महाभारत 5.26 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←उद्योग पर्व→

←अध्याय 26→

[mh-5-26] • 28 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। कां नु वाचं संजय मे शृणोषि; युद्धैषिणीं येन युद्धाद् बिभेषि। अयुद्धं वै तात युद्धाद् गरीयः; कस् तल् लब्ध्वा जातु युध्येत सूत।

yudhiṣṭhira uvāca. kāṃ nu vācaṃ saṃjaya me śṛṇoṣi; yuddhaiṣiṇīṃ yena yuddhād bibheṣi. ayuddhaṃ vai tāta yuddhād garīyaḥ; kas tal labdhvā jātu yudhyeta sūta.

अकुर्वतश् चेत् पुरुषस्य संजय; सिध्येत् संकल्पो मनसा यं यम् इच्छेत्। न कर्म कुर्याद् विदितं ममैतद्; अन्यत्र युद्धाद् बहु यल् लघीयः।

akurvataś cet puruṣasya saṃjaya; sidhyet saṃkalpo manasā yaṃ yam icchet. na karma kuryād viditaṃ mamaitad; anyatra yuddhād bahu yal laghīyaḥ.

कुतो युद्धं जातु नरः प्रजानन्; को दैवशप्तो ऽभिवृणीत युद्धम्। सुखैषिणः कर्म कुर्वन्ति पार्था; धर्माद् अहीनं यच् च लोकस्य पथ्यम्।

kuto yuddhaṃ jātu naraḥ prajānan; ko daivaśapto 'bhivṛṇīta yuddham. sukhaiṣiṇaḥ karma kurvanti pārthā; dharmād ahīnaṃ yac ca lokasya pathyam.

कर्मोदयं सुखम् आशंसमानः; कृच्छ्रोपायं तत्त्वतः कर्म दुःखम्। सुखप्रेप्सुर् विजिघांसुश् च दुःखं; य इन्द्रियाणां प्रीतिवशानुगामी। कुलान्तकं संजय को ऽभिवाञ्छेत्। कर्मार् अभेद्यच् च धर्मान् अपेतम्। कामाभिध्या स्वशरीरं दुनोति; यया प्रयुक्तो ऽनुकरोति दुःखम्। तृष्णां त्यजेत् सर्वधर्माद् अपेतां।

karmodayaṃ sukham āśaṃsamānaḥ; kṛcchropāyaṃ tattvataḥ karma duḥkham. sukhaprepsur vijighāṃsuś ca duḥkhaṃ; ya indriyāṇāṃ prītivaśānugāmī. kulāntakaṃ saṃjaya ko 'bhivāñchet. karmār abhedyac ca dharmān apetam. kāmābhidhyā svaśarīraṃ dunoti; yayā prayukto 'nukaroti duḥkham. tṛṣṇāṃ tyajet sarvadharmād apetāṃ.

यथेध्यमानस्य समिद्धतेजसो; भूयो बलं वर्धते पावकस्य। कामार्थलाभेन तथैव भूयो; न तृप्यते सर्पिषेवाग्निर् इद्धः। संपश्येमं भोगचयं महान्तं; सहास्माभिर् धृतराष्ट्रस्य राज्ञः। संमोहनं तस्य महत् तथैतद्। यद् अस्माभिर् विप्रयोगो नृपस्य।

yathedhyamānasya samiddhatejaso; bhūyo balaṃ vardhate pāvakasya. kāmārthalābhena tathaiva bhūyo; na tṛpyate sarpiṣevāgnir iddhaḥ. saṃpaśyemaṃ bhogacayaṃ mahāntaṃ; sahāsmābhir dhṛtarāṣṭrasya rājñaḥ. saṃmohanaṃ tasya mahat tathaitad. yad asmābhir viprayogo nṛpasya.

नाश्रेयसाम् ईश्वरो विग्रहाणां; नाश्रेयसां गीतशब्दं शृणोति। नाश्रेयसः सेवते माल्यगन्धान्; न चाप्य् अश्रेयांस्य् अनुलेपनानि।

nāśreyasām īśvaro vigrahāṇāṃ; nāśreyasāṃ gītaśabdaṃ śṛṇoti. nāśreyasaḥ sevate mālyagandhān; na cāpy aśreyāṃsy anulepanāni.

नाश्रेयसः प्रावरान् अध्यवस्ते; कथं त्व् अस्मान् संप्रणुदेत् कुरुभ्यः। अत्रैव च स्याद् अवधूय एष; कामः शरीरे हृदयं दुनोति।

nāśreyasaḥ prāvarān adhyavaste; kathaṃ tv asmān saṃpraṇudet kurubhyaḥ. atraiva ca syād avadhūya eṣa; kāmaḥ śarīre hṛdayaṃ dunoti.

स्वयं राजा विषमस्थः परेषु; सामस्थ्यम् अन्विच्छति तन् न साधु। यथात्मनः पश्यति वृत्तम् एव; तथा परेषाम् अपि सो ऽभ्युपैति।

svayaṃ rājā viṣamasthaḥ pareṣu; sāmasthyam anvicchati tan na sādhu. yathātmanaḥ paśyati vṛttam eva; tathā pareṣām api so 'bhyupaiti.

