṃ vākyam evaṃ yathoktam. svayaṃ tv ahaṃ prārthaye tatra gantuṃ; samādhātuṃ kāryam etad vipannam. jānāsi tvaṃ dhārtarāṣṭrasya mohaṃ. durātmanaḥ pāpavaśānugasya.

अहापयित्वा यदि पाण्डवार्थं; शमं कुरूणाम् अथ चेच् चरेयम्। पुण्यं च मे स्याच् चरितं महोदयं; मुच्येरंश् च कुरवो मृत्युपाशात्।

ahāpayitvā yadi pāṇḍavārthaṃ; śamaṃ kurūṇām atha cec careyam. puṇyaṃ ca me syāc caritaṃ mahodayaṃ; mucyeraṃś ca kuravo mṛtyupāśāt.

अपि वाचं भाषमाणस्य काव्यां; धर्मारामाम् अर्थवतीम् अहिंस्राम्। अवेक्षेरन् धार्तराष्ट्राः समक्षं; मां च प्राप्तं कुरवः पूजयेयुः।

api vācaṃ bhāṣamāṇasya kāvyāṃ; dharmārāmām arthavatīm ahiṃsrām. avekṣeran dhārtarāṣṭrāḥ samakṣaṃ; māṃ ca prāptaṃ kuravaḥ pūjayeyuḥ.

अतो ऽन्यथा रथिना फल्गुनेन; भीमेन चैवाहवदंशितेन। परासिक्तान् धार्तराष्ट्रांस् तु विद्धि; प्रदह्यमानान् कर्मणा स्वेन मन्दान्।

ato 'nyathā rathinā phalgunena; bhīmena caivāhavadaṃśitena. parāsiktān dhārtarāṣṭrāṃs tu viddhi; pradahyamānān karmaṇā svena mandān.

पराजितान् पाण्डवेयांस् तु वाचो; रौद्ररूपा भाषते धार्तराष्ट्रः। गदाहस्तो भीमसेनो ऽप्रमत्तो; दुर्योधनं स्मारयित्वा हि काले।

parājitān pāṇḍaveyāṃs tu vāco; raudrarūpā bhāṣate dhārtarāṣṭraḥ. gadāhasto bhīmaseno 'pramatto; duryodhanaṃ smārayitvā hi kāle.

सुयोधनो मन्युमयो महाद्रुमः; स्कन्धः कर्णः शकुनिस् तस्य शाखाः। दुःशासनः पुष्पफले समृद्धे; मूलं राजा धृतराष्ट्रो ऽमनीषी।

suyodhano manyumayo mahādrumaḥ; skandhaḥ karṇaḥ śakunis tasya śākhāḥ. duḥśāsanaḥ puṣpaphale samṛddhe; mūlaṃ rājā dhṛtarāṣṭro 'manīṣī.

युधिष्ठिरो धर्ममयो महाद्रुमः; स्कन्धो ऽर्जुनो भीमसेनो ऽस्य शाखाः। माद्रीपुत्रौ पुष्पफले समृद्धे; मूलं त्व् अहं ब्रह्म च ब्राह्मणाश् च।

yudhiṣṭhiro dharmamayo mahādrumaḥ; skandho 'rjuno bhīmaseno 'sya śākhāḥ. mādrīputrau puṣpaphale samṛddhe; mūlaṃ tv ahaṃ brahma ca brāhmaṇāś ca.

वनं राजा धृतराष्ट्रः सपुत्रो; व्याघ्रा वने संजय पाण्डवेयाः। धार्तराष्ट्रो वनं राजा व्याघ्राः पाण्डुसुता मताः। लताधर्मा धृतराष्ट्रस्य पुत्रा। नरव्याघ्राः संजय पाण्डवेयाः। सिंहाभिगुप्तं न वनं विनश्येत्। सिंहो न नश्येत वनाभिगुप्तः। वनं राजा धृतराष्ट्रो वने व्याघ्राश् च पाण्डवाः। मा वनं छिन्धि सव्याघ्रं मा व्याघ्रान् नीनशो वनात्।

vanaṃ rājā dhṛtarāṣṭraḥ saputro; vyāghrā vane saṃjaya pāṇḍaveyāḥ. dhārtarāṣṭro vanaṃ rājā vyāghrāḥ pāṇḍusutā matāḥ. latādharmā dhṛtarāṣṭrasya putrā. naravyāghrāḥ saṃjaya pāṇḍaveyāḥ. siṃhābhiguptaṃ na vanaṃ vinaśyet. siṃho na naśyeta vanābhiguptaḥ. vanaṃ rājā dhṛtarāṣṭro vane vyāghrāś ca pāṇḍavāḥ. mā vanaṃ chindhi savyāghraṃ mā vyāghrān nīnaśo vanāt.

निर्वनो वध्यते व्याघ्रो निर्व्याघ्रं छिद्यते वनम्। तस्माद् व्याघ्रो वनं रक्षेद् वनं व्याघ्रं च पालयेत्।

nirvano vadhyate vyāghro nirvyāghraṃ chidyate vanam. tasmād vyāghro vanaṃ rakṣed vanaṃ vyāghraṃ ca pālayet.

लताधर्मा धार्तराष्ट्राः शालाः संजय पाण्डवाः। न लता वर्धते जातु अनाश्रित्य महाद्रुमम्।

latādharmā dhārtarāṣṭrāḥ śālāḥ saṃjaya pāṇḍavāḥ. na latā vardhate jātu anāśritya mahādrumam.

स्थिताः शुश्रूषितुं पार्थाः स्थिता योद्धुम् अरिंदमाः। यत्कृत्यं धृतराष्ट्रस्य तत् करोतु नराधिपः।

sthitāḥ śuśrūṣituṃ pārthāḥ sthitā yoddhum ariṃdamāḥ. yatkṛtyaṃ dhṛtarāṣṭrasya tat karotu narādhipaḥ.

स्थिताः शमे महात्मानः पाण्डवा धर्मचारिणः। योधाः समृद्धास् तद् विद्वन् नाचक्षीथा यथातथम्।

sthitāḥ śame mahātmānaḥ pāṇḍavā dharmacāriṇaḥ. yodhāḥ samṛddhās tad vidvan nācakṣīthā yathātatham.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents