महाभारत 5.154 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←उद्योग पर्व→

←अध्याय 154→

[mh-5-154] • 34 श्लोकाः

जनमेजय उवाच। आपगेयं महात्मानं भीष्मं शस्त्रभृतां वरम्। पितामहं भारतानां ध्वजं सर्वमहीक्षिताम्।

janamejaya uvāca. āpageyaṃ mahātmānaṃ bhīṣmaṃ śastrabhṛtāṃ varam. pitāmahaṃ bhāratānāṃ dhvajaṃ sarvamahīkṣitām.

बृहस्पतिसमं बुद्ध्या क्षमया पृथिवीसमम्। समुद्रम् इव गाम्भीर्ये हिमवन्तम् इव स्थिरम्।

bṛhaspatisamaṃ buddhyā kṣamayā pṛthivīsamam. samudram iva gāmbhīrye himavantam iva sthiram.

प्रजापतिम् इवौदार्ये तेजसा भास्करोपमम्। महेन्द्रम् इव शत्रूणां ध्वंसनं शरवृष्टिभिः।

prajāpatim ivaudārye tejasā bhāskaropamam. mahendram iva śatrūṇāṃ dhvaṃsanaṃ śaravṛṣṭibhiḥ.

रणयज्ञे प्रतिभये स्वाभीले लोमहर्षणे। दीक्षितं चिररात्राय श्रुत्वा राजा युधिष्ठिरः।

raṇayajñe pratibhaye svābhīle lomaharṣaṇe. dīkṣitaṃ cirarātrāya śrutvā rājā yudhiṣṭhiraḥ.

किम् अब्रवीन् महाबाहुः सर्वधर्मविशारदः। भीमसेनार्जुनौ वापि कृष्णो वा प्रत्यपद्यत।

kim abravīn mahābāhuḥ sarvadharmaviśāradaḥ. bhīmasenārjunau vāpi kṛṣṇo vā pratyapadyata.

वैशंपायन उवाच। आपद्धर्मार्थकुशलो महाबुद्धिर् युधिष्ठिरः। सर्वान् भ्रातॄन् समानीय वासुदेवं च सात्वतम्। उवाच वदतां श्रेष्ठः सान्त्वपूर्वम् इदं वचः।

vaiśaṃpāyana uvāca. āpaddharmārthakuśalo mahābuddhir yudhiṣṭhiraḥ. sarvān bhrātṝn samānīya vāsudevaṃ ca sātvatam. uvāca vadatāṃ śreṣṭhaḥ sāntvapūrvam idaṃ vacaḥ.

पर्याक्रामत सैन्यानि यत्तास् तिष्ठत दंशिताः। पितामहेन वो युद्धं पूर्वम् एव भविष्यति। तस्मात् सप्तसु सेनासु प्रणेतॄन् मम पश्यत।

paryākrāmata sainyāni yattās tiṣṭhata daṃśitāḥ. pitāmahena vo yuddhaṃ pūrvam eva bhaviṣyati. tasmāt saptasu senāsu praṇetṝn mama paśyata.

वासुदेव उवाच। यथार्हति भवान् वक्तुम् अस्मिन् काल उपस्थिते। तथेदम् अर्थवद् वाक्यम् उक्तं ते भरतर्षभ।

vāsudeva uvāca. yathārhati bhavān vaktum asmin kāla upasthite. tathedam arthavad vākyam uktaṃ te bharatarṣabha.

रोचते मे महाबाहो क्रियतां यद् अनन्तरम्। नायकास् तव सेनायाम् अभिषिच्यन्तु सप्त वै।

rocate me mahābāho kriyatāṃ yad anantaram. nāyakās tava senāyām abhiṣicyantu sapta vai.

वैशंपायन उवाच। ततो द्रुपदम् आनाय्य विराटं शिनिपुंगवम्। धृष्टद्युम्नं च पाञ्चाल्यं धृष्टकेतुं च पार्थिवम्। शिखण्डिनं च पाञ्चाल्यं सहदेवं च मागधम्।

vaiśaṃpāyana uvāca. tato drupadam ānāyya virāṭaṃ śinipuṃgavam. dhṛṣṭadyumnaṃ ca pāñcālyaṃ dhṛṣṭaketuṃ ca pārthivam. śikhaṇḍinaṃ ca pāñcālyaṃ sahadevaṃ ca māgadham.

एतान् सप्त महेष्वासान् वीरान् युद्धाभिनन्दिनः। सेनाप्रणेतॄन् विधिवद् अभ्यषिञ्चद् युधिष्ठिरः।

etān sapta maheṣvāsān vīrān yuddhābhinandinaḥ. senāpraṇetṝn vidhivad abhyaṣiñcad yudhiṣṭhiraḥ.

सर्वसेनापतिं चात्र धृष्टद्युम्नम् उपादिशत्। द्रोणान्तहेतोर् उत्पन्नो य इद्धाञ् जातवेदसः।

sarvasenāpatiṃ cātra dhṛṣṭadyumnam upādiśat. droṇāntahetor utpanno ya iddhāñ jātavedasaḥ.

सर्वेषाम् एव तेषां तु समस्तानां महात्मनाम्। सेनापतिपतिं चक्रे गुडाकेशं धनंजयम्।

sarveṣām eva teṣāṃ tu samastānāṃ mahātmanām. senāpatipatiṃ cakre guḍākeśaṃ dhanaṃjayam.

अर्जुनस्यापि नेता च संयन्ता चैव वाजिनाम्। संकर्षणानुजः श्रीमान् महाबुद्धिर् जनार्दनः।

arjunasyāpi netā ca saṃyantā caiva vājinām. saṃkarṣaṇānujaḥ śrīmān mahābuddhir janārdanaḥ.

तद् दृष्ट्वोपस्थितं युद्धं समासन्नं महात्ययम्। प्राविशद् भवनं राज्ञः पाण्डवस्य हलायुधः।

tad dṛṣṭvopasthitaṃ yuddhaṃ samāsannaṃ mahātyayam. prāviśad bhavanaṃ rājñaḥ pāṇḍavasya halāyudhaḥ.

सहाक्रूरप्रभृतिभिर् गदसाम्बोल्मुकादिभिः। रौक्मिणेयाहुकसुतैश् चारुदेष्णपुरोगमैः।

sahākrūraprabhṛtibhir gadasāmbolmukādibhiḥ. raukmiṇeyāhukasutaiś cārudeṣṇapurogamaiḥ.

वृष्णिमुख्यैर् अभिगतैर् व्याघ्रैर् इव बलोत्कटैः। अभिगुप्तो महाबाहुर् मरुद्भिर् इव वासवः।

vṛṣṇimukhyair abhigatair vyāghrair iva balotkaṭaiḥ. abhigupto mahābāhur marudbhir iva vāsavaḥ.

नीलकौशेयवसनः कैलासशिखरोपमः। सिंहखेलगतिः श्रीमान् मदरक्तान्तलोचनः।

nīlakauśeyavasanaḥ kailāsaśikharopamaḥ. siṃhakhelagatiḥ śrīmān madaraktāntalocanaḥ.

तं दृष्ट्वा धर्मराजश् च केशवश् च महाद्युतिः। उदतिष्ठत् तदा पार्थो भीमकर्मा वृकोदरः।

taṃ dṛṣṭvā dharmarājaś ca keśavaś ca mahādyutiḥ. udatiṣṭhat tadā pārtho bhīmakarmā vṛkodaraḥ.

गाण्डीवधन्वा ये चान्ये राजानस् तत्र के चन। पूजयां चक्रुर् अभ्येत्य ते स्म सर्वे हलायुधम्।

gāṇḍīvadhanvā ye cānye rājānas tatra ke cana. pūjayāṃ cakrur abhyetya te sma sarve halāyudham.

ततस् तं पाण्डवो राजा करे पस्पर्श पाणिना। वासुदेवपुरोगास् तु सर्व एवाभ्यवादयन्।

tatas taṃ pāṇḍavo rājā kare pasparśa pāṇinā. vāsudevapurogās tu sarva evābhyavādayan.

विराटद्रुपदौ वृद्धाव् अभिवाद्य हलायुधः। युधिष्ठिरेण सहित उपाविशद् अरिंदमः।

virāṭadrupadau vṛddhāv abhivādya halāyudhaḥ. yudhiṣṭhireṇa sahita upāviśad ariṃdamaḥ.

ततस् तेषूपविष्टेषु पार्थिवेषु समन्ततः। वासुदेवम् अभिप्रेक्ष्य रौहिणेयो ऽभ्यभाषत।

tatas teṣūpaviṣṭeṣu pārthiveṣu samantataḥ. vāsudevam abhiprekṣya rauhiṇeyo 'bhyabhāṣata.

भवितायं महारौद्रो दारुणः पुरुषक्षयः। दिष्टम् एतद् ध्रुवं मन्ये न शक्यम् अतिवर्तितुम्।

bhavitāyaṃ mahāraudro dāruṇaḥ puruṣakṣayaḥ. diṣṭam etad dhruvaṃ manye na śakyam ativartitum.

अस्माद् युद्धात् समुत्तीर्णान् अपि वः ससुहृज्जनान्। अरोगान् अक्षतैर् देहैः पश्येयम् इति मे मतिः।

asmād yuddhāt samuttīrṇān api vaḥ sasuhṛjjanān. arogān akṣatair dehaiḥ paśyeyam iti me matiḥ.

समेतं पार्थिवं क्षत्रं कालपक्वम् असंशयम्। विमर्दः सुमहान् भावी मांसशोणितकर्दमः।

sametaṃ pārthivaṃ kṣatraṃ kālapakvam asaṃśayam. vimardaḥ sumahān bhāvī māṃsaśoṇitakardamaḥ.

उक्तो मया वासुदेवः पुनः पुनर् उपह्वरे। संबन्धिषु समां वृत्तिं वर्तस्व मधुसूदन।

ukto mayā vāsudevaḥ punaḥ punar upahvare. saṃbandhiṣu samāṃ vṛttiṃ vartasva madhusūdana.

पाण्डवा हि यथास्माकं तथा दुर्योधनो नृपः। तस्यापि क्रियतां युक्त्या सपर्येति पुनः पुनः।

pāṇḍavā hi yathāsmākaṃ tathā duryodhano nṛpaḥ. tasyāpi kriyatāṃ yuktyā saparyeti punaḥ punaḥ.

तच् च मे नाकरोद् वाक्यं त्वदर्थे मधुसूदनः। निविष्टः सर्वभावेन धनंजयम् अवेक्ष्य च।

tac ca me nākarod vākyaṃ tvadarthe madhusūdanaḥ. niviṣṭaḥ sarvabhāvena dhanaṃjayam avekṣya ca.

ध्रुवो जयः पाण्डवानाम् इति मे निश्चिता मतिः। तथा ह्य् अभिनिवेशो ऽयं वासुदेवस्य भारत।

dhruvo jayaḥ pāṇḍavānām iti me niścitā matiḥ. tathā hy abhiniveśo 'yaṃ vāsudevasya bhārata.

न चाहम् उत्सहे कृष्णम् ऋते लोकम् उदीक्षितुम्। ततो ऽहम् अनुवर्तामि केशवस्य चिकीर्षितम्।

na cāham utsahe kṛṣṇam ṛte lokam udīkṣitum. tato 'ham anuvartāmi keśavasya cikīrṣitam.

उभौ शिष्यौ हि मे वीरौ गदायुद्धविशारदौ। तुल्यस्नेहो ऽस्म्य् अतो भीमे तथा दुर्योधने नृपे।

ubhau śiṣyau hi me vīrau gadāyuddhaviśāradau. tulyasneho 'smy ato bhīme tathā duryodhane nṛpe.

तस्माद् यास्यामि तीर्थानि सरस्वत्या निषेवितुम्। न हि शक्ष्यामि कौरव्यान् नश्यमानान् उपेक्षितुम्।

tasmād yāsyāmi tīrthāni sarasvatyā niṣevitum. na hi śakṣyāmi kauravyān naśyamānān upekṣitum.

एवम् उक्त्वा महाबाहुर् अनुज्ञातश् च पाण्डवैः। तीर्थयात्रां ययौ रामो निवर्त्य मधुसूदनम्।

evam uktvā mahābāhur anujñātaś ca pāṇḍavaiḥ. tīrthayātrāṃ yayau rāmo nivartya madhusūdanam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...