महाभारत 5.183 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←उद्योग पर्व→

←अध्याय 183→

[mh-5-183] • 27 श्लोकाः

भीष्म उवाच। ततः प्रभाते राजेन्द्र सूर्ये विमल उद्गते। भार्गवस्य मया सार्धं पुनर् युद्धम् अवर्तत।

bhīṣma uvāca. tataḥ prabhāte rājendra sūrye vimala udgate. bhārgavasya mayā sārdhaṃ punar yuddham avartata.

ततो भ्रान्ते रथे तिष्ठन् रामः प्रहरतां वरः। ववर्ष शरवर्षाणि मयि शक्र इवाचले।

tato bhrānte rathe tiṣṭhan rāmaḥ praharatāṃ varaḥ. vavarṣa śaravarṣāṇi mayi śakra ivācale.

तेन सूतो मम सुहृच् छरवर्षेण ताडितः। निपपात रथोपस्थे मनो मम विषादयन्।

tena sūto mama suhṛc charavarṣeṇa tāḍitaḥ. nipapāta rathopasthe mano mama viṣādayan.

ततः सूतः स मे ऽत्यर्थं कश्मलं प्राविशन् महत्। पृथिव्यां च शराघातान् निपपात मुमोह च।

tataḥ sūtaḥ sa me 'tyarthaṃ kaśmalaṃ prāviśan mahat. pṛthivyāṃ ca śarāghātān nipapāta mumoha ca.

ततः सूतो ऽजहात् प्राणान् रामबाणप्रपीडितः। मुहूर्ताद् इव राजेन्द्र मां च भीर् आविशत् तदा।

tataḥ sūto 'jahāt prāṇān rāmabāṇaprapīḍitaḥ. muhūrtād iva rājendra māṃ ca bhīr āviśat tadā.

ततः सूते हते राजन् क्षिपतस् तस्य मे शरान्। प्रमत्तमनसो रामः प्राहिणोन् मृत्युसंमितान्।

tataḥ sūte hate rājan kṣipatas tasya me śarān. pramattamanaso rāmaḥ prāhiṇon mṛtyusaṃmitān.

ततः सूतव्यसनिनं विप्लुतं मां स भार्गवः। शरेणाभ्यहनद् गाढं विकृष्य बलवद् धनुः।

tataḥ sūtavyasaninaṃ viplutaṃ māṃ sa bhārgavaḥ. śareṇābhyahanad gāḍhaṃ vikṛṣya balavad dhanuḥ.

स मे जत्र्वन्तरे राजन् निपत्य रुधिराशनः। मयैव सह राजेन्द्र जगाम वसुधातलम्।

sa me jatrvantare rājan nipatya rudhirāśanaḥ. mayaiva saha rājendra jagāma vasudhātalam.

मत्वा तु निहतं रामस् ततो मां भरतर्षभ। मेघवद् व्यनदच् चोच्चैर् जहृषे च पुनः पुनः।

matvā tu nihataṃ rāmas tato māṃ bharatarṣabha. meghavad vyanadac coccair jahṛṣe ca punaḥ punaḥ.

तथा तु पतिते राजन् मयि रामो मुदा युतः। उदक्रोशन् महानादं सह तैर् अनुयायिभिः।

tathā tu patite rājan mayi rāmo mudā yutaḥ. udakrośan mahānādaṃ saha tair anuyāyibhiḥ.

मम तत्राभवन् ये तु कौरवाः पार्श्वतः स्थिताः। आगता ये च युद्धं तज् जनास् तत्र दिदृक्षवः। आर्तिं परमिकां जग्मुस् ते तदा मयि पातिते।

mama tatrābhavan ye tu kauravāḥ pārśvataḥ sthitāḥ. āgatā ye ca yuddhaṃ taj janās tatra didṛkṣavaḥ. ārtiṃ paramikāṃ jagmus te tadā mayi pātite.

ततो ऽपश्यं पातितो राजसिंह; द्विजान् अष्टौ सूर्यहुताशनाभान्। ते मां समन्तात् परिवार्य तस्थुः; स्वबाहुभिः परिगृह्याजिमध्ये।

tato 'paśyaṃ pātito rājasiṃha; dvijān aṣṭau sūryahutāśanābhān. te māṃ samantāt parivārya tasthuḥ; svabāhubhiḥ parigṛhyājimadhye.

रक्ष्यमाणश् च तैर् विप्रैर् नाहं भूमिम् उपास्पृशम्। अन्तरिक्षे स्थितो ह्य् अस्मि तैर् विप्रैर् बान्धवैर् इव। स्वपन्न् इवान्तरिक्षे च जलबिन्दुभिर् उक्षितः।

rakṣyamāṇaś ca tair viprair nāhaṃ bhūmim upāspṛśam. antarikṣe sthito hy asmi tair viprair bāndhavair iva. svapann ivāntarikṣe ca jalabindubhir ukṣitaḥ.

ततस् ते ब्राह्मणा राजन्न् अब्रुवन् परिगृह्य माम्। मा भैर् इति समं सर्वे स्वस्ति ते ऽस्त्व् इति चासकृत्।

tatas te brāhmaṇā rājann abruvan parigṛhya mām. mā bhair iti samaṃ sarve svasti te 'stv iti cāsakṛt.

ततस् तेषाम् अहं वाग्भिस् तर्पितः सहसोत्थितः। मातरं सरितां श्रेष्ठाम् अपश्यं रथम् आस्थिताम्।

tatas teṣām ahaṃ vāgbhis tarpitaḥ sahasotthitaḥ. mātaraṃ saritāṃ śreṣṭhām apaśyaṃ ratham āsthitām.

हयाश् च मे संगृहीतास् तया वै; महानद्या संयति कौरवेन्द्र। पादौ जनन्याः प्रतिपूज्य चाहं; तथार्ष्टिषेणं रथम् अभ्यरोहम्।

hayāś ca me saṃgṛhītās tayā vai; mahānadyā saṃyati kauravendra. pādau jananyāḥ pratipūjya cāhaṃ; tathārṣṭiṣeṇaṃ ratham abhyaroham.

ररक्ष सा मम रथं हयांश् चोपस्कराणि च। ताम् अहं प्राञ्जलिर् भूत्वा पुनर् एव व्यसर्जयम्।

rarakṣa sā mama rathaṃ hayāṃś copaskarāṇi ca. tām ahaṃ prāñjalir bhūtvā punar eva vyasarjayam.

ततो ऽहं स्वयम् उद्यम्य हयांस् तान् वातरंहसः। अयुध्यं जामदग्न्येन निवृत्ते ऽहनि भारत।

tato 'haṃ svayam udyamya hayāṃs tān vātaraṃhasaḥ. ayudhyaṃ jāmadagnyena nivṛtte 'hani bhārata.

ततो ऽहं भरतश्रेष्ठ वेगवन्तं महाबलम्। अमुञ्चं समरे बाणं रामाय हृदयच्छिदम्।

tato 'haṃ bharataśreṣṭha vegavantaṃ mahābalam. amuñcaṃ samare bāṇaṃ rāmāya hṛdayacchidam.

ततो जगाम वसुधां बाणवेगप्रपीडितः। जानुभ्यां धनुर् उत्सृज्य रामो मोहवशं गतः।

tato jagāma vasudhāṃ bāṇavegaprapīḍitaḥ. jānubhyāṃ dhanur utsṛjya rāmo mohavaśaṃ gataḥ.

ततस् तस्मिन् निपतिते रामे भूरिसहस्रदे। आवव्रुर् जलदा व्योम क्षरन्तो रुधिरं बहु।

tatas tasmin nipatite rāme bhūrisahasrade. āvavrur jaladā vyoma kṣaranto rudhiraṃ bahu.

उल्काश् च शतशः पेतुः सनिर्घाताः सकम्पनाः। अर्कं च सहसा दीप्तं स्वर्भानुर् अभिसंवृणोत्।

ulkāś ca śataśaḥ petuḥ sanirghātāḥ sakampanāḥ. arkaṃ ca sahasā dīptaṃ svarbhānur abhisaṃvṛṇot.

ववुश् च वाताः परुषाश् चलिता च वसुंधरा। गृध्रा बडाश् च कङ्काश् च परिपेतुर् मुदा युताः।

vavuś ca vātāḥ paruṣāś calitā ca vasuṃdharā. gṛdhrā baḍāś ca kaṅkāś ca paripetur mudā yutāḥ.

दीप्तायां दिशि गोमायुर् दारुणं मुहुर् उन्नदत्। अनाहता दुन्दुभयो विनेदुर् भृशनिस्वनाः।

dīptāyāṃ diśi gomāyur dāruṇaṃ muhur unnadat. anāhatā dundubhayo vinedur bhṛśanisvanāḥ.

एतद् औत्पातिकं घोरम् आसीद् भरतसत्तम। विसंज्ञकल्पे धरणीं गते रामे महात्मनि। ततो वै सहसोत्थाय रामो माम् अभ्यवर्तत। पुनर् युद्धाय कौरव्य विह्वलः क्रोधमूर्च्छितः। आददानो महाबाहुः कार्मुकं तालसंमितम्। शरं चाप्य् ऋषयो ऽथैनं मा रामेत्य् अब्रुवन् वचः। महर्षिमतम् आस्थाय क्रोधाविष्टो ऽपि भार्गवः। समाहरद् अमेयात्मा शरं कालान्तकोपमम्।

etad autpātikaṃ ghoram āsīd bharatasattama. visaṃjñakalpe dharaṇīṃ gate rāme mahātmani. tato vai sahasotthāya rāmo mām abhyavartata. punar yuddhāya kauravya vihvalaḥ krodhamūrcchitaḥ. ādadāno mahābāhuḥ kārmukaṃ tālasaṃmitam. śaraṃ cāpy ṛṣayo 'thainaṃ mā rāmety abruvan vacaḥ. maharṣimatam āsthāya krodhāviṣṭo 'pi bhārgavaḥ. samāharad ameyātmā śaraṃ kālāntakopamam.

ततो रविर् मन्दमरीचिमण्डलो; जगामास्तं पांसुपुञ्जावगाढः। निशा व्यगाहत् सुखशीतमारुता; ततो युद्धं प्रत्यवहारयावः।

tato ravir mandamarīcimaṇḍalo; jagāmāstaṃ pāṃsupuñjāvagāḍhaḥ. niśā vyagāhat sukhaśītamārutā; tato yuddhaṃ pratyavahārayāvaḥ.

एवं राजन्न् अवहारो बभूव; ततः पुनर् विमले ऽभूत् सुघोरम्। काल्यं काल्यं विंशतिं वै दिनानि; तथैव चान्यानि दिनानि त्रीणि।

evaṃ rājann avahāro babhūva; tataḥ punar vimale 'bhūt sughoram. kālyaṃ kālyaṃ viṃśatiṃ vai dināni; tathaiva cānyāni dināni trīṇi.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...