महाभारत 5.181 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←उद्योग पर्व→

←अध्याय 181→

[mh-5-181] • 36 श्लोकाः

भीष्म उवाच। आत्मनस् तु ततः सूतो हयानां च विशां पते। मम चापनयाम् आस शल्यान् कुशलसंमतः।

bhīṣma uvāca. ātmanas tu tataḥ sūto hayānāṃ ca viśāṃ pate. mama cāpanayām āsa śalyān kuśalasaṃmataḥ.

स्नातोपवृत्तैस् तुरगैर् लब्धतोयैर् अविह्वलैः। प्रभात उदिते सूर्ये ततो युद्धम् अवर्तत।

snātopavṛttais turagair labdhatoyair avihvalaiḥ. prabhāta udite sūrye tato yuddham avartata.

दृष्ट्वा मां तूर्णम् आयान्तं दंशितं स्यन्दने स्थितम्। अकरोद् रथम् अत्यर्थं रामः सज्जं प्रतापवान्।

dṛṣṭvā māṃ tūrṇam āyāntaṃ daṃśitaṃ syandane sthitam. akarod ratham atyarthaṃ rāmaḥ sajjaṃ pratāpavān.

ततो ऽहं रामम् आयान्तं दृष्ट्वा समरकाङ्क्षिणम्। धनुःश्रेष्ठं समुत्सृज्य सहसावतरं रथात्।

tato 'haṃ rāmam āyāntaṃ dṛṣṭvā samarakāṅkṣiṇam. dhanuḥśreṣṭhaṃ samutsṛjya sahasāvataraṃ rathāt.

अभिवाद्य तथैवाहं रथम् आरुह्य भारत। युयुत्सुर् जामदग्न्यस्य प्रमुखे वीतभीः स्थितः।

abhivādya tathaivāhaṃ ratham āruhya bhārata. yuyutsur jāmadagnyasya pramukhe vītabhīḥ sthitaḥ.

ततो मां शरवर्षेण महता समवाकिरत्। अहं च शरवर्षेण वर्षन्तं समवाकिरम्।

tato māṃ śaravarṣeṇa mahatā samavākirat. ahaṃ ca śaravarṣeṇa varṣantaṃ samavākiram.

संक्रुद्धो जामदग्न्यस् तु पुनर् एव पतत्रिणः। प्रेषयाम् आस मे राजन् दीप्तास्यान् उरगान् इव।

saṃkruddho jāmadagnyas tu punar eva patatriṇaḥ. preṣayām āsa me rājan dīptāsyān uragān iva.

तान् अहं निशितैर् भल्लैः शतशो ऽथ सहस्रशः। अच्छिदं सहसा राजन्न् अन्तरिक्षे पुनः पुनः।

tān ahaṃ niśitair bhallaiḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ. acchidaṃ sahasā rājann antarikṣe punaḥ punaḥ.

ततस् त्व् अस्त्राणि दिव्यानि जामदग्न्यः प्रतापवान्। मयि प्रचोदयाम् आस तान्य् अहं प्रत्यषेधयम्।

tatas tv astrāṇi divyāni jāmadagnyaḥ pratāpavān. mayi pracodayām āsa tāny ahaṃ pratyaṣedhayam.

अस्त्रैर् एव महाबाहो चिकीर्षन्न् अधिकां क्रियाम्। ततो दिवि महान् नादः प्रादुरासीत् समन्ततः।

astrair eva mahābāho cikīrṣann adhikāṃ kriyām. tato divi mahān nādaḥ prādurāsīt samantataḥ.

ततो ऽहम् अस्त्रं वायव्यं जामदग्न्ये प्रयुक्तवान्। प्रत्याजघ्ने च तद् रामो गुह्यकास्त्रेण भारत।

tato 'ham astraṃ vāyavyaṃ jāmadagnye prayuktavān. pratyājaghne ca tad rāmo guhyakāstreṇa bhārata.

ततो ऽस्त्रम् अहम् आग्नेयम् अनुमन्त्र्य प्रयुक्तवान्। वारुणेनैव रामस् तद् वारयाम् आस मे विभुः।

tato 'stram aham āgneyam anumantrya prayuktavān. vāruṇenaiva rāmas tad vārayām āsa me vibhuḥ.

