महाभारत 5.22 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←उद्योग पर्व→

←अध्याय 22→

[mh-5-22] • 39 श्लोकाः

धृतराष्ट्र उवाच। प्राप्तान् आहुः संजय पाण्डुपुत्रान्; उपप्लव्ये तान् विजानीहि गत्वा। अजातशत्रुं च सभाजयेथा; दिष्ट्यानघ ग्रामम् उपस्थितस् त्वम्। पुत्रो मह्यं मृत्युवशं जगाम। दुर्योधनः संजय रागबुद्धिः।

dhṛtarāṣṭra uvāca. prāptān āhuḥ saṃjaya pāṇḍuputrān; upaplavye tān vijānīhi gatvā. ajātaśatruṃ ca sabhājayethā; diṣṭyānagha grāmam upasthitas tvam. putro mahyaṃ mṛtyuvaśaṃ jagāma. duryodhanaḥ saṃjaya rāgabuddhiḥ.

सर्वान् वदेः संजय स्वस्तिमन्तः; कृच्छ्रं वासम् अतदर्हा निरुष्य। तेषां शान्तिर् विद्यते ऽस्मासु शीघ्रं; मिथ्योपेतानाम् उपकारिणां सताम्।

sarvān vadeḥ saṃjaya svastimantaḥ; kṛcchraṃ vāsam atadarhā niruṣya. teṣāṃ śāntir vidyate 'smāsu śīghraṃ; mithyopetānām upakāriṇāṃ satām.

नाहं क्व चित् संजय पाण्डवानां; मिथ्यावृत्तिं कां चन जात्व् अपश्यम्। सर्वां श्रियं ह्य् आत्मवीर्येण लब्ध्वा; पर्याकार्षुः पाण्डवा मह्यम् एव।

nāhaṃ kva cit saṃjaya pāṇḍavānāṃ; mithyāvṛttiṃ kāṃ cana jātv apaśyam. sarvāṃ śriyaṃ hy ātmavīryeṇa labdhvā; paryākārṣuḥ pāṇḍavā mahyam eva.

दोषं ह्य् एषां नाधिगच्छे परिक्षन्; नित्यं कं चिद् येन गर्हेय पार्थान्। धर्मार्थाभ्यां कर्म कुर्वन्ति नित्यं; सुखप्रिया नानुरुध्यन्ति कामान्।

doṣaṃ hy eṣāṃ nādhigacche parikṣan; nityaṃ kaṃ cid yena garheya pārthān. dharmārthābhyāṃ karma kurvanti nityaṃ; sukhapriyā nānurudhyanti kāmān.

घर्मं शीतं क्षुत्पिपासे तथैव; निद्रां तन्द्रीं क्रोधहर्षौ प्रमादम्। धृत्या चैव प्रज्ञया चाभिभूय; धर्मार्थयोगान् प्रयतन्ति पार्थाः।

gharmaṃ śītaṃ kṣutpipāse tathaiva; nidrāṃ tandrīṃ krodhaharṣau pramādam. dhṛtyā caiva prajñayā cābhibhūya; dharmārthayogān prayatanti pārthāḥ.

त्यजन्ति मित्रेषु धनानि काले; न संवासाज् जीर्यति मैत्रम् एषाम्। यथार्हमानार्थकरा हि पार्थास्; तेषां द्वेष्टा नास्त्य् आजमीढस्य पक्षे।

tyajanti mitreṣu dhanāni kāle; na saṃvāsāj jīryati maitram eṣām. yathārhamānārthakarā hi pārthās; teṣāṃ dveṣṭā nāsty ājamīḍhasya pakṣe.

अन्यत्र पापाद् विषमान् मन्दबुद्धेर्; दुर्योधनात् क्षुद्रतराच् च कर्णात्। तेषां हीमे हीनसुखप्रियाणां; महात्मनां संजनयन्ति तेजः। भागं गन्तुं घटते मन्दबुद्धिर्। महात्मनां संजय दीप्ततेजसाम्।

anyatra pāpād viṣamān mandabuddher; duryodhanāt kṣudratarāc ca karṇāt. teṣāṃ hīme hīnasukhapriyāṇāṃ; mahātmanāṃ saṃjanayanti tejaḥ. bhāgaṃ gantuṃ ghaṭate mandabuddhir. mahātmanāṃ saṃjaya dīptatejasām.

उत्थानवीर्यः सुखम् एधमानो; दुर्योधनः सुकृतं मन्यते तत्। तेषां भागं यच् च मन्येत बालः; शक्यं हर्तुं जीवतां पाण्डवानाम्।

utthānavīryaḥ sukham edhamāno; duryodhanaḥ sukṛtaṃ manyate tat. teṣāṃ bhāgaṃ yac ca manyeta bālaḥ; śakyaṃ hartuṃ jīvatāṃ pāṇḍavānām.

यस्यार्जुनः पदवीं केशवश् च; वृकोदरः सात्यको ऽजातशत्रोः। माद्रीपुत्रौ सृञ्जयाश् चापि सर्वे; पुरा युद्धात् साधु तस्य प्रदानम्।

yasyārjunaḥ padavīṃ keśavaś ca; vṛkodaraḥ sātyako 'jātaśatroḥ. mādrīputrau sṛñjayāś cāpi sarve; purā yuddhāt sādhu tasya pradānam.

स ह्य् एवैकः पृथिवीं सव्यसाची; गाण्डीवधन्वा प्रणुदेद् रथस्थः। तथा विष्णुः केशवो ऽप्य् अप्रधृष्यो; लोकत्रयस्याधिपतिर् महात्मा।

sa hy evaikaḥ pṛthivīṃ savyasācī; gāṇḍīvadhanvā praṇuded rathasthaḥ. tathā viṣṇuḥ keśavo 'py apradhṛṣyo; lokatrayasyādhipatir mahātmā.

तिष्ठेत कस् तस्य मर्त्यः पुरस्ताद्; यः सर्वदेवेषु वरेण्य ईड्यः। पर्जन्यघोषान् प्रवपञ् शरौघान्; पतंगसंघान् इव शीघ्रवेगान्।

tiṣṭheta kas tasya martyaḥ purastād; yaḥ sarvadeveṣu vareṇya īḍyaḥ. parjanyaghoṣān pravapañ śaraughān; pataṃgasaṃghān iva śīghravegān.

दिशं ह्य् उदीचीम् अपि चोत्तरान् कुरून्; गाण्डीवधन्वैकरथो जिगाय। धनं चैषाम् आहरत् सव्यसाची; सेनानुगान् बलिदांश् चैव चक्रे।

diśaṃ hy udīcīm api cottarān kurūn; gāṇḍīvadhanvaikaratho jigāya. dhanaṃ caiṣām āharat savyasācī; senānugān balidāṃś caiva cakre.

यश् चैव देवान् खाण्डवे सव्यसाची; गाण्डीवधन्वा प्रजिगाय सेन्द्रान्। उपाहरत् फल्गुनो जातवेदसे; यशो मानं वर्धयन् पाण्डवानाम्।

yaś caiva devān khāṇḍave savyasācī; gāṇḍīvadhanvā prajigāya sendrān. upāharat phalguno jātavedase; yaśo mānaṃ vardhayan pāṇḍavānām.

गदाभृतां नाद्य समो ऽस्ति भीमाद्; धस्त्यारोहो नास्ति समश् च तस्य। रथे ऽर्जुनाद् आहुर् अहीनम् एनं; बाह्वोर् बले चायुतनागवीर्यम्।

gadābhṛtāṃ nādya samo 'sti bhīmād; dhastyāroho nāsti samaś ca tasya. rathe 'rjunād āhur ahīnam enaṃ; bāhvor bale cāyutanāgavīryam.

सुशिक्षितः कृतवैरस् तरस्वी; दहेत् क्रुद्धस् तरसा धार्तराष्ट्रान्। सदात्यमर्षी बलवान् न शक्यो; युद्धे जेतुं वासवेनापि साक्षात्।

suśikṣitaḥ kṛtavairas tarasvī; dahet kruddhas tarasā dhārtarāṣṭrān. sadātyamarṣī balavān na śakyo; yuddhe jetuṃ vāsavenāpi sākṣāt.

सुचेतसौ बलिनौ शीघ्रहस्तौ; सुशिक्षितौ भ्रातरौ फल्गुनेन। श्येनौ यथा पक्षिपूगान् रुजन्तौ; माद्रीपुत्रौ नेह कुरून् विशेताम्। एतद् बलं पूर्णम् अस्माकम् एवं। यत् सात्वतां नास्ति तृतीयम् अन्यत्।

sucetasau balinau śīghrahastau; suśikṣitau bhrātarau phalgunena. śyenau yathā pakṣipūgān rujantau; mādrīputrau neha kurūn viśetām. etad balaṃ pūrṇam asmākam evaṃ. yat sātvatāṃ nāsti tṛtīyam anyat.

तेषां मध्ये वर्तमानस् तरस्वी; धृष्टद्युम्नः पाण्डवानाम् इहैकः। सहामात्यः सोमकानां प्रबर्हः; संत्यक्तात्मा पाण्डवानां जयाय। अजातशत्रुं प्रसहेत को ऽन्यो। येषां स स्याद् अग्रणीर् वृष्णिसिंहः।

teṣāṃ madhye vartamānas tarasvī; dhṛṣṭadyumnaḥ pāṇḍavānām ihaikaḥ. sahāmātyaḥ somakānāṃ prabarhaḥ; saṃtyaktātmā pāṇḍavānāṃ jayāya. ajātaśatruṃ prasaheta ko 'nyo. yeṣāṃ sa syād agraṇīr vṛṣṇisiṃhaḥ.

सहोषितश् चरितार्थो वयःस्थः; शाल्वेयानाम् अधिपो वै विराटः। सह पुत्रैः पाण्डवार्थे च शश्वद्; युधिष्ठिरं भक्त इति श्रुतं मे।

sahoṣitaś caritārtho vayaḥsthaḥ; śālveyānām adhipo vai virāṭaḥ. saha putraiḥ pāṇḍavārthe ca śaśvad; yudhiṣṭhiraṃ bhakta iti śrutaṃ me.

अवरुद्धा बलिनः केकयेभ्यो; महेष्वासा भ्रातरः पञ्च सन्ति। केकयेभ्यो राज्यम् आकाङ्क्षमाणा; युद्धार्थिनश् चानुवसन्ति पार्थान्।

avaruddhā balinaḥ kekayebhyo; maheṣvāsā bhrātaraḥ pañca santi. kekayebhyo rājyam ākāṅkṣamāṇā; yuddhārthinaś cānuvasanti pārthān.

सर्वे च वीराः पृथिवीपतीनां; समानीताः पाण्डवार्थे निविष्टाः। शूरान् अहं भक्तिमतः शृणोमि; प्रीत्या युक्तान् संश्रितान् धर्मराजम्।

sarve ca vīrāḥ pṛthivīpatīnāṃ; samānītāḥ pāṇḍavārthe niviṣṭāḥ. śūrān ahaṃ bhaktimataḥ śṛṇomi; prītyā yuktān saṃśritān dharmarājam.

गिर्याश्रया दुर्गनिवासिनश् च; योधाः पृथिव्यां कुलजा विशुद्धाः। म्लेच्छाश् च नानायुधवीर्यवन्तः; समागताः पाण्डवार्थे निविष्टाः।

giryāśrayā durganivāsinaś ca; yodhāḥ pṛthivyāṃ kulajā viśuddhāḥ. mlecchāś ca nānāyudhavīryavantaḥ; samāgatāḥ pāṇḍavārthe niviṣṭāḥ.

पाण्ड्यश् च राजामित इन्द्रकल्पो; युधि प्रवीरैर् बहुभिः समेतः। समागतः पाण्डवार्थे महात्मा; लोकप्रवीरो ऽप्रतिवीर्यतेजाः।

pāṇḍyaś ca rājāmita indrakalpo; yudhi pravīrair bahubhiḥ sametaḥ. samāgataḥ pāṇḍavārthe mahātmā; lokapravīro 'prativīryatejāḥ.

अस्त्रं द्रोणाद् अर्जुनाद् वासुदेवात्; कृपाद् भीष्माद् येन कृतं शृणोमि। यं तं कार्ष्णिप्रतिमं प्राहुर् एकं; स सात्यकिः पाण्डवार्थे निविष्टः।

astraṃ droṇād arjunād vāsudevāt; kṛpād bhīṣmād yena kṛtaṃ śṛṇomi. yaṃ taṃ kārṣṇipratimaṃ prāhur ekaṃ; sa sātyakiḥ pāṇḍavārthe niviṣṭaḥ.

अपाश्रिताश् चेदिकरूषकाश् च; सर्वोत्साहैर् भूमिपालैः समेताः। तेषां मध्ये सूर्यम् इवातपन्तं; श्रिया वृतं चेदिपतिं ज्वलन्तम्।

apāśritāś cedikarūṣakāś ca; sarvotsāhair bhūmipālaiḥ sametāḥ. teṣāṃ madhye sūryam ivātapantaṃ; śriyā vṛtaṃ cedipatiṃ jvalantam.

अस्तम्भनीयं युधि मन्यमानं; ज्याकर्षतां श्रेष्ठतमं पृथिव्याम्। सर्वोत्साहं क्षत्रियाणां निहत्य; प्रसह्य कृष्णस् तरसा ममर्द।

astambhanīyaṃ yudhi manyamānaṃ; jyākarṣatāṃ śreṣṭhatamaṃ pṛthivyām. sarvotsāhaṃ kṣatriyāṇāṃ nihatya; prasahya kṛṣṇas tarasā mamarda.

यशोमानौ वर्धयन् यादवानां; पुराभिनच् छिशुपालं समीके। यस्य सर्वे वर्धयन्ति स्म मानं; करूषराजप्रमुखा नरेन्द्राः।

yaśomānau vardhayan yādavānāṃ; purābhinac chiśupālaṃ samīke. yasya sarve vardhayanti sma mānaṃ; karūṣarājapramukhā narendrāḥ.

तम् असह्यं केशवं तत्र मत्वा; सुग्रीवयुक्तेन रथेन कृष्णम्। संप्राद्रवंश् चेदिपतिं विहाय; सिंहं दृष्ट्वा क्षुद्रमृगा इवान्ये।

tam asahyaṃ keśavaṃ tatra matvā; sugrīvayuktena rathena kṛṣṇam. saṃprādravaṃś cedipatiṃ vihāya; siṃhaṃ dṛṣṭvā kṣudramṛgā ivānye.

यस् तं प्रतीपस् तरसा प्रत्युदीयाद्; आशंसमानो द्वैरथे वासुदेवम्। सो ऽशेत कृष्णेन हतः परासुर्; वातेनेवोन्मथितः कर्णिकारः।

yas taṃ pratīpas tarasā pratyudīyād; āśaṃsamāno dvairathe vāsudevam. so 'śeta kṛṣṇena hataḥ parāsur; vātenevonmathitaḥ karṇikāraḥ.

पराक्रमं मे यद् अवेदयन्त; तेषाम् अर्थे संजय केशवस्य। अनुस्मरंस् तस्य कर्माणि विष्णोर्; गावल्गणे नाधिगच्छामि शान्तिम्।

parākramaṃ me yad avedayanta; teṣām arthe saṃjaya keśavasya. anusmaraṃs tasya karmāṇi viṣṇor; gāvalgaṇe nādhigacchāmi śāntim.

न जातु ताञ् शत्रुर् अन्यः सहेत; येषां स स्याद् अग्रणीर् वृष्णिसिंहः। प्रवेपते मे हृदयं भयेन; श्रुत्वा कृष्णाव् एकरथे समेतौ।

na jātu tāñ śatrur anyaḥ saheta; yeṣāṃ sa syād agraṇīr vṛṣṇisiṃhaḥ. pravepate me hṛdayaṃ bhayena; śrutvā kṛṣṇāv ekarathe sametau.

नो चेद् गच्छेत् संगरं मन्दबुद्धिस्; ताभ्यां सुतो मे विपरीतचेताः। नो चेत् कुरून् संजय निर्दहेताम्; इन्द्राविष्णू दैत्यसेनां यथैव। मतो हि मे शक्रसमो धनंजयः; सनातनो वृष्णिवीरश् च विष्णुः।

no ced gacchet saṃgaraṃ mandabuddhis; tābhyāṃ suto me viparītacetāḥ. no cet kurūn saṃjaya nirdahetām; indrāviṣṇū daityasenāṃ yathaiva. mato hi me śakrasamo dhanaṃjayaḥ; sanātano vṛṣṇivīraś ca viṣṇuḥ.