आसन्नम् अग्निं तु निदाघकाले; गम्भीरकक्षे गहने विसृज्य। यथा वृद्धं वायुवशेन शोचेत्; क्षेमं मुमुक्षुः शिशिरव्यपाये।

āsannam agniṃ tu nidāghakāle; gambhīrakakṣe gahane visṛjya. yathā vṛddhaṃ vāyuvaśena śocet; kṣemaṃ mumukṣuḥ śiśiravyapāye.

प्राप्तैश्वर्यो धृतराष्ट्रो ऽद्य राजा; लालप्यते संजय कस्य हेतोः। प्रगृह्य दुर्बुद्धिम् अनार्जवे रतं; पुत्रं मन्दं मूढम् अमन्त्रिणं तु।

prāptaiśvaryo dhṛtarāṣṭro 'dya rājā; lālapyate saṃjaya kasya hetoḥ. pragṛhya durbuddhim anārjave rataṃ; putraṃ mandaṃ mūḍham amantriṇaṃ tu.

अनाप्तः सन्न् आप्ततमस्य वाचं; सुयोधनो विदुरस्यावमन्य। सुतस्य राजा धृतराष्ट्रः प्रियैषी; संबुध्यमानो विशते ऽधर्मम् एव।

anāptaḥ sann āptatamasya vācaṃ; suyodhano vidurasyāvamanya. sutasya rājā dhṛtarāṣṭraḥ priyaiṣī; saṃbudhyamāno viśate 'dharmam eva.

मेधाविनं ह्य् अर्थकामं कुरूणां; बहुश्रुतं वाग्मिनं शीलवन्तम्। सूत राजा धृतराष्ट्रः कुरुभ्यो; न सो ऽस्मरद् विदुरं पुत्रकाम्यात्।

medhāvinaṃ hy arthakāmaṃ kurūṇāṃ; bahuśrutaṃ vāgminaṃ śīlavantam. sūta rājā dhṛtarāṣṭraḥ kurubhyo; na so 'smarad viduraṃ putrakāmyāt.

मानघ्नस्य आत्मकामस्य चेर्ष्योः; संरम्भिणश् चार्थधर्मातिगस्य। दुर्भाषिणो मन्युवशानुगस्य; कामात्मनो दुर्हृदो भावनस्य।

mānaghnasya ātmakāmasya cerṣyoḥ; saṃrambhiṇaś cārthadharmātigasya. durbhāṣiṇo manyuvaśānugasya; kāmātmano durhṛdo bhāvanasya.

अनेयस्याश्रेयसो दीर्घमन्योर्; मित्रद्रुहः संजय पापबुद्धेः। सुतस्य राजा धृतराष्ट्रः प्रियैषी; प्रपश्यमानः प्रजहाद् धर्मकामौ।

aneyasyāśreyaso dīrghamanyor; mitradruhaḥ saṃjaya pāpabuddheḥ. sutasya rājā dhṛtarāṣṭraḥ priyaiṣī; prapaśyamānaḥ prajahād dharmakāmau.

तदैव मे संजय दीव्यतो ऽभून्; नो चेत् कुरून् आगतः स्याद् अभावः। काव्यां वाचं विदुरो भाषमाणो; न विन्दते धृतराष्ट्रात् प्रशंसाम्।

tadaiva me saṃjaya dīvyato 'bhūn; no cet kurūn āgataḥ syād abhāvaḥ. kāvyāṃ vācaṃ viduro bhāṣamāṇo; na vindate dhṛtarāṣṭrāt praśaṃsām.

क्षत्तुर् यदा अन्ववर्तन्त बुद्धिं; कृच्छ्रं कुरून् न तदाभ्याजगाम। यावत् प्रज्ञाम् अन्ववर्तन्त तस्य; तावत् तेषां राष्ट्रवृद्धिर् बभूव।

kṣattur yadā anvavartanta buddhiṃ; kṛcchraṃ kurūn na tadābhyājagāma. yāvat prajñām anvavartanta tasya; tāvat teṣāṃ rāṣṭravṛddhir babhūva.

तदर्थलुब्धस्य निबोध मे ऽद्य; ये मन्त्रिणो धार्तराष्ट्रस्य सूत। दुःशासनः शकुनिः सूतपुत्रो; गावल्गणे पश्य संमोहम् अस्य।

tadarthalubdhasya nibodha me 'dya; ye mantriṇo dhārtarāṣṭrasya sūta. duḥśāsanaḥ śakuniḥ sūtaputro; gāvalgaṇe paśya saṃmoham asya.

सो ऽहं न पश्यामि परीक्षमाणः; कथं स्वस्ति स्यात् कुरुसृञ्जयानाम्। आत्तैश्वर्यो धृतराष्ट्रः परेभ्यः; प्रव्राजिते विदुरे दीर्घदृष्टौ।

so 'haṃ na paśyāmi parīkṣamāṇaḥ; kathaṃ svasti syāt kurusṛñjayānām. āttaiśvaryo dhṛtarāṣṭraḥ parebhyaḥ; pravrājite vidure dīrghadṛṣṭau.

आशंसते वै धृतराष्ट्रः सपुत्रो; महाराज्यम् असपत्नं पृथिव्याम्। तस्मिञ् शमः केवलं नोपलभ्यो; अत्यासन्नं मद्गतं मन्यते ऽर्थम्।

āśaṃsate vai dhṛtarāṣṭraḥ saputro; mahārājyam asapatnaṃ pṛthivyām. tasmiñ śamaḥ kevalaṃ nopalabhyo; atyāsannaṃ madgataṃ manyate 'rtham.

यत् तत् कर्णो मन्यते पारणीयं; युद्धे गृहीतायुधम् अर्जुनेन। आसंश् च युद्धानि पुरा महान्ति; कथं कर्णो नाभवद् द्वीप एषाम्।

yat tat karṇo manyate pāraṇīyaṃ; yuddhe gṛhītāyudham arjunena. āsaṃś ca yuddhāni purā mahānti; kathaṃ karṇo nābhavad dvīpa eṣām.

कर्णश् च जानाति सुयोधनश् च; द्रोणश् च जानाति पितामहश् च। अन्ये च ये कुरवस् तत्र सन्ति; यथार्जुनान् नास्त्य् अपरो धनुर्धरः।

karṇaś ca jānāti suyodhanaś ca; droṇaś ca jānāti pitāmahaś ca. anye ca ye kuravas tatra santi; yathārjunān nāsty aparo dhanurdharaḥ.

जानन्त्य् एते कुरवः सर्व एव; ये चाप्य् अन्ये भूमिपालाः समेताः। दुर्योधनं चापराधे चरन्तम्; अरिंदमे फल्गुने ऽविद्यमाने।

jānanty ete kuravaḥ sarva eva; ye cāpy anye bhūmipālāḥ sametāḥ. duryodhanaṃ cāparādhe carantam; ariṃdame phalgune 'vidyamāne.

तेनार्थबद्धं मन्यते धार्तराष्ट्रः; शक्यं हर्तुं पाण्डवानां ममत्वम्। किरीटिना तालमात्रायुधेन; तद्वेदिना संयुगं तत्र गत्वा।

tenārthabaddhaṃ manyate dhārtarāṣṭraḥ; śakyaṃ hartuṃ pāṇḍavānāṃ mamatvam. kirīṭinā tālamātrāyudhena; tadvedinā saṃyugaṃ tatra gatvā.

गाण्डीवविस्फारितशब्दम् आजाव्; अशृण्वाना धार्तराष्ट्रा ध्रियन्ते। क्रुद्धस्य चेद् भीमसेनस्य वेगात्; सुयोधनो मन्यते सिद्धम् अर्थम्।

gāṇḍīvavisphāritaśabdam ājāv; aśṛṇvānā dhārtarāṣṭrā dhriyante. kruddhasya ced bhīmasenasya vegāt; suyodhano manyate siddham artham.

इन्द्रो ऽप्य् एतन् नोत्सहेत् तात हर्तुम्; ऐश्वर्यं नो जीवति भीमसेने। धनंजये नकुले चैव सूत; तथा वीरे सहदेवे मदीये।

indro 'py etan notsahet tāta hartum; aiśvaryaṃ no jīvati bhīmasene. dhanaṃjaye nakule caiva sūta; tathā vīre sahadeve madīye.

स चेद् एतां प्रतिपद्येत बुद्धिं; वृद्धो राजा सह पुत्रेण सूत। एवं रणे पाण्डवकोपदग्धा; न नश्येयुः संजय धार्तराष्ट्राः।

sa ced etāṃ pratipadyeta buddhiṃ; vṛddho rājā saha putreṇa sūta. evaṃ raṇe pāṇḍavakopadagdhā; na naśyeyuḥ saṃjaya dhārtarāṣṭrāḥ.

जानासि त्वं क्लेशम् अस्मासु वृत्तं; त्वां पूजयन् संजयाहं क्षमेयम्। यच् चास्माकं कौरवैर् भूतपूर्वं; या नो वृत्तिर् धार्तराष्ट्रे तदासीत्।

jānāsi tvaṃ kleśam asmāsu vṛttaṃ; tvāṃ pūjayan saṃjayāhaṃ kṣameyam. yac cāsmākaṃ kauravair bhūtapūrvaṃ; yā no vṛttir dhārtarāṣṭre tadāsīt.

अद्यापि तत् तत्र तथैव वर्ततां; शान्तिं गमिष्यामि यथा त्वम् आत्थ। इन्द्रप्रस्थे भवतु ममैव राज्यं; सुयोधनो यच्छतु भारताग्र्यः।

adyāpi tat tatra tathaiva vartatāṃ; śāntiṃ gamiṣyāmi yathā tvam āttha. indraprasthe bhavatu mamaiva rājyaṃ; suyodhano yacchatu bhāratāgryaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents