महाभारत 5.146 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←उद्योग पर्व→

←अध्याय 146→

[mh-5-146] • 35 श्लोकाः

वासुदेव उवाच। भीष्मेणोक्ते ततो द्रोणो दुर्योधनम् अभाषत। मध्ये नृपाणां भद्रं ते वचनं वचनक्षमः।

vāsudeva uvāca. bhīṣmeṇokte tato droṇo duryodhanam abhāṣata. madhye nṛpāṇāṃ bhadraṃ te vacanaṃ vacanakṣamaḥ.

प्रातीपः शंतनुस् तात कुलस्यार्थे यथोत्थितः। तथा देवव्रतो भीष्मः कुलस्यार्थे स्थितो ऽभवत्।

prātīpaḥ śaṃtanus tāta kulasyārthe yathotthitaḥ. tathā devavrato bhīṣmaḥ kulasyārthe sthito 'bhavat.

ततः पाण्डुर् नरपतिः सत्यसंधो जितेन्द्रियः। राजा कुरूणां धर्मात्मा सुव्रतः सुसमाहितः।

tataḥ pāṇḍur narapatiḥ satyasaṃdho jitendriyaḥ. rājā kurūṇāṃ dharmātmā suvrataḥ susamāhitaḥ.

ज्येष्ठाय राज्यम् अददाद् धृतराष्ट्राय धीमते। यवीयसस् तथा क्षत्तुः कुरुवंशविवर्धनः।

jyeṣṭhāya rājyam adadād dhṛtarāṣṭrāya dhīmate. yavīyasas tathā kṣattuḥ kuruvaṃśavivardhanaḥ.

ततः सिंहासने राजन् स्थापयित्वैनम् अच्युतम्। वनं जगाम कौरव्यो भार्याभ्यां सहितो ऽनघ।

tataḥ siṃhāsane rājan sthāpayitvainam acyutam. vanaṃ jagāma kauravyo bhāryābhyāṃ sahito 'nagha.

नीचैः स्थित्वा तु विदुर उपास्ते स्म विनीतवत्। प्रेष्यवत् पुरुषव्याघ्रो वालव्यजनम् उत्क्षिपन्।

nīcaiḥ sthitvā tu vidura upāste sma vinītavat. preṣyavat puruṣavyāghro vālavyajanam utkṣipan.

ततः सर्वाः प्रजास् तात धृतराष्ट्रं जनेश्वरम्। अन्वपद्यन्त विधिवद् यथा पाण्डुं नराधिपम्।

tataḥ sarvāḥ prajās tāta dhṛtarāṣṭraṃ janeśvaram. anvapadyanta vidhivad yathā pāṇḍuṃ narādhipam.

विसृज्य धृतराष्ट्राय राज्यं स विदुराय च। चचार पृथिवीं पाण्डुः सर्वां परपुरंजयः।

visṛjya dhṛtarāṣṭrāya rājyaṃ sa vidurāya ca. cacāra pṛthivīṃ pāṇḍuḥ sarvāṃ parapuraṃjayaḥ.

कोशसंजनने दाने भृत्यानां चान्ववेक्षणे। भरणे चैव सर्वस्य विदुरः सत्यसंगरः।

kośasaṃjanane dāne bhṛtyānāṃ cānvavekṣaṇe. bharaṇe caiva sarvasya viduraḥ satyasaṃgaraḥ.

संधिविग्रहसंयुक्तो राज्ञः संवाहनक्रियाः। अवैक्षत महातेजा भीष्मः परपुरंजयः।

saṃdhivigrahasaṃyukto rājñaḥ saṃvāhanakriyāḥ. avaikṣata mahātejā bhīṣmaḥ parapuraṃjayaḥ.

सिंहासनस्थो नृपतिर् धृतराष्ट्रो महाबलः। अन्वास्यमानः सततं विदुरेण महात्मना।

siṃhāsanastho nṛpatir dhṛtarāṣṭro mahābalaḥ. anvāsyamānaḥ satataṃ vidureṇa mahātmanā.

कथं तस्य कुले जातः कुलभेदं व्यवस्यसि। संभूय भ्रातृभिः सार्धं भुङ्क्ष्व भोगाञ् जनाधिप।

kathaṃ tasya kule jātaḥ kulabhedaṃ vyavasyasi. saṃbhūya bhrātṛbhiḥ sārdhaṃ bhuṅkṣva bhogāñ janādhipa.

ब्रवीम्य् अहं न कार्पण्यान् नार्थहेतोः कथं चन। भीष्मेण दत्तम् अश्नामि न त्वया राजसत्तम।

bravīmy ahaṃ na kārpaṇyān nārthahetoḥ kathaṃ cana. bhīṣmeṇa dattam aśnāmi na tvayā rājasattama.

नाहं त्वत्तो ऽभिकाङ्क्षिष्ये वृत्त्युपायं जनाधिप। यतो भीष्मस् ततो द्रोणो यद् भीष्मस् त्व् आह तत् कुरु।

nāhaṃ tvatto 'bhikāṅkṣiṣye vṛttyupāyaṃ janādhipa. yato bhīṣmas tato droṇo yad bhīṣmas tv āha tat kuru.

दीयतां पाण्डुपुत्रेभ्यो राज्यार्धम् अरिकर्शन। समम् आचार्यकं तात तव तेषां च मे सदा।

dīyatāṃ pāṇḍuputrebhyo rājyārdham arikarśana. samam ācāryakaṃ tāta tava teṣāṃ ca me sadā.

अश्वत्थामा यथा मह्यं तथा श्वेतहयो मम। बहुना किं प्रलापेन यतो धर्मस् ततो जयः।

aśvatthāmā yathā mahyaṃ tathā śvetahayo mama. bahunā kiṃ pralāpena yato dharmas tato jayaḥ.

एवम् उक्ते महाराज द्रोणेनामिततेजसा। व्याजहार ततो वाक्यं विदुरः सत्यसंगरः। पितुर् वदनम् अन्वीक्ष्य परिवृत्य च धर्मवित्।

evam ukte mahārāja droṇenāmitatejasā. vyājahāra tato vākyaṃ viduraḥ satyasaṃgaraḥ. pitur vadanam anvīkṣya parivṛtya ca dharmavit.

देवव्रत निबोधेदं वचनं मम भाषतः। प्रनष्टः कौरवो वंशस् त्वयायं पुनर् उद्धृतः।

devavrata nibodhedaṃ vacanaṃ mama bhāṣataḥ. pranaṣṭaḥ kauravo vaṃśas tvayāyaṃ punar uddhṛtaḥ.

तन् मे विलपमानस्य वचनं समुपेक्षसे। को ऽयं दुर्योधनो नाम कुले ऽस्मिन् कुलपांसनः।

tan me vilapamānasya vacanaṃ samupekṣase. ko 'yaṃ duryodhano nāma kule 'smin kulapāṃsanaḥ.

यस्य लोभाभिभूतस्य मतिं समनुवर्तसे। अनार्यस्याकृतज्ञस्य लोभोपहतचेतसः। अतिक्रामति यः शास्त्रं पितुर् धर्मार्थदर्शिनः।

yasya lobhābhibhūtasya matiṃ samanuvartase. anāryasyākṛtajñasya lobhopahatacetasaḥ. atikrāmati yaḥ śāstraṃ pitur dharmārthadarśinaḥ.

एते नश्यन्ति कुरवो दुर्योधनकृतेन वै। यथा ते न प्रणश्येयुर् महाराज तथा कुरु।

ete naśyanti kuravo duryodhanakṛtena vai. yathā te na praṇaśyeyur mahārāja tathā kuru.

मां चैव धृतराष्ट्रं च पूर्वम् एव महाद्युते। चित्रकार इवालेख्यं कृत्वा मा स्म विनाशय। प्रजापतिः प्रजाः सृष्ट्वा यथा संहरते तथा।

māṃ caiva dhṛtarāṣṭraṃ ca pūrvam eva mahādyute. citrakāra ivālekhyaṃ kṛtvā mā sma vināśaya. prajāpatiḥ prajāḥ sṛṣṭvā yathā saṃharate tathā.

नोपेक्षस्व महाबाहो पश्यमानः कुलक्षयम्। अथ ते ऽद्य मतिर् नष्टा विनाशे प्रत्युपस्थिते। वनं गच्छ मया सार्धं धृतराष्ट्रेण चैव ह।

nopekṣasva mahābāho paśyamānaḥ kulakṣayam. atha te 'dya matir naṣṭā vināśe pratyupasthite. vanaṃ gaccha mayā sārdhaṃ dhṛtarāṣṭreṇa caiva ha.

बद्ध्वा वा निकृतिप्रज्ञं धार्तराष्ट्रं सुदुर्मतिम्। साध्व् इदं राज्यम् अद्यास्तु पाण्डवैर् अभिरक्षितम्।

baddhvā vā nikṛtiprajñaṃ dhārtarāṣṭraṃ sudurmatim. sādhv idaṃ rājyam adyāstu pāṇḍavair abhirakṣitam.

प्रसीद राजशार्दूल विनाशो दृश्यते महान्। पाण्डवानां कुरूणां च राज्ञां चामिततेजसाम्।

prasīda rājaśārdūla vināśo dṛśyate mahān. pāṇḍavānāṃ kurūṇāṃ ca rājñāṃ cāmitatejasām.

विररामैवम् उक्त्वा तु विदुरो दीनमानसः। प्रध्यायमानः स तदा निःश्वसंश् च पुनः पुनः।

virarāmaivam uktvā tu viduro dīnamānasaḥ. pradhyāyamānaḥ sa tadā niḥśvasaṃś ca punaḥ punaḥ.

ततो ऽथ राज्ञः सुबलस्य पुत्री; धर्मार्थयुक्तं कुलनाशभीता। दुर्योधनं पापमतिं नृशंसं; राज्ञां समक्षं सुतम् आह कोपात्।

tato 'tha rājñaḥ subalasya putrī; dharmārthayuktaṃ kulanāśabhītā. duryodhanaṃ pāpamatiṃ nṛśaṃsaṃ; rājñāṃ samakṣaṃ sutam āha kopāt.

ये पार्थिवा राजसभां प्रविष्टा; ब्रह्मर्षयो ये च सभासदो ऽन्ये। शृण्वन्तु वक्ष्यामि तवापराधं; पापस्य सामात्यपरिच्छदस्य।

ye pārthivā rājasabhāṃ praviṣṭā; brahmarṣayo ye ca sabhāsado 'nye. śṛṇvantu vakṣyāmi tavāparādhaṃ; pāpasya sāmātyaparicchadasya.

राज्यं कुरूणाम् अनुपूर्वभोग्यं; क्रमागतो नः कुलधर्म एषः। त्वं पापबुद्धे ऽतिनृशंसकर्मन्; राज्यं कुरूणाम् अनयाद् विहंसि।

rājyaṃ kurūṇām anupūrvabhogyaṃ; kramāgato naḥ kuladharma eṣaḥ. tvaṃ pāpabuddhe 'tinṛśaṃsakarman; rājyaṃ kurūṇām anayād vihaṃsi.

राज्ये स्थितो धृतराष्ट्रो मनीषी; तस्यानुजो विदुरो दीर्घदर्शी। एताव् अतिक्रम्य कथं नृपत्वं; दुर्योधन प्रार्थयसे ऽद्य मोहात्।

rājye sthito dhṛtarāṣṭro manīṣī; tasyānujo viduro dīrghadarśī. etāv atikramya kathaṃ nṛpatvaṃ; duryodhana prārthayase 'dya mohāt.

राजा च क्षत्ता च महानुभावौ; भीष्मे स्थिते परवन्तौ भवेताम्। अयं तु धर्मज्ञतया महात्मा; न राज्यकामो नृवरो नदीजः।

rājā ca kṣattā ca mahānubhāvau; bhīṣme sthite paravantau bhavetām. ayaṃ tu dharmajñatayā mahātmā; na rājyakāmo nṛvaro nadījaḥ.

राज्यं तु पाण्डोर् इदम् अप्रधृष्यं; तस्याद्य पुत्राः प्रभवन्ति नान्ये। राज्यं तद् एतन् निखिलं पाण्डवानां; पैतामहं पुत्रपौत्रानुगामि।

rājyaṃ tu pāṇḍor idam apradhṛṣyaṃ; tasyādya putrāḥ prabhavanti nānye. rājyaṃ tad etan nikhilaṃ pāṇḍavānāṃ; paitāmahaṃ putrapautrānugāmi.

यद् वै ब्रूते कुरुमुख्यो महात्मा; देवव्रतः सत्यसंधो मनीषी। सर्वं तद् अस्माभिर् अहत्य धर्मं; ग्राह्यं स्वधर्मं परिपालयद्भिः।

yad vai brūte kurumukhyo mahātmā; devavrataḥ satyasaṃdho manīṣī. sarvaṃ tad asmābhir ahatya dharmaṃ; grāhyaṃ svadharmaṃ paripālayadbhiḥ.

अनुज्ञया चाथ महाव्रतस्य; ब्रूयान् नृपो यद् विदुरस् तथैव। कार्यं भवेत् तत् सुहृद्भिर् नियुज्य; धर्मं पुरस्कृत्य सुदीर्घकालम्।

anujñayā cātha mahāvratasya; brūyān nṛpo yad viduras tathaiva. kāryaṃ bhavet tat suhṛdbhir niyujya; dharmaṃ puraskṛtya sudīrghakālam.

न्यायागतं राज्यम् इदं कुरूणां; युधिष्ठिरः शास्तु वै धर्मपुत्रः। प्रचोदितो धृतराष्ट्रेण राज्ञा; पुरस्कृतः शांतनवेन चैव।

nyāyāgataṃ rājyam idaṃ kurūṇāṃ; yudhiṣṭhiraḥ śāstu vai dharmaputraḥ. pracodito dhṛtarāṣṭreṇa rājñā; puraskṛtaḥ śāṃtanavena caiva.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...