महाभारत 5.180 (श्लोक 1)

महाभारत

←उद्योग पर्व→

←अध्याय 180→

[mh-5-180] • 39 श्लोकाः

भीष्म उवाच। तम् अहं स्मयन्न् इव रणे प्रत्यभाषं व्यवस्थितम्। भूमिष्ठं नोत्सहे योद्धुं भवन्तं रथम् आस्थितः।

bhīṣma uvāca. tam ahaṃ smayann iva raṇe pratyabhāṣaṃ vyavasthitam. bhūmiṣṭhaṃ notsahe yoddhuṃ bhavantaṃ ratham āsthitaḥ.

आरोह स्यन्दनं वीर कवचं च महाभुज। बधान समरे राम यदि योद्धुं मयेच्छसि।

āroha syandanaṃ vīra kavacaṃ ca mahābhuja. badhāna samare rāma yadi yoddhuṃ mayecchasi.

ततो माम् अब्रवीद् रामः स्मयमानो रणाजिरे। रथो मे मेदिनी भीष्म वाहा वेदाः सदश्ववत्।

tato mām abravīd rāmaḥ smayamāno raṇājire. ratho me medinī bhīṣma vāhā vedāḥ sadaśvavat.

सूतो मे मातरिश्वा वै कवचं वेदमातरः। सुसंवीतो रणे ताभिर् योत्स्ये ऽहं कुरुनन्दन।

sūto me mātariśvā vai kavacaṃ vedamātaraḥ. susaṃvīto raṇe tābhir yotsye 'haṃ kurunandana.

एवं ब्रुवाणो गान्धारे रामो मां सत्यविक्रमः। शरव्रातेन महता सर्वतः पर्यवारयत्।

evaṃ bruvāṇo gāndhāre rāmo māṃ satyavikramaḥ. śaravrātena mahatā sarvataḥ paryavārayat.

ततो ऽपश्यं जामदग्न्यं रथे दिव्ये व्यवस्थितम्। सर्वायुधधरे श्रीमत्य् अद्भुतोपमदर्शने।

tato 'paśyaṃ jāmadagnyaṃ rathe divye vyavasthitam. sarvāyudhadhare śrīmaty adbhutopamadarśane.

मनसा विहिते पुण्ये विस्तीर्णे नगरोपमे। दिव्याश्वयुजि संनद्धे काञ्चनेन विभूषिते।

manasā vihite puṇye vistīrṇe nagaropame. divyāśvayuji saṃnaddhe kāñcanena vibhūṣite.

ध्वजेन च महाबाहो सोमालंकृतलक्ष्मणा। धनुर्धरो बद्धतूणो बद्धगोधाङ्गुलित्रवान्।

dhvajena ca mahābāho somālaṃkṛtalakṣmaṇā. dhanurdharo baddhatūṇo baddhagodhāṅgulitravān.

सारथ्यं कृतवांस् तत्र युयुत्सोर् अकृतव्रणः। सखा वेदविद् अत्यन्तं दयितो भार्गवस्य ह।

sārathyaṃ kṛtavāṃs tatra yuyutsor akṛtavraṇaḥ. sakhā vedavid atyantaṃ dayito bhārgavasya ha.

आह्वयानः स मां युद्धे मनो हर्षयतीव मे। पुनः पुनर् अभिक्रोशन्न् अभियाहीति भार्गवः।

āhvayānaḥ sa māṃ yuddhe mano harṣayatīva me. punaḥ punar abhikrośann abhiyāhīti bhārgavaḥ.

तम् आदित्यम् इवोद्यन्तम् अनाधृष्यं महाबलम्। क्षत्रियान्तकरं रामम् एकम् एकः समासदम्।

tam ādityam ivodyantam anādhṛṣyaṃ mahābalam. kṣatriyāntakaraṃ rāmam ekam ekaḥ samāsadam.

ततो ऽहं बाणपातेषु त्रिषु वाहान् निगृह्य वै। अवतीर्य धनुर् न्यस्य पदातिर् ऋषिसत्तमम्।

tato 'haṃ bāṇapāteṣu triṣu vāhān nigṛhya vai. avatīrya dhanur nyasya padātir ṛṣisattamam.

अभ्यगच्छं तदा रामम् अर्चिष्यन् द्विजसत्तमम्। अभिवाद्य चैनं विधिवद् अब्रुवं वाक्यम् उत्तमम्।

abhyagacchaṃ tadā rāmam arciṣyan dvijasattamam. abhivādya cainaṃ vidhivad abruvaṃ vākyam uttamam.

