महाभारत 5.158 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←उद्योग पर्व→

←अध्याय 158→

[mh-5-158] • 41 श्लोकाः

संजय उवाच। सेनानिवेशं संप्राप्य कैतव्यः पाण्डवस्य ह। समागतः पाण्डवेयैर् युधिष्ठिरम् अभाषत।

saṃjaya uvāca. senāniveśaṃ saṃprāpya kaitavyaḥ pāṇḍavasya ha. samāgataḥ pāṇḍaveyair yudhiṣṭhiram abhāṣata.

अभिज्ञो दूतवाक्यानां यथोक्तं ब्रुवतो मम। दुर्योधनसमादेशं श्रुत्वा न क्रोद्धुम् अर्हसि।

abhijño dūtavākyānāṃ yathoktaṃ bruvato mama. duryodhanasamādeśaṃ śrutvā na kroddhum arhasi.

युधिष्ठिर उवाच। उलूक न भयं ते ऽस्ति ब्रूहि त्वं विगतज्वरः। यन् मतं धार्तराष्ट्रस्य लुब्धस्यादीर्घदर्शिनः।

yudhiṣṭhira uvāca. ulūka na bhayaṃ te 'sti brūhi tvaṃ vigatajvaraḥ. yan mataṃ dhārtarāṣṭrasya lubdhasyādīrghadarśinaḥ.

संजय उवाच। ततो द्युतिमतां मध्ये पाण्डवानां महात्मनाम्। सृञ्जयानां च सर्वेषां कृष्णस्य च यशस्विनः।

saṃjaya uvāca. tato dyutimatāṃ madhye pāṇḍavānāṃ mahātmanām. sṛñjayānāṃ ca sarveṣāṃ kṛṣṇasya ca yaśasvinaḥ.

द्रुपदस्य सपुत्रस्य विराटस्य च संनिधौ। भूमिपानां च सर्वेषां मध्ये वाक्यं जगाद ह।

drupadasya saputrasya virāṭasya ca saṃnidhau. bhūmipānāṃ ca sarveṣāṃ madhye vākyaṃ jagāda ha.

इदं त्वाम् अब्रवीद् राजा धार्तराष्ट्रो महामनाः। शृण्वतां कुरुवीराणां तन् निबोध नराधिप।

idaṃ tvām abravīd rājā dhārtarāṣṭro mahāmanāḥ. śṛṇvatāṃ kuruvīrāṇāṃ tan nibodha narādhipa.

पराजितो ऽसि द्यूतेन कृष्णा चानायिता सभाम्। शक्यो ऽमर्षो मनुष्येण कर्तुं पुरुषमानिना।

parājito 'si dyūtena kṛṣṇā cānāyitā sabhām. śakyo 'marṣo manuṣyeṇa kartuṃ puruṣamāninā.

द्वादशैव तु वर्षाणि वने धिष्ण्याद् विवासिताः। संवत्सरं विराटस्य दास्यम् आस्थाय चोषिताः।

dvādaśaiva tu varṣāṇi vane dhiṣṇyād vivāsitāḥ. saṃvatsaraṃ virāṭasya dāsyam āsthāya coṣitāḥ.

अमर्षं राज्यहरणं वनवासं च पाण्डव। द्रौपद्याश् च परिक्लेशं संस्मरन् पुरुषो भव।

amarṣaṃ rājyaharaṇaṃ vanavāsaṃ ca pāṇḍava. draupadyāś ca parikleśaṃ saṃsmaran puruṣo bhava.

अशक्तेन च यच् छप्तं भीमसेनेन पाण्डव। दुःशासनस्य रुधिरं पीयतां यदि शक्यते।

aśaktena ca yac chaptaṃ bhīmasenena pāṇḍava. duḥśāsanasya rudhiraṃ pīyatāṃ yadi śakyate.

लोहाभिहारो निर्वृत्तः कुरुक्षेत्रम् अकर्दमम्। समः पन्था भृता योधाः श्वो युध्यस्व सकेशवः।

lohābhihāro nirvṛttaḥ kurukṣetram akardamam. samaḥ panthā bhṛtā yodhāḥ śvo yudhyasva sakeśavaḥ.

असमागम्य भीष्मेण संयुगे किं विकत्थसे। आरुरुक्षुर् यथा मन्दः पर्वतं गन्धमादनम्। एवं कत्थसि कौन्तेय अकत्थन् कुरु पौरुषम्। सूतपुत्रं सुदुर्धर्षं शल्यं च बलिनां वरम्।

asamāgamya bhīṣmeṇa saṃyuge kiṃ vikatthase. ārurukṣur yathā mandaḥ parvataṃ gandhamādanam. evaṃ katthasi kaunteya akatthan kuru pauruṣam. sūtaputraṃ sudurdharṣaṃ śalyaṃ ca balināṃ varam.

द्रोणं च युध्यतां श्रेष्ठं शचीपतिसमं युधि। अजित्वा संयुगे पार्थ राज्यं कथम् इहेच्छसि।

droṇaṃ ca yudhyatāṃ śreṣṭhaṃ śacīpatisamaṃ yudhi. ajitvā saṃyuge pārtha rājyaṃ katham ihecchasi.

ब्राह्मे धनुषि चाचार्यं वेदयोर् अन्तरं द्वयोः। युधि धुर्यम् अविक्षोभ्यम् अनीकधरम् अच्युतम्।

brāhme dhanuṣi cācāryaṃ vedayor antaraṃ dvayoḥ. yudhi dhuryam avikṣobhyam anīkadharam acyutam.

द्रोणं मोहाद् युधा पार्थ यज् जिगीषसि तन् मृषा। न हि शुश्रुम वातेन मेरुम् उन्मथितं गिरिम्।

droṇaṃ mohād yudhā pārtha yaj jigīṣasi tan mṛṣā. na hi śuśruma vātena merum unmathitaṃ girim.

अनिलो वा वहेन् मेरुं द्यौर् वापि निपतेन् महीम्। युगं वा परिवर्तेत यद्य् एवं स्याद् यथात्थ माम्।

anilo vā vahen meruṃ dyaur vāpi nipaten mahīm. yugaṃ vā parivarteta yady evaṃ syād yathāttha mām.

को ह्य् आभ्यां जीविताकाङ्क्षी प्राप्यास्त्रम् अरिमर्दनम्। गजो वाजी नरो वापि पुनः स्वस्ति गृहान् व्रजेत्।

ko hy ābhyāṃ jīvitākāṅkṣī prāpyāstram arimardanam. gajo vājī naro vāpi punaḥ svasti gṛhān vrajet.

कथम् आभ्याम् अभिध्यातः संसृष्टो दारुणेन वा। रणे जीवन् विमुच्येत पदा भूमिम् उपस्पृशन्।

katham ābhyām abhidhyātaḥ saṃsṛṣṭo dāruṇena vā. raṇe jīvan vimucyeta padā bhūmim upaspṛśan.

किं दर्दुरः कूपशयो यथेमां; न बुध्यसे राजचमूं समेताम्। दुराधर्षां देवचमूप्रकाशां; गुप्तां नरेन्द्रैस् त्रिदशैर् इव द्याम्।

kiṃ darduraḥ kūpaśayo yathemāṃ; na budhyase rājacamūṃ sametām. durādharṣāṃ devacamūprakāśāṃ; guptāṃ narendrais tridaśair iva dyām.

प्राच्यैः प्रतीच्यैर् अथ दाक्षिणात्यैर्; उदीच्यकाम्बोजशकैः खशैश् च। शाल्वैः समत्स्यैः कुरुमध्यदेशैर्; म्लेच्छैः पुलिन्दैर् द्रविडान्ध्रकाञ्च्यैः।

prācyaiḥ pratīcyair atha dākṣiṇātyair; udīcyakāmbojaśakaiḥ khaśaiś ca. śālvaiḥ samatsyaiḥ kurumadhyadeśair; mlecchaiḥ pulindair draviḍāndhrakāñcyaiḥ.

नानाजनौघं युधि संप्रवृद्धं; गाङ्गं यथा वेगम् अवारणीयम्। मां च स्थितं नागबलस्य मध्ये; युयुत्ससे मन्द किम् अल्पबुद्धे।

nānājanaughaṃ yudhi saṃpravṛddhaṃ; gāṅgaṃ yathā vegam avāraṇīyam. māṃ ca sthitaṃ nāgabalasya madhye; yuyutsase manda kim alpabuddhe.

इत्य् एवम् उक्त्वा राजानं धर्मपुत्रं युधिष्ठिरम्। अभ्यावृत्य पुनर् जिष्णुम् उलूकः प्रत्यभाषत।

ity evam uktvā rājānaṃ dharmaputraṃ yudhiṣṭhiram. abhyāvṛtya punar jiṣṇum ulūkaḥ pratyabhāṣata.

अकत्थमानो युध्यस्व कत्थसे ऽर्जुन किं बहु। पर्यायात् सिद्धिर् एतस्य नैतत् सिध्यति कत्थनात्।

akatthamāno yudhyasva katthase 'rjuna kiṃ bahu. paryāyāt siddhir etasya naitat sidhyati katthanāt.

यदीदं कत्थनात् सिध्येत् कर्म लोके धनंजय। सर्वे भवेयुः सिद्धार्था बहु कत्थेत दुर्गतः।

yadīdaṃ katthanāt sidhyet karma loke dhanaṃjaya. sarve bhaveyuḥ siddhārthā bahu kattheta durgataḥ.

जानामि ते वासुदेवं सहायं; जानामि ते गाण्डिवं तालमात्रम्। जानाम्य् एतत् त्वादृशो नास्ति योद्धा; राज्यं च ते जानमानो हरामि।

jānāmi te vāsudevaṃ sahāyaṃ; jānāmi te gāṇḍivaṃ tālamātram. jānāmy etat tvādṛśo nāsti yoddhā; rājyaṃ ca te jānamāno harāmi.

न तु पर्यायधर्मेण सिद्धिं प्राप्नोति भूयसीम्। मनसैव हि भूतानि धाता प्रकुरुते वशे।

na tu paryāyadharmeṇa siddhiṃ prāpnoti bhūyasīm. manasaiva hi bhūtāni dhātā prakurute vaśe.

त्रयोदश समा भुक्तं राज्यं विलपतस् तव। भूयश् चैव प्रशासिष्ये निहत्य त्वां सबान्धवम्।

trayodaśa samā bhuktaṃ rājyaṃ vilapatas tava. bhūyaś caiva praśāsiṣye nihatya tvāṃ sabāndhavam.

क्व तदा गाण्डिवं ते ऽभूद् यत् त्वं दासपणे जितः। क्व तदा भीमसेनस्य बलम् आसीच् च फल्गुन।

kva tadā gāṇḍivaṃ te 'bhūd yat tvaṃ dāsapaṇe jitaḥ. kva tadā bhīmasenasya balam āsīc ca phalguna.

सगदाद् भीमसेनाच् च पार्थाच् चैव सगाण्डिवात्। न वै मोक्षस् तदा वो ऽभूद् विना कृष्णाम् अनिन्दिताम्।

sagadād bhīmasenāc ca pārthāc caiva sagāṇḍivāt. na vai mokṣas tadā vo 'bhūd vinā kṛṣṇām aninditām.

सा वो दास्यं समापन्नान् मोक्षयाम् आस भामिनी। अमानुष्यसमायुक्तान् दास्यकर्मण्य् अवस्थितान्।

sā vo dāsyaṃ samāpannān mokṣayām āsa bhāminī. amānuṣyasamāyuktān dāsyakarmaṇy avasthitān.

अवोचं यत् षण्ढतिलान् अहं वस् तथ्यम् एव तत्। धृता हि वेणी पार्थेन विराटनगरे तदा।

avocaṃ yat ṣaṇḍhatilān ahaṃ vas tathyam eva tat. dhṛtā hi veṇī pārthena virāṭanagare tadā.

सूदकर्मणि च श्रान्तं विराटस्य महानसे। भीमसेनेन कौन्तेय यच् च तन् मम पौरुषम्।

sūdakarmaṇi ca śrāntaṃ virāṭasya mahānase. bhīmasenena kaunteya yac ca tan mama pauruṣam.

एवम् एव सदा दण्डं क्षत्रियाः क्षत्रिये दधुः। श्रेण्यां कक्ष्यां च वेण्यां च संयुगे यः पलायते।

evam eva sadā daṇḍaṃ kṣatriyāḥ kṣatriye dadhuḥ. śreṇyāṃ kakṣyāṃ ca veṇyāṃ ca saṃyuge yaḥ palāyate.

न भयाद् वासुदेवस्य न चापि तव फल्गुन। राज्यं प्रतिप्रदास्यामि युध्यस्व सहकेशवः।

na bhayād vāsudevasya na cāpi tava phalguna. rājyaṃ pratipradāsyāmi yudhyasva sahakeśavaḥ.

न माया हीन्द्रजालं वा कुहका वा विभीषणी। आत्तशस्त्रस्य मे युद्धे वहन्ति प्रतिगर्जनाः।

na māyā hīndrajālaṃ vā kuhakā vā vibhīṣaṇī. āttaśastrasya me yuddhe vahanti pratigarjanāḥ.

वासुदेवसहस्रं वा फल्गुनानां शतानि वा। आसाद्य माम् अमोघेषुं द्रविष्यन्ति दिशो दश।

vāsudevasahasraṃ vā phalgunānāṃ śatāni vā. āsādya mām amogheṣuṃ draviṣyanti diśo daśa.

संयुगं गच्छ भीष्मेण भिन्धि त्वं शिरसा गिरिम्। प्रतरेमं महागाधं बाहुभ्यां पुरुषोदधिम्।

saṃyugaṃ gaccha bhīṣmeṇa bhindhi tvaṃ śirasā girim. prataremaṃ mahāgādhaṃ bāhubhyāṃ puruṣodadhim.

शारद्वतमहीमानं विविंशतिझषाकुलम्। बृहद्बलसमुच्चालं सौमदत्तितिमिंगिलम्। युयुत्सुतोयं भगदत्तमारुतं। शुशुगु(सिच्)हार्दिक्यमहासमुद्रम्।

śāradvatamahīmānaṃ viviṃśatijhaṣākulam. bṛhadbalasamuccālaṃ saumadattitimiṃgilam. yuyutsutoyaṃ bhagadattamārutaṃ. śuśugu(sic)hārdikyamahāsamudram.

दुःशासनौघं शलशल्यमत्स्यं; सुषेणचित्रायुधनागनक्रम्। भीष्मवेगम् अपर्यन्तं द्रोणग्राहदुरासदम्। कर्णशल्यझषावर्तं काम्बोजवडवामुखम्। जयद्रथाद्रिं पुरुमित्रगाधं; दुर्मर्षणोदं शकुनिप्रपातम्।

duḥśāsanaughaṃ śalaśalyamatsyaṃ; suṣeṇacitrāyudhanāganakram. bhīṣmavegam aparyantaṃ droṇagrāhadurāsadam. karṇaśalyajhaṣāvartaṃ kāmbojavaḍavāmukham. jayadrathādriṃ purumitragādhaṃ; durmarṣaṇodaṃ śakuniprapātam.

शस्त्रौघम् अक्षय्यम् अतिप्रवृद्धं; यदावगाह्य श्रमनष्टचेताः। भविष्यसि त्वं हतसर्वबान्धवस्; तदा मनस् ते परितापम् एष्यति।

śastraugham akṣayyam atipravṛddhaṃ; yadāvagāhya śramanaṣṭacetāḥ. bhaviṣyasi tvaṃ hatasarvabāndhavas; tadā manas te paritāpam eṣyati.

तदा मनस् ते त्रिदिवाद् इवाशुचेर्; निवर्ततां पार्थ महीप्रशासनात्। राज्यं प्रशास्तुं हि सुदुर्लभं त्वया; बुभूषता स्वर्ग इवातपस्विना।

tadā manas te tridivād ivāśucer; nivartatāṃ pārtha mahīpraśāsanāt. rājyaṃ praśāstuṃ hi sudurlabhaṃ tvayā; bubhūṣatā svarga ivātapasvinā.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...