एवम् अस्त्राणि दिव्यानि रामस्याहम् अवारयम्। रामश् च मम तेजस्वी दिव्यास्त्रविद् अरिंदमः।

evam astrāṇi divyāni rāmasyāham avārayam. rāmaś ca mama tejasvī divyāstravid ariṃdamaḥ.

ततो मां सव्यतो राजन् रामः कुर्वन् द्विजोत्तमः। उरस्य् अविध्यत् संक्रुद्धो जामदग्न्यो महाबलः।

tato māṃ savyato rājan rāmaḥ kurvan dvijottamaḥ. urasy avidhyat saṃkruddho jāmadagnyo mahābalaḥ.

ततो ऽहं भरतश्रेष्ठ संन्यषीदं रथोत्तमे। अथ मां कश्मलाविष्टं सूतस् तूर्णम् अपावहत्। गोरुतं भरतश्रेष्ठ रामबाणप्रपीडितम्।

tato 'haṃ bharataśreṣṭha saṃnyaṣīdaṃ rathottame. atha māṃ kaśmalāviṣṭaṃ sūtas tūrṇam apāvahat. gorutaṃ bharataśreṣṭha rāmabāṇaprapīḍitam.

ततो माम् अपयातं वै भृशं विद्धम् अचेतसम्। रामस्यानुचरा हृष्टाः सर्वे दृष्ट्वा प्रचुक्रुशुः। अकृतव्रणप्रभृतयः काशिकन्या च भारत।

tato mām apayātaṃ vai bhṛśaṃ viddham acetasam. rāmasyānucarā hṛṣṭāḥ sarve dṛṣṭvā pracukruśuḥ. akṛtavraṇaprabhṛtayaḥ kāśikanyā ca bhārata.

ततस् तु लब्धसंज्ञो ऽहं ज्ञात्वा सूतम् अथाब्रुवम्। याहि सूत यतो रामः सज्जो ऽहं गतवेदनः।

tatas tu labdhasaṃjño 'haṃ jñātvā sūtam athābruvam. yāhi sūta yato rāmaḥ sajjo 'haṃ gatavedanaḥ.

ततो माम् अवहत् सूतो हयैः परमशोभितैः। नृत्यद्भिर् इव कौरव्य मारुतप्रतिमैर् गतौ।

tato mām avahat sūto hayaiḥ paramaśobhitaiḥ. nṛtyadbhir iva kauravya mārutapratimair gatau.

ततो ऽहं रामम् आसाद्य बाणजालेन कौरव। अवाकिरं सुसंरब्धः संरब्धं विजिगीषया।

tato 'haṃ rāmam āsādya bāṇajālena kaurava. avākiraṃ susaṃrabdhaḥ saṃrabdhaṃ vijigīṣayā.

तान् आपतत एवासौ रामो बाणान् अजिह्मगान्। बाणैर् एवाच्छिनत् तूर्णम् एकैकं त्रिभिर् आहवे।

tān āpatata evāsau rāmo bāṇān ajihmagān. bāṇair evācchinat tūrṇam ekaikaṃ tribhir āhave.

ततस् ते मृदिताः सर्वे मम बाणाः सुसंशिताः। रामबाणैर् द्विधा छिन्नाः शतशो ऽथ महाहवे।

tatas te mṛditāḥ sarve mama bāṇāḥ susaṃśitāḥ. rāmabāṇair dvidhā chinnāḥ śataśo 'tha mahāhave.

ततः पुनः शरं दीप्तं सुप्रभं कालसंमितम्। असृजं जामदग्न्याय रामायाहं जिघांसया।

tataḥ punaḥ śaraṃ dīptaṃ suprabhaṃ kālasaṃmitam. asṛjaṃ jāmadagnyāya rāmāyāhaṃ jighāṃsayā.

तेन त्व् अभिहतो गाढं बाणच्छेदवशं गतः। मुमोह सहसा रामो भूमौ च निपपात ह।

tena tv abhihato gāḍhaṃ bāṇacchedavaśaṃ gataḥ. mumoha sahasā rāmo bhūmau ca nipapāta ha.

ततो हाहाकृतं सर्वं रामे भूतलम् आश्रिते। जगद् भारत संविग्नं यथार्कपतने ऽभवत्।

tato hāhākṛtaṃ sarvaṃ rāme bhūtalam āśrite. jagad bhārata saṃvignaṃ yathārkapatane 'bhavat.

तत एनं सुसंविग्नाः सर्व एवाभिदुद्रुवुः। तपोधनास् ते सहसा काश्या च भृगुनन्दनम्।

tata enaṃ susaṃvignāḥ sarva evābhidudruvuḥ. tapodhanās te sahasā kāśyā ca bhṛgunandanam.

त एनं संपरिष्वज्य शनैर् आश्वासयंस् तदा। पाणिभिर् जलशीतैश् च जयाशीर्भिश् च कौरव।

ta enaṃ saṃpariṣvajya śanair āśvāsayaṃs tadā. pāṇibhir jalaśītaiś ca jayāśīrbhiś ca kaurava.

ततः स विह्वलो वाक्यं राम उत्थाय माब्रवीत्। तिष्ठ भीष्म हतो ऽसीति बाणं संधाय कार्मुके।

tataḥ sa vihvalo vākyaṃ rāma utthāya mābravīt. tiṣṭha bhīṣma hato 'sīti bāṇaṃ saṃdhāya kārmuke.

स मुक्तो न्यपतत् तूर्णं पार्श्वे सव्ये महाहवे। येनाहं भृशसंविग्नो व्याघूर्णित इव द्रुमः।

sa mukto nyapatat tūrṇaṃ pārśve savye mahāhave. yenāhaṃ bhṛśasaṃvigno vyāghūrṇita iva drumaḥ.

हत्वा हयांस् ततो राजञ् शीघ्रास्त्रेण महाहवे। अवाकिरन् मां विश्रब्धो बाणैस् तैर् लोमवाहिभिः।

hatvā hayāṃs tato rājañ śīghrāstreṇa mahāhave. avākiran māṃ viśrabdho bāṇais tair lomavāhibhiḥ.

ततो ऽहम् अपि शीघ्रास्त्रं समरे ऽप्रतिवारणम्। अवासृजं महाबाहो ते ऽन्तराधिष्ठिताः शराः। रामस्य मम चैवाशु व्योमावृत्य समन्ततः।

tato 'ham api śīghrāstraṃ samare 'prativāraṇam. avāsṛjaṃ mahābāho te 'ntarādhiṣṭhitāḥ śarāḥ. rāmasya mama caivāśu vyomāvṛtya samantataḥ.

न स्म सूर्यः प्रतपति शरजालसमावृतः। मातरिश्वान्तरे तस्मिन् मेघरुद्ध इवानदत्।

na sma sūryaḥ pratapati śarajālasamāvṛtaḥ. mātariśvāntare tasmin megharuddha ivānadat.

ततो वायोः प्रकम्पाच् च सूर्यस्य च मरीचिभिः। अभितापात् स्वभावाच् च पावकः समजायत।

tato vāyoḥ prakampāc ca sūryasya ca marīcibhiḥ. abhitāpāt svabhāvāc ca pāvakaḥ samajāyata.

ते शराः स्वसमुत्थेन प्रदीप्ताश् चित्रभानुना। भूमौ सर्वे तदा राजन् भस्मभूताः प्रपेदिरे।

te śarāḥ svasamutthena pradīptāś citrabhānunā. bhūmau sarve tadā rājan bhasmabhūtāḥ prapedire.

तदा शतसहस्राणि प्रयुतान्य् अर्बुदानि च। अयुतान्य् अथ खर्वाणि निखर्वाणि च कौरव। रामः शराणां संक्रुद्धो मयि तूर्णम् अपातयत्।

tadā śatasahasrāṇi prayutāny arbudāni ca. ayutāny atha kharvāṇi nikharvāṇi ca kaurava. rāmaḥ śarāṇāṃ saṃkruddho mayi tūrṇam apātayat.

ततो ऽहं तान् अपि रणे शरैर् आशीविषोपमैः। संछिद्य भूमौ नृपते ऽपातयं पन्नगान् इव।

tato 'haṃ tān api raṇe śarair āśīviṣopamaiḥ. saṃchidya bhūmau nṛpate 'pātayaṃ pannagān iva.

एवं तद् अभवद् युद्धं तदा भरतसत्तम। संध्याकाले व्यतीते तु व्यपायात् स च मे गुरुः।

evaṃ tad abhavad yuddhaṃ tadā bharatasattama. saṃdhyākāle vyatīte tu vyapāyāt sa ca me guruḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...