योत्स्ये त्वया रणे राम विशिष्टेनाधिकेन च। गुरुणा धर्मशीलेन जयम् आशास्स्व मे विभो।

yotsye tvayā raṇe rāma viśiṣṭenādhikena ca. guruṇā dharmaśīlena jayam āśāssva me vibho.

राम उवाच। एवम् एतत् कुरुश्रेष्ठ कर्तव्यं भूतिम् इच्छता। धर्मो ह्य् एष महाबाहो विशिष्टैः सह युध्यताम्।

rāma uvāca. evam etat kuruśreṣṭha kartavyaṃ bhūtim icchatā. dharmo hy eṣa mahābāho viśiṣṭaiḥ saha yudhyatām.

शपेयं त्वां न चेद् एवम् आगच्छेथा विशां पते। युध्यस्व त्वं रणे यत्तो धैर्यम् आलम्ब्य कौरव।

śapeyaṃ tvāṃ na ced evam āgacchethā viśāṃ pate. yudhyasva tvaṃ raṇe yatto dhairyam ālambya kaurava.

न तु ते जयम् आशासे त्वां हि जेतुम् अहं स्थितः। गच्छ युध्यस्व धर्मेण प्रीतो ऽस्मि चरितेन ते।

na tu te jayam āśāse tvāṃ hi jetum ahaṃ sthitaḥ. gaccha yudhyasva dharmeṇa prīto 'smi caritena te.

भीष्म उवाच। ततो ऽहं तं नमस्कृत्य रथम् आरुह्य सत्वरः। प्राध्मापयं रणे शङ्खं पुनर् हेमविभूषितम्।

bhīṣma uvāca. tato 'haṃ taṃ namaskṛtya ratham āruhya satvaraḥ. prādhmāpayaṃ raṇe śaṅkhaṃ punar hemavibhūṣitam.

ततो युद्धं समभवन् मम तस्य च भारत। दिवसान् सुबहून् राजन् परस्परजिगीषया।

tato yuddhaṃ samabhavan mama tasya ca bhārata. divasān subahūn rājan parasparajigīṣayā.

स मे तस्मिन् रणे पूर्वं प्राहरत् कङ्कपत्रिभिः। षष्ट्या शतैश् च नवभिः शराणाम् अग्निवर्चसाम्।

sa me tasmin raṇe pūrvaṃ prāharat kaṅkapatribhiḥ. ṣaṣṭyā śataiś ca navabhiḥ śarāṇām agnivarcasām.

चत्वारस् तेन मे वाहाः सूतश् चैव विशां पते। प्रतिरुद्धास् तथैवाहं समरे दंशितः स्थितः।

catvāras tena me vāhāḥ sūtaś caiva viśāṃ pate. pratiruddhās tathaivāhaṃ samare daṃśitaḥ sthitaḥ.

नमस्कृत्य च देवेभ्यो ब्राह्मणेभ्यश् च भारत। तम् अहं स्मयन्न् इव रणे प्रत्यभाषं व्यवस्थितम्।

namaskṛtya ca devebhyo brāhmaṇebhyaś ca bhārata. tam ahaṃ smayann iva raṇe pratyabhāṣaṃ vyavasthitam.

आचार्यता मानिता मे निर्मर्यादे ह्य् अपि त्वयि। भूयस् तु शृणु मे ब्रह्मन् संपदं धर्मसंग्रहे।

ācāryatā mānitā me nirmaryāde hy api tvayi. bhūyas tu śṛṇu me brahman saṃpadaṃ dharmasaṃgrahe.

ये ते वेदाः शरीरस्था ब्राह्मण्यं यच् च ते महत्। तपश् च सुमहत् तप्तं न तेभ्यः प्रहराम्य् अहम्।

ye te vedāḥ śarīrasthā brāhmaṇyaṃ yac ca te mahat. tapaś ca sumahat taptaṃ na tebhyaḥ praharāmy aham.

प्रहरे क्षत्रधर्मस्य यं त्वं राम समास्थितः। ब्राह्मणः क्षत्रियत्वं हि याति शस्त्रसमुद्यमात्।

prahare kṣatradharmasya yaṃ tvaṃ rāma samāsthitaḥ. brāhmaṇaḥ kṣatriyatvaṃ hi yāti śastrasamudyamāt.

पश्य मे धनुषो वीर्यं पश्य बाह्वोर् बलं च मे। एष ते कार्मुकं वीर द्विधा कुर्मि ससायकम्।

paśya me dhanuṣo vīryaṃ paśya bāhvor balaṃ ca me. eṣa te kārmukaṃ vīra dvidhā kurmi sasāyakam.