धर्मारामो ह्रीनिषेधस् तरस्वी; कुन्तीपुत्रः पाण्डवो ऽजातशत्रुः। दुर्योधनेन निकृतो मनस्वी; नो चेत् क्रुद्धः प्रदहेद् धार्तराष्ट्रान्।

dharmārāmo hrīniṣedhas tarasvī; kuntīputraḥ pāṇḍavo 'jātaśatruḥ. duryodhanena nikṛto manasvī; no cet kruddhaḥ pradahed dhārtarāṣṭrān.

नाहं तथा ह्य् अर्जुनाद् वासुदेवाद्; भीमाद् वापि यमयोर् वा बिभेमि। यथा राज्ञः क्रोधदीप्तस्य सूत; मन्योर् अहं भीततरः सदैव।

nāhaṃ tathā hy arjunād vāsudevād; bhīmād vāpi yamayor vā bibhemi. yathā rājñaḥ krodhadīptasya sūta; manyor ahaṃ bhītataraḥ sadaiva.

अलं तपोब्रह्मचर्येण युक्तः; संकल्पो ऽयं मानसस् तस्य सिध्येत्। तस्य क्रोधं संजयाहं समीके; स्थाने जानन् भृशम् अस्म्य् अद्य भीतः।

alaṃ tapobrahmacaryeṇa yuktaḥ; saṃkalpo 'yaṃ mānasas tasya sidhyet. tasya krodhaṃ saṃjayāhaṃ samīke; sthāne jānan bhṛśam asmy adya bhītaḥ.

स गच्छ शीघ्रं प्रहितो रथेन; पाञ्चालराजस्य चमूं परेत्य। अजातशत्रुं कुशलं स्म पृच्छेः; पुनः पुनः प्रीतियुक्तं वदेस् त्वम्।

sa gaccha śīghraṃ prahito rathena; pāñcālarājasya camūṃ paretya. ajātaśatruṃ kuśalaṃ sma pṛccheḥ; punaḥ punaḥ prītiyuktaṃ vades tvam.

जनार्दनं चापि समेत्य तात; महामात्रं वीर्यवताम् उदारम्। अनामयं मद्वचनेन पृच्छेर्; धृतराष्ट्रः पाण्डवैः शान्तिम् ईप्सुः।

janārdanaṃ cāpi sametya tāta; mahāmātraṃ vīryavatām udāram. anāmayaṃ madvacanena pṛccher; dhṛtarāṣṭraḥ pāṇḍavaiḥ śāntim īpsuḥ.

न तस्य किं चिद् वचनं न कुर्यात्; कुन्तीपुत्रो वासुदेवस्य सूत। प्रियश् चैषाम् आत्मसमश् च कृष्णो; विद्वांश् चैषां कर्मणि नित्ययुक्तः।

na tasya kiṃ cid vacanaṃ na kuryāt; kuntīputro vāsudevasya sūta. priyaś caiṣām ātmasamaś ca kṛṣṇo; vidvāṃś caiṣāṃ karmaṇi nityayuktaḥ.

समानीय पाण्डवान् सृञ्जयांश् च; जनार्दनं युयुधानं विराटम्। अनामयं मद्वचनेन पृच्छेः; सर्वांस् तथा द्रौपदेयांश् च पञ्च।

samānīya pāṇḍavān sṛñjayāṃś ca; janārdanaṃ yuyudhānaṃ virāṭam. anāmayaṃ madvacanena pṛccheḥ; sarvāṃs tathā draupadeyāṃś ca pañca.

यद् यत् तत्र प्राप्तकालं परेभ्यस्; त्वं मन्येथा भारतानां हितं च। तत् तद् भाषेथाः संजय राजमध्ये; न मूर्छयेद् यन् न भवेच् च युद्धम्।

yad yat tatra prāptakālaṃ parebhyas; tvaṃ manyethā bhāratānāṃ hitaṃ ca. tat tad bhāṣethāḥ saṃjaya rājamadhye; na mūrchayed yan na bhavec ca yuddham.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents