महाभारत 5.152 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←उद्योग पर्व→

←अध्याय 152→

[mh-5-152] • 31 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। व्युषितायां रजन्यां तु राजा दुर्योधनस् ततः। व्यभजत् तान्य् अनीकानि दश चैकं च भारत।

vaiśaṃpāyana uvāca. vyuṣitāyāṃ rajanyāṃ tu rājā duryodhanas tataḥ. vyabhajat tāny anīkāni daśa caikaṃ ca bhārata.

नरहस्तिरथाश्वानां सारं मध्यं च फल्गु च। सर्वेष्व् एतेष्व् अनीकेषु संदिदेश महीपतिः।

narahastirathāśvānāṃ sāraṃ madhyaṃ ca phalgu ca. sarveṣv eteṣv anīkeṣu saṃdideśa mahīpatiḥ.

सानुकर्षाः सतूणीराः सवरूथाः सतोमराः। सोपासङ्गाः सशक्तीकाः सनिषङ्गाः सपोथिकाः।

sānukarṣāḥ satūṇīrāḥ savarūthāḥ satomarāḥ. sopāsaṅgāḥ saśaktīkāḥ saniṣaṅgāḥ sapothikāḥ.

सध्वजाः सपताकाश् च सशरासनतोमराः। रज्जुभिश् च विचित्राभिः सपाशाः सपरिस्तराः।

sadhvajāḥ sapatākāś ca saśarāsanatomarāḥ. rajjubhiś ca vicitrābhiḥ sapāśāḥ saparistarāḥ.

सकचग्रहविक्षेपाः सतैलगुडवालुकाः। साशीविषघटाः सर्वे ससर्जरसपांसवः।

sakacagrahavikṣepāḥ satailaguḍavālukāḥ. sāśīviṣaghaṭāḥ sarve sasarjarasapāṃsavaḥ.

सघण्टाफलकाः सर्वे वासीवृक्षादनान्विताः। सायोगुडजलोपलाः। सशालभिन्दिपालाश् च समधूच् छिष्टमुद्गराः। सकाण्डदण्डकाः सर्वे ससीरविषतोमराः। सशूर्पपिटकाः सर्वे सदात्राङ्कुशतोमराः। सकीलक्रकचाः सर्वे। व्याघ्रचर्मपरीवारा वृताश् च द्वीपिचर्मभिः।

saghaṇṭāphalakāḥ sarve vāsīvṛkṣādanānvitāḥ. sāyoguḍajalopalāḥ. saśālabhindipālāś ca samadhūc chiṣṭamudgarāḥ. sakāṇḍadaṇḍakāḥ sarve sasīraviṣatomarāḥ. saśūrpapiṭakāḥ sarve sadātrāṅkuśatomarāḥ. sakīlakrakacāḥ sarve. vyāghracarmaparīvārā vṛtāś ca dvīpicarmabhiḥ.

सवस्तयः सशृङ्गाश् च सप्रासविविधायुधाः। सकुठाराः सकुद्दालाः सतैलक्षौमसर्पिषः। रुक्मजालप्रतिच्छन्ना नानामणिविभूषिताः। व्याघ्रचर्मपरीधानाः सुवेषाः समलंकृताः।

savastayaḥ saśṛṅgāś ca saprāsavividhāyudhāḥ. sakuṭhārāḥ sakuddālāḥ satailakṣaumasarpiṣaḥ. rukmajālapraticchannā nānāmaṇivibhūṣitāḥ. vyāghracarmaparīdhānāḥ suveṣāḥ samalaṃkṛtāḥ.

चित्रानीकाः सुवपुषो ज्वलिता इव पावकाः। तथा कवचिनः शूराः शस्त्रेषु कृतनिश्रमाः।

citrānīkāḥ suvapuṣo jvalitā iva pāvakāḥ. tathā kavacinaḥ śūrāḥ śastreṣu kṛtaniśramāḥ.

कुलीना हययोनिज्ञाः सारथ्ये विनिवेशिताः। बद्धारिष्टा बद्धकक्ष्या बद्धध्वजपताकिनः। बद्धाभरणनिर्व्यूहा बद्धचर्मासिपट्टिशाः।

kulīnā hayayonijñāḥ sārathye viniveśitāḥ. baddhāriṣṭā baddhakakṣyā baddhadhvajapatākinaḥ. baddhābharaṇanirvyūhā baddhacarmāsipaṭṭiśāḥ.

चतुर्युजो रथाः सर्वे सर्वे शस्त्रसमायुताः। संहृष्टवाहनाः सर्वे सर्वे शतशरासनाः।

caturyujo rathāḥ sarve sarve śastrasamāyutāḥ. saṃhṛṣṭavāhanāḥ sarve sarve śataśarāsanāḥ.

धुर्ययोर् हययोर् एकस् तथान्यौ पार्ष्णिसारथी। तौ चापि रथिनां श्रेष्ठौ रथी च हयवित् तथा।

dhuryayor hayayor ekas tathānyau pārṣṇisārathī. tau cāpi rathināṃ śreṣṭhau rathī ca hayavit tathā.

नगराणीव गुप्तानि दुरादेयानि शत्रुभिः। आसन् रथसहस्राणि हेममालीनि सर्वशः।

nagarāṇīva guptāni durādeyāni śatrubhiḥ. āsan rathasahasrāṇi hemamālīni sarvaśaḥ.

यथा रथास् तथा नागा बद्धकक्ष्याः स्वलंकृताः। बभूवुः सप्त पुरुषा रत्नवन्त इवाद्रयः।

yathā rathās tathā nāgā baddhakakṣyāḥ svalaṃkṛtāḥ. babhūvuḥ sapta puruṣā ratnavanta ivādrayaḥ.

द्वाव् अङ्कुशधरौ तेषु द्वाव् उत्तमधनुर्धरौ। द्वौ वरासिधरौ राजन्न् एकः शक्तिपताकधृक्।

dvāv aṅkuśadharau teṣu dvāv uttamadhanurdharau. dvau varāsidharau rājann ekaḥ śaktipatākadhṛk.

गजैर् मत्तैः समाकीर्णं सवर्मायुधकोशकैः। तद् बभूव बलं राजन् कौरव्यस्य सहस्रशः।

gajair mattaiḥ samākīrṇaṃ savarmāyudhakośakaiḥ. tad babhūva balaṃ rājan kauravyasya sahasraśaḥ.

विचित्रकवचामुक्तैः सपताकैः स्वलंकृतैः। सादिभिश् चोपसंपन्ना आसन्न् अयुतशो हयाः।

vicitrakavacāmuktaiḥ sapatākaiḥ svalaṃkṛtaiḥ. sādibhiś copasaṃpannā āsann ayutaśo hayāḥ.

सुसंग्राहाः सुसंतोषा हेमभाण्डपरिच्छदाः। अनेकशतसाहस्रास् ते च सादिवशे स्थिताः।

susaṃgrāhāḥ susaṃtoṣā hemabhāṇḍaparicchadāḥ. anekaśatasāhasrās te ca sādivaśe sthitāḥ.

नानारूपविकाराश् च नानाकवचशस्त्रिणः। पदातिनो नरास् तत्र बभूवुर् हेममालिनः।

nānārūpavikārāś ca nānākavacaśastriṇaḥ. padātino narās tatra babhūvur hemamālinaḥ.

रथस्यासन् दश गजा गजस्य दश वाजिनः। नरा दश हयस्यासन् पादरक्षाः समन्ततः।

rathasyāsan daśa gajā gajasya daśa vājinaḥ. narā daśa hayasyāsan pādarakṣāḥ samantataḥ.

रथस्य नागाः पञ्चाशन् नागस्यासञ् शतं हयाः। हयस्य पुरुषाः सप्त भिन्नसंधानकारिणः।

rathasya nāgāḥ pañcāśan nāgasyāsañ śataṃ hayāḥ. hayasya puruṣāḥ sapta bhinnasaṃdhānakāriṇaḥ.

सेना पञ्चशतं नागा रथास् तावन्त एव च। पञ्चाशच् च शतं चाश्वा नराः पञ्चगुणास् ततः। दशसेना च पृतना पृतना दशवाहिनी।

senā pañcaśataṃ nāgā rathās tāvanta eva ca. pañcāśac ca śataṃ cāśvā narāḥ pañcaguṇās tataḥ. daśasenā ca pṛtanā pṛtanā daśavāhinī.

वाहिनी पृतना सेना ध्वजिनी सादिनी चमूः। अक्षौहिणीति पर्यायैर् निरुक्ताथ वरूथिनी। एवं व्यूढान्य् अनीकानि कौरवेयेण धीमता।

vāhinī pṛtanā senā dhvajinī sādinī camūḥ. akṣauhiṇīti paryāyair niruktātha varūthinī. evaṃ vyūḍhāny anīkāni kauraveyeṇa dhīmatā.

अक्षौहिण्यो दशैका च संख्याताः सप्त चैव ह। अक्षौहिण्यस् तु सप्तैव पाण्डवानाम् अभूद् बलम्। अक्षौहिण्यो दशैका च कौरवाणाम् अभूद् बलम्।

akṣauhiṇyo daśaikā ca saṃkhyātāḥ sapta caiva ha. akṣauhiṇyas tu saptaiva pāṇḍavānām abhūd balam. akṣauhiṇyo daśaikā ca kauravāṇām abhūd balam.

नराणां पञ्चपञ्चाशद् एषा पत्तिर् विधीयते। सेनामुखं च तिस्रस् ता गुल्म इत्य् अभिसंज्ञितः।

narāṇāṃ pañcapañcāśad eṣā pattir vidhīyate. senāmukhaṃ ca tisras tā gulma ity abhisaṃjñitaḥ.

दश गुल्मा गणस् त्व् आसीद् गणास् त्व् अयुतशो ऽभवन्। दुर्योधनस्य सेनासु योत्स्यमानाः प्रहारिणः।

daśa gulmā gaṇas tv āsīd gaṇās tv ayutaśo 'bhavan. duryodhanasya senāsu yotsyamānāḥ prahāriṇaḥ.

तत्र दुर्योधनो राजा शूरान् बुद्धिमतो नरान्। प्रसमीक्ष्य महाबाहुश् चक्रे सेनापतींस् तदा।

tatra duryodhano rājā śūrān buddhimato narān. prasamīkṣya mahābāhuś cakre senāpatīṃs tadā.

पृथग् अक्षौहिणीनां च प्रणेतॄन् नरसत्तमान्। विधिपूर्वं समानीय पार्थिवान् अभ्यषेचयत्।

pṛthag akṣauhiṇīnāṃ ca praṇetṝn narasattamān. vidhipūrvaṃ samānīya pārthivān abhyaṣecayat.

कृपं द्रोणं च शल्यं च सैन्धवं च महारथम्। सुदक्षिणं च काम्बोजं कृतवर्माणम् एव च।

kṛpaṃ droṇaṃ ca śalyaṃ ca saindhavaṃ ca mahāratham. sudakṣiṇaṃ ca kāmbojaṃ kṛtavarmāṇam eva ca.

द्रोणपुत्रं च कर्णं च भूरिश्रवसम् एव च। शकुनिं सौबलं चैव बाह्लीकं च महारथम्।

droṇaputraṃ ca karṇaṃ ca bhūriśravasam eva ca. śakuniṃ saubalaṃ caiva bāhlīkaṃ ca mahāratham.

दिवसे दिवसे तेषां प्रतिवेलं च भारत। चक्रे स विविधाः संज्ञाः प्रत्यक्षं च पुनः पुनः।

divase divase teṣāṃ prativelaṃ ca bhārata. cakre sa vividhāḥ saṃjñāḥ pratyakṣaṃ ca punaḥ punaḥ.

तथा विनियताः सर्वे ये च तेषां पदानुगाः। हृष्टाः पुष्टाः सुसंनद्धा विक्रमे दृढनिश्चयाः। बभूवुः सैनिका राजन् राज्ञः प्रियचिकीर्षवः।

tathā viniyatāḥ sarve ye ca teṣāṃ padānugāḥ. hṛṣṭāḥ puṣṭāḥ susaṃnaddhā vikrame dṛḍhaniścayāḥ. babhūvuḥ sainikā rājan rājñaḥ priyacikīrṣavaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...