महाभारत 5.176 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←उद्योग पर्व→

←अध्याय 176→

[mh-5-176] • 42 श्लोकाः

अकृतव्रण उवाच। दुःखद्वयम् इदं भद्रे कतरस्य चिकीर्षसि। प्रतिकर्तव्यम् अबले तत् त्वं वत्से ब्रवीहि मे।

akṛtavraṇa uvāca. duḥkhadvayam idaṃ bhadre katarasya cikīrṣasi. pratikartavyam abale tat tvaṃ vatse bravīhi me.

यदि सौभपतिर् भद्रे नियोक्तव्यो मते तव। नियोक्ष्यति महात्मा तं रामस् त्वद्धितकाम्यया।

yadi saubhapatir bhadre niyoktavyo mate tava. niyokṣyati mahātmā taṃ rāmas tvaddhitakāmyayā.

अथापगेयं भीष्मं तं रामेणेच्छसि धीमता। रणे विनिर्जितं द्रष्टुं कुर्यात् तद् अपि भार्गवः।

athāpageyaṃ bhīṣmaṃ taṃ rāmeṇecchasi dhīmatā. raṇe vinirjitaṃ draṣṭuṃ kuryāt tad api bhārgavaḥ.

सृञ्जयस्य वचः श्रुत्वा तव चैव शुचिस्मिते। यद् अत्रानन्तरं कार्यं तद् अद्यैव विचिन्त्यताम्।

sṛñjayasya vacaḥ śrutvā tava caiva śucismite. yad atrānantaraṃ kāryaṃ tad adyaiva vicintyatām.

अम्बोवाच। अपनीतास्मि भीष्मेण भगवन्न् अविजानता। न हि जानाति मे भीष्मो ब्रह्मञ् शाल्वगतं मनः।

ambovāca. apanītāsmi bhīṣmeṇa bhagavann avijānatā. na hi jānāti me bhīṣmo brahmañ śālvagataṃ manaḥ.

एतद् विचार्य मनसा भवान् एव विनिश्चयम्। विचिनोतु यथान्यायं विधानं क्रियतां तथा।

etad vicārya manasā bhavān eva viniścayam. vicinotu yathānyāyaṃ vidhānaṃ kriyatāṃ tathā.

भीष्मे वा कुरुशार्दूले शाल्वराजे ऽथ वा पुनः। उभयोर् एव वा ब्रह्मन् यद् युक्तं तत् समाचर।

bhīṣme vā kuruśārdūle śālvarāje 'tha vā punaḥ. ubhayor eva vā brahman yad yuktaṃ tat samācara.

निवेदितं मया ह्य् एतद् दुःखमूलं यथातथम्। विधानं तत्र भगवन् कर्तुम् अर्हसि युक्तितः।

niveditaṃ mayā hy etad duḥkhamūlaṃ yathātatham. vidhānaṃ tatra bhagavan kartum arhasi yuktitaḥ.

अकृतव्रण उवाच। उपपन्नम् इदं भद्रे यद् एवं वरवर्णिनि। धर्मं प्रति वचो ब्रूयाः शृणु चेदं वचो मम।

akṛtavraṇa uvāca. upapannam idaṃ bhadre yad evaṃ varavarṇini. dharmaṃ prati vaco brūyāḥ śṛṇu cedaṃ vaco mama.

यदि त्वाम् आपगेयो वै न नयेद् गजसाह्वयम्। शाल्वस् त्वां शिरसा भीरु गृह्णीयाद् रामचोदितः।

yadi tvām āpageyo vai na nayed gajasāhvayam. śālvas tvāṃ śirasā bhīru gṛhṇīyād rāmacoditaḥ.

तेन त्वं निर्जिता भद्रे यस्मान् नीतासि भामिनि। संशयः शाल्वराजस्य तेन त्वयि सुमध्यमे।

tena tvaṃ nirjitā bhadre yasmān nītāsi bhāmini. saṃśayaḥ śālvarājasya tena tvayi sumadhyame.

भीष्मः पुरुषमानी च जितकाशी तथैव च। तस्मात् प्रतिक्रिया युक्ता भीष्मे कारयितुं त्वया।

bhīṣmaḥ puruṣamānī ca jitakāśī tathaiva ca. tasmāt pratikriyā yuktā bhīṣme kārayituṃ tvayā.

अम्बोवाच। ममाप्य् एष महान् ब्रह्मन् हृदि कामो ऽभिवर्तते। घातयेयं यदि रणे भीष्मम् इत्य् एव नित्यदा।

ambovāca. mamāpy eṣa mahān brahman hṛdi kāmo 'bhivartate. ghātayeyaṃ yadi raṇe bhīṣmam ity eva nityadā.

भीष्मं वा शाल्वराजं वा यं वा दोषेण गच्छसि। प्रशाधि तं महाबाहो यत्कृते ऽहं सुदुःखिता।

bhīṣmaṃ vā śālvarājaṃ vā yaṃ vā doṣeṇa gacchasi. praśādhi taṃ mahābāho yatkṛte 'haṃ suduḥkhitā.

भीष्म उवाच। एवं कथयताम् एव तेषां स दिवसो गतः। रात्रिश् च भरतश्रेष्ठ सुखशीतोष्णमारुता।

bhīṣma uvāca. evaṃ kathayatām eva teṣāṃ sa divaso gataḥ. rātriś ca bharataśreṣṭha sukhaśītoṣṇamārutā.

ततो रामः प्रादुरासीत् प्रज्वलन्न् इव तेजसा। शिष्यैः परिवृतो राजञ् जटाचीरधरो मुनिः।

tato rāmaḥ prādurāsīt prajvalann iva tejasā. śiṣyaiḥ parivṛto rājañ jaṭācīradharo muniḥ.

धनुष्पाणिर् अदीनात्मा खड्गं बिभ्रत् परश्वधी। विरजा राजशार्दूल सो ऽभ्ययात् सृञ्जयं नृपम्।

dhanuṣpāṇir adīnātmā khaḍgaṃ bibhrat paraśvadhī. virajā rājaśārdūla so 'bhyayāt sṛñjayaṃ nṛpam.

ततस् तं तापसा दृष्ट्वा स च राजा महातपाः। तस्थुः प्राञ्जलयः सर्वे सा च कन्या तपस्विनी।

tatas taṃ tāpasā dṛṣṭvā sa ca rājā mahātapāḥ. tasthuḥ prāñjalayaḥ sarve sā ca kanyā tapasvinī.

पूजयाम् आसुर् अव्यग्रा मधुपर्केण भार्गवम्। अर्चितश् च यथायोगं निषसाद सहैव तैः।

pūjayām āsur avyagrā madhuparkeṇa bhārgavam. arcitaś ca yathāyogaṃ niṣasāda sahaiva taiḥ.

ततः पूर्वव्यतीतानि कथयेते स्म ताव् उभौ। सृञ्जयश् च स राजर्षिर् जामदग्न्यश् च भारत।

tataḥ pūrvavyatītāni kathayete sma tāv ubhau. sṛñjayaś ca sa rājarṣir jāmadagnyaś ca bhārata.

ततः कथान्ते राजर्षिर् भृगुश्रेष्ठं महाबलम्। उवाच मधुरं काले रामं वचनम् अर्थवत्।

tataḥ kathānte rājarṣir bhṛguśreṣṭhaṃ mahābalam. uvāca madhuraṃ kāle rāmaṃ vacanam arthavat.

रामेयं मम दौहित्री काशिराजसुता प्रभो। अस्याः शृणु यथातत्त्वं कार्यं कार्यविशारद।

rāmeyaṃ mama dauhitrī kāśirājasutā prabho. asyāḥ śṛṇu yathātattvaṃ kāryaṃ kāryaviśārada.

परमं कथ्यतां चेति तां रामः प्रत्यभाषत। ततः साभ्यगमद् रामं ज्वलन्तम् इव पावकम्।

paramaṃ kathyatāṃ ceti tāṃ rāmaḥ pratyabhāṣata. tataḥ sābhyagamad rāmaṃ jvalantam iva pāvakam.

सा चाभिवाद्य चरणौ रामस्य शिरसा शुभा। स्पृष्ट्वा पद्मदलाभाभ्यां पाणिभ्याम् अग्रतः स्थिता।

sā cābhivādya caraṇau rāmasya śirasā śubhā. spṛṣṭvā padmadalābhābhyāṃ pāṇibhyām agrataḥ sthitā.

रुरोद सा शोकवती बाष्पव्याकुललोचना। प्रपेदे शरणं चैव शरण्यं भृगुनन्दनम्।

ruroda sā śokavatī bāṣpavyākulalocanā. prapede śaraṇaṃ caiva śaraṇyaṃ bhṛgunandanam.

राम उवाच। यथासि सृञ्जयस्यास्य तथा मम नृपात्मजे। ब्रूहि यत् ते मनोदुःखं करिष्ये वचनं तव।

rāma uvāca. yathāsi sṛñjayasyāsya tathā mama nṛpātmaje. brūhi yat te manoduḥkhaṃ kariṣye vacanaṃ tava.

अम्बोवाच। भगवञ् शरणं त्वाद्य प्रपन्नास्मि महाव्रत। शोकपङ्कार्णवाद् घोराद् उद्धरस्व च मां विभो।

ambovāca. bhagavañ śaraṇaṃ tvādya prapannāsmi mahāvrata. śokapaṅkārṇavād ghorād uddharasva ca māṃ vibho.

भीष्म उवाच। तस्याश् च दृष्ट्वा रूपं च वयश् चाभिनवं पुनः। सौकुमार्यं परं चैव रामश् चिन्तापरो ऽभवत्।

bhīṣma uvāca. tasyāś ca dṛṣṭvā rūpaṃ ca vayaś cābhinavaṃ punaḥ. saukumāryaṃ paraṃ caiva rāmaś cintāparo 'bhavat.

किम् इयं वक्ष्यतीत्य् एवं विमृशन् भृगुसत्तमः। इति दध्यौ चिरं रामः कृपयाभिपरिप्लुतः।

kim iyaṃ vakṣyatīty evaṃ vimṛśan bhṛgusattamaḥ. iti dadhyau ciraṃ rāmaḥ kṛpayābhipariplutaḥ.

कथ्यताम् इति सा भूयो रामेणोक्ता शुचिस्मिता। सर्वम् एव यथातत्त्वं कथयाम् आस भार्गवे।

kathyatām iti sā bhūyo rāmeṇoktā śucismitā. sarvam eva yathātattvaṃ kathayām āsa bhārgave.

तच् छ्रुत्वा जामदग्न्यस् तु राजपुत्र्या वचस् तदा। उवाच तां वरारोहां निश्चित्यार्थविनिश्चयम्।

tac chrutvā jāmadagnyas tu rājaputryā vacas tadā. uvāca tāṃ varārohāṃ niścityārthaviniścayam.

प्रेषयिष्यामि भीष्माय कुरुश्रेष्ठाय भामिनि। करिष्यति वचो धर्म्यं श्रुत्वा मे स नराधिपः।

preṣayiṣyāmi bhīṣmāya kuruśreṣṭhāya bhāmini. kariṣyati vaco dharmyaṃ śrutvā me sa narādhipaḥ.

न चेत् करिष्यति वचो मयोक्तं जाह्नवीसुतः। धक्ष्याम्य् एनं रणे भद्रे सामात्यं शस्त्रतेजसा।

na cet kariṣyati vaco mayoktaṃ jāhnavīsutaḥ. dhakṣyāmy enaṃ raṇe bhadre sāmātyaṃ śastratejasā.

अथ वा ते मतिस् तत्र राजपुत्रि निवर्तते। तावच् छाल्वपतिं वीरं योजयाम्य् अत्र कर्मणि।

atha vā te matis tatra rājaputri nivartate. tāvac chālvapatiṃ vīraṃ yojayāmy atra karmaṇi.

अम्बोवाच। विसर्जितास्मि भीष्मेण श्रुत्वैव भृगुनन्दन। शाल्वराजगतं चेतो मम पूर्वं मनीषितम्।

ambovāca. visarjitāsmi bhīṣmeṇa śrutvaiva bhṛgunandana. śālvarājagataṃ ceto mama pūrvaṃ manīṣitam.

सौभराजम् उपेत्याहम् अब्रुवं दुर्वचं वचः। न च मां प्रत्यगृह्णात् स चारित्रपरिशङ्कितः।

saubharājam upetyāham abruvaṃ durvacaṃ vacaḥ. na ca māṃ pratyagṛhṇāt sa cāritrapariśaṅkitaḥ.

एतत् सर्वं विनिश्चित्य स्वबुद्ध्या भृगुनन्दन। यद् अत्रौपयिकं कार्यं तच् चिन्तयितुम् अर्हसि।

etat sarvaṃ viniścitya svabuddhyā bhṛgunandana. yad atraupayikaṃ kāryaṃ tac cintayitum arhasi.

ममात्र व्यसनस्यास्य भीष्मो मूलं महाव्रतः। येनाहं वशम् आनीता समुत्क्षिप्य बलात् तदा।

mamātra vyasanasyāsya bhīṣmo mūlaṃ mahāvrataḥ. yenāhaṃ vaśam ānītā samutkṣipya balāt tadā.

भीष्मं जहि महाबाहो यत्कृते दुःखम् ईदृशम्। प्राप्ताहं भृगुशार्दूल चराम्य् अप्रियम् उत्तमम्।

bhīṣmaṃ jahi mahābāho yatkṛte duḥkham īdṛśam. prāptāhaṃ bhṛguśārdūla carāmy apriyam uttamam.

स हि लुब्धश् च मानी च जितकाशी च भार्गव। तस्मात् प्रतिक्रिया कर्तुं युक्ता तस्मै त्वयानघ।

sa hi lubdhaś ca mānī ca jitakāśī ca bhārgava. tasmāt pratikriyā kartuṃ yuktā tasmai tvayānagha.

एष मे ह्रियमाणाया भारतेन तदा विभो। अभवद् धृदि संकल्पो घातयेयं महाव्रतम्।

eṣa me hriyamāṇāyā bhāratena tadā vibho. abhavad dhṛdi saṃkalpo ghātayeyaṃ mahāvratam.

तस्मात् कामं ममाद्येमं राम संवर्तयानघ। जहि भीष्मं महाबाहो यथा वृत्रं पुरंदरः।

tasmāt kāmaṃ mamādyemaṃ rāma saṃvartayānagha. jahi bhīṣmaṃ mahābāho yathā vṛtraṃ puraṃdaraḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...