महाभारत 5.155 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←उद्योग पर्व→

←अध्याय 155→

[mh-5-155] • 38 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। एतस्मिन्न् एव काले तु भीष्मकस्य महात्मनः। हिरण्यलोम्नो नृपतेः साक्षाद् इन्द्रसखस्य वै।

vaiśaṃpāyana uvāca. etasminn eva kāle tu bhīṣmakasya mahātmanaḥ. hiraṇyalomno nṛpateḥ sākṣād indrasakhasya vai.

आहृतीनाम् अधिपतेर् भोजस्यातियशस्विनः। दाक्षिणात्यपतेः पुत्रो दिक्षु रुक्मीति विश्रुतः।

āhṛtīnām adhipater bhojasyātiyaśasvinaḥ. dākṣiṇātyapateḥ putro dikṣu rukmīti viśrutaḥ.

यः किंपुरुषसिंहस्य गन्धमादनवासिनः। शिष्यः कृत्स्नं धनुर्वेदं चतुष्पादम् अवाप्तवान्।

yaḥ kiṃpuruṣasiṃhasya gandhamādanavāsinaḥ. śiṣyaḥ kṛtsnaṃ dhanurvedaṃ catuṣpādam avāptavān.

यो माहेन्द्रं धनुर् लेभे तुल्यं गाण्डीवतेजसा। शार्ङ्गेण च महाबाहुः संमितं दिव्यम् अक्षयम्।

yo māhendraṃ dhanur lebhe tulyaṃ gāṇḍīvatejasā. śārṅgeṇa ca mahābāhuḥ saṃmitaṃ divyam akṣayam.

त्रीण्य् एवैतानि दिव्यानि धनूंषि दिविचारिणाम्। वारुणं गाण्डिवं तत्र माहेन्द्रं विजयं धनुः।

trīṇy evaitāni divyāni dhanūṃṣi divicāriṇām. vāruṇaṃ gāṇḍivaṃ tatra māhendraṃ vijayaṃ dhanuḥ.

शार्ङ्गं तु वैष्णवं प्राहुर् दिव्यं तेजोमयं धनुः। धारयाम् आस यत् कृष्णः परसेनाभयावहम्।

śārṅgaṃ tu vaiṣṇavaṃ prāhur divyaṃ tejomayaṃ dhanuḥ. dhārayām āsa yat kṛṣṇaḥ parasenābhayāvaham.

गाण्डीवं पावकाल् लेभे खाण्डवे पाकशासनिः। द्रुमाद् रुक्मी महातेजा विजयं प्रत्यपद्यत।

gāṇḍīvaṃ pāvakāl lebhe khāṇḍave pākaśāsaniḥ. drumād rukmī mahātejā vijayaṃ pratyapadyata.

संछिद्य मौरवान् पाशान् निहत्य मुरम् ओजसा। निर्जित्य नरकं भौमम् आहृत्य मणिकुण्डले।

saṃchidya mauravān pāśān nihatya muram ojasā. nirjitya narakaṃ bhaumam āhṛtya maṇikuṇḍale.

षोडश स्त्रीसहस्राणि रत्नानि विविधानि च। प्रतिपेदे हृषीकेशः शार्ङ्गं च धनुर् उत्तमम्।

ṣoḍaśa strīsahasrāṇi ratnāni vividhāni ca. pratipede hṛṣīkeśaḥ śārṅgaṃ ca dhanur uttamam.

रुक्मी तु विजयं लब्ध्वा धनुर् मेघसमस्वनम्। विभीषयन्न् इव जगत् पाण्डवान् अभ्यवर्तत।

rukmī tu vijayaṃ labdhvā dhanur meghasamasvanam. vibhīṣayann iva jagat pāṇḍavān abhyavartata.

नामृष्यत पुरा यो ऽसौ स्वबाहुबलदर्पितः। रुक्मिण्या हरणं वीरो वासुदेवेन धीमता।

nāmṛṣyata purā yo 'sau svabāhubaladarpitaḥ. rukmiṇyā haraṇaṃ vīro vāsudevena dhīmatā.

कृत्वा प्रतिज्ञां नाहत्वा निवर्तिष्यामि केशवम्। ततो ऽन्वधावद् वार्ष्णेयं सर्वशस्त्रभृतां वरम्।

kṛtvā pratijñāṃ nāhatvā nivartiṣyāmi keśavam. tato 'nvadhāvad vārṣṇeyaṃ sarvaśastrabhṛtāṃ varam.

सेनया चतुरङ्गिण्या महत्या दूरपातया। विचित्रायुधवर्मिण्या गङ्गयेव प्रवृद्धया।

senayā caturaṅgiṇyā mahatyā dūrapātayā. vicitrāyudhavarmiṇyā gaṅgayeva pravṛddhayā.