तस्याहं निशितं भल्लं प्राहिण्वं भरतर्षभ। तेनास्य धनुषः कोटिश् छिन्ना भूमिम् अथागमत्।

tasyāhaṃ niśitaṃ bhallaṃ prāhiṇvaṃ bharatarṣabha. tenāsya dhanuṣaḥ koṭiś chinnā bhūmim athāgamat.

नव चापि पृषत्कानां शतानि नतपर्वणाम्। प्राहिण्वं कङ्कपत्राणां जामदग्न्यरथं प्रति।

nava cāpi pṛṣatkānāṃ śatāni nataparvaṇām. prāhiṇvaṃ kaṅkapatrāṇāṃ jāmadagnyarathaṃ prati.

काये विषक्तास् तु तदा वायुनाभिसमीरिताः। चेलुः क्षरन्तो रुधिरं नागा इव च ते शराः।

kāye viṣaktās tu tadā vāyunābhisamīritāḥ. celuḥ kṣaranto rudhiraṃ nāgā iva ca te śarāḥ.

क्षतजोक्षितसर्वाङ्गः क्षरन् स रुधिरं व्रणैः। बभौ रामस् तदा राजन् मेरुर् धातून् इवोत्सृजन्।

kṣatajokṣitasarvāṅgaḥ kṣaran sa rudhiraṃ vraṇaiḥ. babhau rāmas tadā rājan merur dhātūn ivotsṛjan.

हेमन्तान्ते ऽशोक इव रक्तस्तबकमण्डितः। बभौ रामस् तदा राजन् क्व चित् किंशुकसंनिभः।

hemantānte 'śoka iva raktastabakamaṇḍitaḥ. babhau rāmas tadā rājan kva cit kiṃśukasaṃnibhaḥ.

ततो ऽन्यद् धनुर् आदाय रामः क्रोधसमन्वितः। हेमपुङ्खान् सुनिशिताञ् शरांस् तान् हि ववर्ष सः।

tato 'nyad dhanur ādāya rāmaḥ krodhasamanvitaḥ. hemapuṅkhān suniśitāñ śarāṃs tān hi vavarṣa saḥ.

ते समासाद्य मां रौद्रा बहुधा मर्मभेदिनः। अकम्पयन् महावेगाः सर्पानलविषोपमाः।

te samāsādya māṃ raudrā bahudhā marmabhedinaḥ. akampayan mahāvegāḥ sarpānalaviṣopamāḥ.

ततो ऽहं समवष्टभ्य पुनर् आत्मानम् आहवे। शतसंख्यैः शरैः क्रुद्धस् तदा रामम् अवाकिरम्।

tato 'haṃ samavaṣṭabhya punar ātmānam āhave. śatasaṃkhyaiḥ śaraiḥ kruddhas tadā rāmam avākiram.

स तैर् अग्न्यर्कसंकाशैः शरैर् आशीविषोपमैः। शितैर् अभ्यर्दितो रामो मन्दचेता इवाभवत्।

sa tair agnyarkasaṃkāśaiḥ śarair āśīviṣopamaiḥ. śitair abhyardito rāmo mandacetā ivābhavat.

ततो ऽहं कृपयाविष्टो विनिन्द्यात्मानम् आत्मना। धिग् धिग् इत्य् अब्रुवं युद्धं क्षत्रं च भरतर्षभ।

tato 'haṃ kṛpayāviṣṭo vinindyātmānam ātmanā. dhig dhig ity abruvaṃ yuddhaṃ kṣatraṃ ca bharatarṣabha.

असकृच् चाब्रुवं राजञ् शोकवेगपरिप्लुतः। अहो बत कृतं पापं मयेदं क्षत्रकर्मणा।

asakṛc cābruvaṃ rājañ śokavegapariplutaḥ. aho bata kṛtaṃ pāpaṃ mayedaṃ kṣatrakarmaṇā.

गुरुर् द्विजातिर् धर्मात्मा यद् एवं पीडितः शरैः। ततो न प्राहरं भूयो जामदग्न्याय भारत।

gurur dvijātir dharmātmā yad evaṃ pīḍitaḥ śaraiḥ. tato na prāharaṃ bhūyo jāmadagnyāya bhārata.

अथावताप्य पृथिवीं पूषा दिवससंक्षये। जगामास्तं सहस्रांशुस् ततो युद्धम् उपारमत्।

athāvatāpya pṛthivīṃ pūṣā divasasaṃkṣaye. jagāmāstaṃ sahasrāṃśus tato yuddham upāramat.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents