महाभारत 5.178 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←उद्योग पर्व→

←अध्याय 178→

[mh-5-178] • 38 श्लोकाः

भीष्म उवाच। ततस् तृतीये दिवसे समे देशे व्यवस्थितः। प्रेषयाम् आस मे राजन् प्राप्तो ऽस्मीति महाव्रतः।

bhīṣma uvāca. tatas tṛtīye divase same deśe vyavasthitaḥ. preṣayām āsa me rājan prāpto 'smīti mahāvrataḥ.

तम् आगतम् अहं श्रुत्वा विषयान्तं महाबलम्। अभ्यगच्छं जवेनाशु प्रीत्या तेजोनिधिं प्रभुम्।

tam āgatam ahaṃ śrutvā viṣayāntaṃ mahābalam. abhyagacchaṃ javenāśu prītyā tejonidhiṃ prabhum.

गां पुरस्कृत्य राजेन्द्र ब्राह्मणैः परिवारितः। ऋत्विग्भिर् देवकल्पैश् च तथैव च पुरोहितैः।

gāṃ puraskṛtya rājendra brāhmaṇaiḥ parivāritaḥ. ṛtvigbhir devakalpaiś ca tathaiva ca purohitaiḥ.

स माम् अभिगतं दृष्ट्वा जामदग्न्यः प्रतापवान्। प्रतिजग्राह तां पूजां वचनं चेदम् अब्रवीत्।

sa mām abhigataṃ dṛṣṭvā jāmadagnyaḥ pratāpavān. pratijagrāha tāṃ pūjāṃ vacanaṃ cedam abravīt.

भीष्म कां बुद्धिम् आस्थाय काशिराजसुता त्वया। अकामेयम् इहानीता पुनश् चैव विसर्जिता।

bhīṣma kāṃ buddhim āsthāya kāśirājasutā tvayā. akāmeyam ihānītā punaś caiva visarjitā.

विभ्रंशिता त्वया हीयं धर्मावाप्तेः परावरात्। परामृष्टां त्वया हीमां को हि गन्तुम् इहार्हति।

vibhraṃśitā tvayā hīyaṃ dharmāvāpteḥ parāvarāt. parāmṛṣṭāṃ tvayā hīmāṃ ko hi gantum ihārhati.

प्रत्याख्याता हि शाल्वेन त्वया नीतेति भारत। तस्माद् इमां मन्नियोगात् प्रतिगृह्णीष्व भारत।

pratyākhyātā hi śālvena tvayā nīteti bhārata. tasmād imāṃ manniyogāt pratigṛhṇīṣva bhārata.

स्वधर्मं पुरुषव्याघ्र राजपुत्री लभत्व् इयम्। न युक्तम् अवमानो ऽयं कर्तुं राज्ञा त्वयानघ।

svadharmaṃ puruṣavyāghra rājaputrī labhatv iyam. na yuktam avamāno 'yaṃ kartuṃ rājñā tvayānagha.

ततस् तं नातिमनसं समुदीक्ष्याहम् अब्रुवम्। नाहम् एनां पुनर् दद्यां भ्रात्रे ब्रह्मन् कथं चन।

tatas taṃ nātimanasaṃ samudīkṣyāham abruvam. nāham enāṃ punar dadyāṃ bhrātre brahman kathaṃ cana.

शाल्वस्याहम् इति प्राह पुरा माम् इह भार्गव। मया चैवाभ्यनुज्ञाता गता सौभपुरं प्रति।

śālvasyāham iti prāha purā mām iha bhārgava. mayā caivābhyanujñātā gatā saubhapuraṃ prati.

न भयान् नाप्य् अनुक्रोशान् न लोभान् नार्थकाम्यया। क्षत्रधर्मम् अहं जह्याम् इति मे व्रतम् आहितम्।

na bhayān nāpy anukrośān na lobhān nārthakāmyayā. kṣatradharmam ahaṃ jahyām iti me vratam āhitam.

अथ माम् अब्रवीद् रामः क्रोधपर्याकुलेक्षणः। न करिष्यसि चेद् एतद् वाक्यं मे कुरुपुंगव।

atha mām abravīd rāmaḥ krodhaparyākulekṣaṇaḥ. na kariṣyasi ced etad vākyaṃ me kurupuṃgava.

हनिष्यामि सहामात्यं त्वाम् अद्येति पुनः पुनः। संरम्भाद् अब्रवीद् रामः क्रोधपर्याकुलेक्षणः।

haniṣyāmi sahāmātyaṃ tvām adyeti punaḥ punaḥ. saṃrambhād abravīd rāmaḥ krodhaparyākulekṣaṇaḥ.

तम् अहं गीर्भिर् इष्टाभिः पुनः पुनर् अरिंदमम्। अयाचं भृगुशार्दूलं न चैव प्रशशाम सः। यदा प्रयाच्यमानो ऽपि प्रसादं न करोति मे।

tam ahaṃ gīrbhir iṣṭābhiḥ punaḥ punar ariṃdamam. ayācaṃ bhṛguśārdūlaṃ na caiva praśaśāma saḥ. yadā prayācyamāno 'pi prasādaṃ na karoti me.

तम् अहं प्रणम्य शिरसा भूयो ब्राह्मणसत्तमम्। अब्रुवं कारणं किं तद् यत् त्वं योद्धुम् इहेच्छसि।

tam ahaṃ praṇamya śirasā bhūyo brāhmaṇasattamam. abruvaṃ kāraṇaṃ kiṃ tad yat tvaṃ yoddhum ihecchasi.

इष्वस्त्रं मम बालस्य भवतैव चतुर्विधम्। उपदिष्टं महाबाहो शिष्यो ऽस्मि तव भार्गव।

iṣvastraṃ mama bālasya bhavataiva caturvidham. upadiṣṭaṃ mahābāho śiṣyo 'smi tava bhārgava.

ततो माम् अब्रवीद् रामः क्रोधसंरक्तलोचनः। जानीषे मां गुरुं भीष्म न चेमां प्रतिगृह्णसे। सुतां काश्यस्य कौरव्य मत्प्रियार्थं महीपते।

tato mām abravīd rāmaḥ krodhasaṃraktalocanaḥ. jānīṣe māṃ guruṃ bhīṣma na cemāṃ pratigṛhṇase. sutāṃ kāśyasya kauravya matpriyārthaṃ mahīpate.

न हि ते विद्यते शान्तिर् अन्यथा कुरुनन्दन। गृहाणेमां महाबाहो रक्षस्व कुलम् आत्मनः। त्वया विभ्रंशिता हीयं भर्तारं नाभिगच्छति।

na hi te vidyate śāntir anyathā kurunandana. gṛhāṇemāṃ mahābāho rakṣasva kulam ātmanaḥ. tvayā vibhraṃśitā hīyaṃ bhartāraṃ nābhigacchati.

तथा ब्रुवन्तं तम् अहं रामं परपुरंजयम्। नैतद् एवं पुनर् भावि ब्रह्मर्षे किं श्रमेण ते।

tathā bruvantaṃ tam ahaṃ rāmaṃ parapuraṃjayam. naitad evaṃ punar bhāvi brahmarṣe kiṃ śrameṇa te.

गुरुत्वं त्वयि संप्रेक्ष्य जामदग्न्य पुरातनम्। प्रसादये त्वां भगवंस् त्यक्तैषा हि पुरा मया।

gurutvaṃ tvayi saṃprekṣya jāmadagnya purātanam. prasādaye tvāṃ bhagavaṃs tyaktaiṣā hi purā mayā.

को जातु परभावां हि नारीं व्यालीम् इव स्थिताम्। वासयेत गृहे जानन् स्त्रीणां दोषान् महात्ययान्।

ko jātu parabhāvāṃ hi nārīṃ vyālīm iva sthitām. vāsayeta gṛhe jānan strīṇāṃ doṣān mahātyayān.

न भयाद् वासवस्यापि धर्मं जह्यां महाद्युते। प्रसीद मा वा यद् वा ते कार्यं तत् कुरु माचिरम्।

na bhayād vāsavasyāpi dharmaṃ jahyāṃ mahādyute. prasīda mā vā yad vā te kāryaṃ tat kuru māciram.

अयं चापि विशुद्धात्मन् पुराणे श्रूयते विभो। मरुत्तेन महाबुद्धे गीतः श्लोको महात्मना।

ayaṃ cāpi viśuddhātman purāṇe śrūyate vibho. maruttena mahābuddhe gītaḥ śloko mahātmanā.

गुरोर् अप्य् अवलिप्तस्य कार्याकार्यम् अजानतः। उत्पथप्रतिपन्नस्य कार्यं भवति शासनम्।

guror apy avaliptasya kāryākāryam ajānataḥ. utpathapratipannasya kāryaṃ bhavati śāsanam.

स त्वं गुरुर् इति प्रेम्णा मया संमानितो भृशम्। गुरुवृत्तं न जानीषे तस्माद् योत्स्याम्य् अहं त्वया।

sa tvaṃ gurur iti premṇā mayā saṃmānito bhṛśam. guruvṛttaṃ na jānīṣe tasmād yotsyāmy ahaṃ tvayā.

गुरुं न हन्यां समरे ब्राह्मणं च विशेषतः। विशेषतस् तपोवृद्धम् एवं क्षान्तं मया तव।

guruṃ na hanyāṃ samare brāhmaṇaṃ ca viśeṣataḥ. viśeṣatas tapovṛddham evaṃ kṣāntaṃ mayā tava.

उद्यतेषुम् अथो दृष्ट्वा ब्राह्मणं क्षत्रबन्धुवत्। यो हन्यात् समरे क्रुद्धो युध्यन्तम् अपलायिनम्। ब्रह्महत्या न तस्य स्याद् इति धर्मेषु निश्चयः।

udyateṣum atho dṛṣṭvā brāhmaṇaṃ kṣatrabandhuvat. yo hanyāt samare kruddho yudhyantam apalāyinam. brahmahatyā na tasya syād iti dharmeṣu niścayaḥ.

क्षत्रियाणां स्थितो धर्मे क्षत्रियो ऽस्मि तपोधन। यो यथा वर्तते यस्मिंस् तथा तस्मिन् प्रवर्तयन्। नाधर्मं समवाप्नोति नरः श्रेयश् च विन्दति।

kṣatriyāṇāṃ sthito dharme kṣatriyo 'smi tapodhana. yo yathā vartate yasmiṃs tathā tasmin pravartayan. nādharmaṃ samavāpnoti naraḥ śreyaś ca vindati.

अर्थे वा यदि वा धर्मे समर्थो देशकालवित्। अनर्थसंशयापन्नः श्रेयान् निःसंशयेन च।

arthe vā yadi vā dharme samartho deśakālavit. anarthasaṃśayāpannaḥ śreyān niḥsaṃśayena ca.

यस्मात् संशयिते ऽर्थे ऽस्मिन् यथान्यायं प्रवर्तसे। तस्माद् योत्स्यामि सहितस् त्वया राम महाहवे। पश्य मे बाहुवीर्यं च विक्रमं चातिमानुषम्।

yasmāt saṃśayite 'rthe 'smin yathānyāyaṃ pravartase. tasmād yotsyāmi sahitas tvayā rāma mahāhave. paśya me bāhuvīryaṃ ca vikramaṃ cātimānuṣam.

एवं गते ऽपि तु मया यच् छक्यं भृगुनन्दन। तत् करिष्ये कुरुक्षेत्रे योत्स्ये विप्र त्वया सह। द्वंद्वे राम यथेष्टं ते सज्जो भव महामुने।

evaṃ gate 'pi tu mayā yac chakyaṃ bhṛgunandana. tat kariṣye kurukṣetre yotsye vipra tvayā saha. dvaṃdve rāma yatheṣṭaṃ te sajjo bhava mahāmune.

तत्र त्वं निहतो राम मया शरशताचितः। लप्स्यसे निर्जितांल् लोकाञ् शस्त्रपूतो महारणे।

tatra tvaṃ nihato rāma mayā śaraśatācitaḥ. lapsyase nirjitāṃl lokāñ śastrapūto mahāraṇe.

स गच्छ विनिवर्तस्व कुरुक्षेत्रं रणप्रिय। समाह्वय महाबाहो युद्धाय त्वं तपोधन। तत्रैष्यामि महाबाहो युद्धाय त्वां तपोधन।

sa gaccha vinivartasva kurukṣetraṃ raṇapriya. samāhvaya mahābāho yuddhāya tvaṃ tapodhana. tatraiṣyāmi mahābāho yuddhāya tvāṃ tapodhana.

अपि यत्र त्वया राम कृतं शौचं पुरा पितुः। तत्राहम् अपि हत्वा त्वां शौचं कर्तास्मि भार्गव।

api yatra tvayā rāma kṛtaṃ śaucaṃ purā pituḥ. tatrāham api hatvā tvāṃ śaucaṃ kartāsmi bhārgava.

तत्र गच्छस्व राम त्वं त्वरितं युद्धदुर्मद। व्यपनेष्यामि ते दर्पं पौराणं ब्राह्मणब्रुव।

tatra gacchasva rāma tvaṃ tvaritaṃ yuddhadurmada. vyapaneṣyāmi te darpaṃ paurāṇaṃ brāhmaṇabruva.

यच् चापि कत्थसे राम बहुशः परिषत्सु वै। निर्जिताः क्षत्रिया लोके मयैकेनेति तच् छृणु। अधर्मः सुमहान् एष यच् छय्यामरणं गृहे। यदाजौ निधनं याति सो ऽस्य धर्मः सनातनः।

yac cāpi katthase rāma bahuśaḥ pariṣatsu vai. nirjitāḥ kṣatriyā loke mayaikeneti tac chṛṇu. adharmaḥ sumahān eṣa yac chayyāmaraṇaṃ gṛhe. yadājau nidhanaṃ yāti so 'sya dharmaḥ sanātanaḥ.

न तदा जायते भीष्मो मद्विधः क्षत्रियो ऽपि वा। पश्चाज् जातानि तेजांसि तृणेषु ज्वलितं त्वया। यस् ते युद्धमयं दर्पं कामं च व्यपनाशयेत्।

na tadā jāyate bhīṣmo madvidhaḥ kṣatriyo 'pi vā. paścāj jātāni tejāṃsi tṛṇeṣu jvalitaṃ tvayā. yas te yuddhamayaṃ darpaṃ kāmaṃ ca vyapanāśayet.

सो ऽहं जातो महाबाहो भीष्मः परपुरंजयः। व्यपनेष्यामि ते दर्पं युद्धे राम न संशयः।

so 'haṃ jāto mahābāho bhīṣmaḥ parapuraṃjayaḥ. vyapaneṣyāmi te darpaṃ yuddhe rāma na saṃśayaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...