स समासाद्य वार्ष्णेयं योगानाम् ईश्वरं प्रभुम्। कृतप्रतिज्ञो राजासौ वासुदेवेन निर्जितः। व्यंसितो व्रीडितो राजन्न् आजगाम स कुण्डिनम्।

sa samāsādya vārṣṇeyaṃ yogānām īśvaraṃ prabhum. kṛtapratijño rājāsau vāsudevena nirjitaḥ. vyaṃsito vrīḍito rājann ājagāma sa kuṇḍinam.

यत्रैव कृष्णेन रणे निर्जितः परवीरहा। तत्र भोजकटं नाम चक्रे नगरम् उत्तमम्।

yatraiva kṛṣṇena raṇe nirjitaḥ paravīrahā. tatra bhojakaṭaṃ nāma cakre nagaram uttamam.

सैन्येन महता तेन प्रभूतगजवाजिना। पुरं तद् भुवि विख्यातं नाम्ना भोजकटं नृप।

sainyena mahatā tena prabhūtagajavājinā. puraṃ tad bhuvi vikhyātaṃ nāmnā bhojakaṭaṃ nṛpa.

स भोजराजः सैन्येन महता परिवारितः। अक्षौहिण्या महावीर्यः पाण्डवान् समुपागमत्।

sa bhojarājaḥ sainyena mahatā parivāritaḥ. akṣauhiṇyā mahāvīryaḥ pāṇḍavān samupāgamat.

ततः स कवची खड्गी शरी धन्वी तली रथी। ध्वजेनादित्यवर्णेन प्रविवेश महाचमूम्।

tataḥ sa kavacī khaḍgī śarī dhanvī talī rathī. dhvajenādityavarṇena praviveśa mahācamūm.

विदितः पाण्डवेयानां वासुदेवप्रियेप्सया। युधिष्ठिरस् तु तं राजा प्रत्युद्गम्याभ्यपूजयत्।

viditaḥ pāṇḍaveyānāṃ vāsudevapriyepsayā. yudhiṣṭhiras tu taṃ rājā pratyudgamyābhyapūjayat.

स पूजितः पाण्डुसुतैर् यथान्यायं सुसत्कृतः। प्रतिपूज्य च तान् सर्वान् विश्रान्तः सहसैनिकः। उवाच मध्ये वीराणां कुन्तीपुत्रं धनंजयम्।

sa pūjitaḥ pāṇḍusutair yathānyāyaṃ susatkṛtaḥ. pratipūjya ca tān sarvān viśrāntaḥ sahasainikaḥ. uvāca madhye vīrāṇāṃ kuntīputraṃ dhanaṃjayam.

सहायो ऽस्मि स्थितो युद्धे यदि भीतो ऽसि पाण्डव। करिष्यामि रणे साह्यम् असह्यं तव शत्रुभिः।

sahāyo 'smi sthito yuddhe yadi bhīto 'si pāṇḍava. kariṣyāmi raṇe sāhyam asahyaṃ tava śatrubhiḥ.

न हि मे विक्रमे तुल्यः पुमान् अस्तीह कश् चन। हनिष्यामि रणे भागं यन् मे दास्यसि पाण्डव। अपि द्रोणकृपौ वीरौ भीष्मकर्णाव् अथो पुनः। अथ वा सर्व एवैते तिष्ठन्तु वसुधाधिपाः। निहत्य समरे शत्रूंस् तव दास्यामि फल्गुन।

na hi me vikrame tulyaḥ pumān astīha kaś cana. haniṣyāmi raṇe bhāgaṃ yan me dāsyasi pāṇḍava. api droṇakṛpau vīrau bhīṣmakarṇāv atho punaḥ. atha vā sarva evaite tiṣṭhantu vasudhādhipāḥ. nihatya samare śatrūṃs tava dāsyāmi phalguna.

इत्य् उक्तो धर्मराजस्य केशवस्य च संनिधौ। शृण्वतां पार्थिवेन्द्राणाम् अन्येषां चैव सर्वशः।

ity ukto dharmarājasya keśavasya ca saṃnidhau. śṛṇvatāṃ pārthivendrāṇām anyeṣāṃ caiva sarvaśaḥ.

वासुदेवम् अभिप्रेक्ष्य धर्मराजं च पाण्डवम्। उवाच धीमान् कौन्तेयः प्रहस्य सखिपूर्वकम्।

vāsudevam abhiprekṣya dharmarājaṃ ca pāṇḍavam. uvāca dhīmān kaunteyaḥ prahasya sakhipūrvakam.

युध्यमानस्य मे वीर गन्धर्वैः सुमहाबलैः। सहायो घोषयात्रायां कस् तदासीत् सखा मम।

yudhyamānasya me vīra gandharvaiḥ sumahābalaiḥ. sahāyo ghoṣayātrāyāṃ kas tadāsīt sakhā mama.

तथा प्रतिभये तस्मिन् देवदानवसंकुले। खाण्डवे युध्यमानस्य कः सहायस् तदाभवत्।

tathā pratibhaye tasmin devadānavasaṃkule. khāṇḍave yudhyamānasya kaḥ sahāyas tadābhavat.

निवातकवचैर् युद्धे कालकेयैश् च दानवैः। तत्र मे युध्यमानस्य कः सहायस् तदाभवत्।

nivātakavacair yuddhe kālakeyaiś ca dānavaiḥ. tatra me yudhyamānasya kaḥ sahāyas tadābhavat.

तथा विराटनगरे कुरुभिः सह संगरे। युध्यतो बहुभिस् तात कः सहायो ऽभवन् मम।

tathā virāṭanagare kurubhiḥ saha saṃgare. yudhyato bahubhis tāta kaḥ sahāyo 'bhavan mama.

उपजीव्य रणे रुद्रं शक्रं वैश्रवणं यमम्। वरुणं पावकं चैव कृपं द्रोणं च माधवम्।

upajīvya raṇe rudraṃ śakraṃ vaiśravaṇaṃ yamam. varuṇaṃ pāvakaṃ caiva kṛpaṃ droṇaṃ ca mādhavam.

धारयन् गाण्डिवं दिव्यं धनुस् तेजोमयं दृढम्। अक्षय्यशरसंयुक्तो दिव्यास्त्रपरिबृंहितः।

dhārayan gāṇḍivaṃ divyaṃ dhanus tejomayaṃ dṛḍham. akṣayyaśarasaṃyukto divyāstraparibṛṃhitaḥ.

कौरवाणां कुले जातः पाण्डोः पुत्रो विशेषतः। द्रोणं व्यपदिशञ् शिष्यो वासुदेवसहायवान्। भीतो ऽस्मीति कथं ब्रूयां दधानो गाण्डिवं धनुः।

kauravāṇāṃ kule jātaḥ pāṇḍoḥ putro viśeṣataḥ. droṇaṃ vyapadiśañ śiṣyo vāsudevasahāyavān. bhīto 'smīti kathaṃ brūyāṃ dadhāno gāṇḍivaṃ dhanuḥ.

कथम् अस्मद्विधो ब्रूयाद् भीतो ऽस्मीत्य् अयशस्करम्। वचनं नरशार्दूल वज्रायुधम् अपि स्वयम्।

katham asmadvidho brūyād bhīto 'smīty ayaśaskaram. vacanaṃ naraśārdūla vajrāyudham api svayam.

नास्मि भीतो महाबाहो सहायार्थश् च नास्ति मे। यथाकामं यथायोगं गच्छ वान्यत्र तिष्ठ वा। तच् छ्रुत्वा वचनं तस्य विजयस्य च धीमतः।

nāsmi bhīto mahābāho sahāyārthaś ca nāsti me. yathākāmaṃ yathāyogaṃ gaccha vānyatra tiṣṭha vā. tac chrutvā vacanaṃ tasya vijayasya ca dhīmataḥ.

विनिवर्त्य ततो रुक्मी सेनां सागरसंनिभाम्। दुर्योधनम् उपागच्छत् तथैव भरतर्षभ।

vinivartya tato rukmī senāṃ sāgarasaṃnibhām. duryodhanam upāgacchat tathaiva bharatarṣabha.

तथैव चाभिगम्यैनम् उवाच स नराधिपः। प्रत्याख्यातश् च तेनापि स तदा शूरमानिना।

tathaiva cābhigamyainam uvāca sa narādhipaḥ. pratyākhyātaś ca tenāpi sa tadā śūramāninā.

द्वाव् एव तु महाराज तस्माद् युद्धाद् व्यपेयतुः। रौहिणेयश् च वार्ष्णेयो रुक्मी च वसुधाधिपः।

dvāv eva tu mahārāja tasmād yuddhād vyapeyatuḥ. rauhiṇeyaś ca vārṣṇeyo rukmī ca vasudhādhipaḥ.

गते रामे तीर्थयात्रां भीष्मकस्य सुते तथा। उपाविशन् पाण्डवेया मन्त्राय पुनर् एव हि।

gate rāme tīrthayātrāṃ bhīṣmakasya sute tathā. upāviśan pāṇḍaveyā mantrāya punar eva hi.

समितिर् धर्मराजस्य सा पार्थिवसमाकुला। शुशुभे तारकाचित्रा द्यौश् चन्द्रेणेव भारत।

samitir dharmarājasya sā pārthivasamākulā. śuśubhe tārakācitrā dyauś candreṇeva bhārata.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...