महाभारत 5.145 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←उद्योग पर्व→

←अध्याय 145→

[mh-5-145] • 40 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। आगम्य हास्तिनपुराद् उपप्लव्यम् अरिंदमः। पाण्डवानां यथावृत्तं केशवः सर्वम् उक्तवान्।

vaiśaṃpāyana uvāca. āgamya hāstinapurād upaplavyam ariṃdamaḥ. pāṇḍavānāṃ yathāvṛttaṃ keśavaḥ sarvam uktavān.

संभाष्य सुचिरं कालं मन्त्रयित्वा पुनः पुनः। स्वम् एवावसथं शौरिर् विश्रामार्थं जगाम ह।

saṃbhāṣya suciraṃ kālaṃ mantrayitvā punaḥ punaḥ. svam evāvasathaṃ śaurir viśrāmārthaṃ jagāma ha.

विसृज्य सर्वान् नृपतीन् विराटप्रमुखांस् तदा। पाण्डवा भ्रातरः पञ्च भानाव् अस्तंगते सति।

visṛjya sarvān nṛpatīn virāṭapramukhāṃs tadā. pāṇḍavā bhrātaraḥ pañca bhānāv astaṃgate sati.

संध्याम् उपास्य ध्यायन्तस् तम् एव गतमानसाः। आनाय्य कृष्णं दाशार्हं पुनर् मन्त्रम् अमन्त्रयन्।

saṃdhyām upāsya dhyāyantas tam eva gatamānasāḥ. ānāyya kṛṣṇaṃ dāśārhaṃ punar mantram amantrayan.

युधिष्ठिर उवाच। त्वया नागपुरं गत्वा सभायां धृतराष्ट्रजः। किम् उक्तः पुण्डरीकाक्ष तन् नः शंसितुम् अर्हसि।

yudhiṣṭhira uvāca. tvayā nāgapuraṃ gatvā sabhāyāṃ dhṛtarāṣṭrajaḥ. kim uktaḥ puṇḍarīkākṣa tan naḥ śaṃsitum arhasi.

वासुदेव उवाच। मया नागपुरं गत्वा सभायां धृतराष्ट्रजः। तथ्यं पथ्यं हितं चोक्तो न च गृह्णाति दुर्मतिः।

vāsudeva uvāca. mayā nāgapuraṃ gatvā sabhāyāṃ dhṛtarāṣṭrajaḥ. tathyaṃ pathyaṃ hitaṃ cokto na ca gṛhṇāti durmatiḥ.

युधिष्ठिर उवाच। तस्मिन्न् उत्पथम् आपन्ने कुरुवृद्धः पितामहः। किम् उक्तवान् हृषीकेश दुर्योधनम् अमर्षणम्। आचार्यो वा महाबाहो भारद्वाजः किम् अब्रवीत्। पिता वा धृतराष्ट्रस् तं गान्धारी वा किम् अब्रवीत्।

yudhiṣṭhira uvāca. tasminn utpatham āpanne kuruvṛddhaḥ pitāmahaḥ. kim uktavān hṛṣīkeśa duryodhanam amarṣaṇam. ācāryo vā mahābāho bhāradvājaḥ kim abravīt. pitā vā dhṛtarāṣṭras taṃ gāndhārī vā kim abravīt.

पिता यवीयान् अस्माकं क्षत्ता धर्मभृतां वरः। पुत्रशोकाभिसंतप्तः किम् आह धृतराष्ट्रजम्।

pitā yavīyān asmākaṃ kṣattā dharmabhṛtāṃ varaḥ. putraśokābhisaṃtaptaḥ kim āha dhṛtarāṣṭrajam.

किं च सर्वे नृपतयः सभायां ये समासते। उक्तवन्तो यथातत्त्वं तद् ब्रूहि त्वं जनार्दन।

kiṃ ca sarve nṛpatayaḥ sabhāyāṃ ye samāsate. uktavanto yathātattvaṃ tad brūhi tvaṃ janārdana.

उक्तवान् हि भवान् सर्वं वचनं कुरुमुख्ययोः। धार्तराष्ट्रस्य तेषां हि वचनं कुरुसंसदि। प्रतिकूलम् अयुक्तं च हृदयं नोपसर्पति। कामलोभाभिभूतस्य मन्दस्य प्राज्ञमानिनः।

uktavān hi bhavān sarvaṃ vacanaṃ kurumukhyayoḥ. dhārtarāṣṭrasya teṣāṃ hi vacanaṃ kurusaṃsadi. pratikūlam ayuktaṃ ca hṛdayaṃ nopasarpati. kāmalobhābhibhūtasya mandasya prājñamāninaḥ.

अप्रियं हृदये मह्यं तन् न तिष्ठति केशव। तेषां वाक्यानि गोविन्द श्रोतुम् इच्छाम्य् अहं विभो।

apriyaṃ hṛdaye mahyaṃ tan na tiṣṭhati keśava. teṣāṃ vākyāni govinda śrotum icchāmy ahaṃ vibho.

यथा च नाभिपद्येत कालस् तात तथा कुरु। भवान् हि नो गतिः कृष्ण भवान् नाथो भवान् गुरुः।

yathā ca nābhipadyeta kālas tāta tathā kuru. bhavān hi no gatiḥ kṛṣṇa bhavān nātho bhavān guruḥ.

वासुदेव उवाच। शृणु राजन् यथा वाक्यम् उक्तो राजा सुयोधनः। मध्ये कुरूणां राजेन्द्र सभायां तन् निबोध मे।

vāsudeva uvāca. śṛṇu rājan yathā vākyam ukto rājā suyodhanaḥ. madhye kurūṇāṃ rājendra sabhāyāṃ tan nibodha me.

मया वै श्राविते वाक्ये जहास धृतराष्ट्रजः। अथ भीष्मः सुसंक्रुद्ध इदं वचनम् अब्रवीत्।

mayā vai śrāvite vākye jahāsa dhṛtarāṣṭrajaḥ. atha bhīṣmaḥ susaṃkruddha idaṃ vacanam abravīt.

दुर्योधन निबोधेदं कुलार्थे यद् ब्रवीमि ते। तच् छ्रुत्वा राजशार्दूल स्वकुलस्य हितं कुरु।

duryodhana nibodhedaṃ kulārthe yad bravīmi te. tac chrutvā rājaśārdūla svakulasya hitaṃ kuru.

मम तात पिता राजञ् शंतनुर् लोकविश्रुतः। तस्याहम् एक एवासं पुत्रः पुत्रवतां वरः।

mama tāta pitā rājañ śaṃtanur lokaviśrutaḥ. tasyāham eka evāsaṃ putraḥ putravatāṃ varaḥ.

तस्य बुद्धिः समुत्पन्ना द्वितीयः स्यात् कथं सुतः। एकपुत्रम् अपुत्रं वै प्रवदन्ति मनीषिणः।

tasya buddhiḥ samutpannā dvitīyaḥ syāt kathaṃ sutaḥ. ekaputram aputraṃ vai pravadanti manīṣiṇaḥ.

न चोच्छेदं कुलं यायाद् विस्तीर्येत कथं यशः। तस्याहम् ईप्सितं बुद्ध्वा कालीं मातरम् आवहम्।

na cocchedaṃ kulaṃ yāyād vistīryeta kathaṃ yaśaḥ. tasyāham īpsitaṃ buddhvā kālīṃ mātaram āvaham.

प्रतिज्ञां दुष्करां कृत्वा पितुर् अर्थे कुलस्य च। अराजा चोर्ध्वरेताश् च यथा सुविदितं तव। प्रतीतो निवसाम्य् एष प्रतिज्ञाम् अनुपालयन्।

pratijñāṃ duṣkarāṃ kṛtvā pitur arthe kulasya ca. arājā cordhvaretāś ca yathā suviditaṃ tava. pratīto nivasāmy eṣa pratijñām anupālayan.

तस्यां जज्ञे महाबाहुः श्रीमान् कुरुकुलोद्वहः। विचित्रवीर्यो धर्मात्मा कनीयान् मम पार्थिवः।

tasyāṃ jajñe mahābāhuḥ śrīmān kurukulodvahaḥ. vicitravīryo dharmātmā kanīyān mama pārthivaḥ.

स्वर्याते ऽहं पितरि तं स्वराज्ये संन्यवेशयम्। विचित्रवीर्यं राजानं भृत्यो भूत्वा ह्य् अधश्चरः।

svaryāte 'haṃ pitari taṃ svarājye saṃnyaveśayam. vicitravīryaṃ rājānaṃ bhṛtyo bhūtvā hy adhaścaraḥ.

तस्याहं सदृशान् दारान् राजेन्द्र समुदावहम्। जित्वा पार्थिवसंघातम् अपि ते बहुशः श्रुतम्।

tasyāhaṃ sadṛśān dārān rājendra samudāvaham. jitvā pārthivasaṃghātam api te bahuśaḥ śrutam.

ततो रामेण समरे द्वन्द्वयुद्धम् उपागमम्। स हि रामभयाद् एभिर् नागरैर् विप्रवासितः। दारेष्व् अतिप्रसक्तश् च यक्ष्माणं समपद्यत।

tato rāmeṇa samare dvandvayuddham upāgamam. sa hi rāmabhayād ebhir nāgarair vipravāsitaḥ. dāreṣv atiprasaktaś ca yakṣmāṇaṃ samapadyata.

यदा त्व् अराजके राष्ट्रे न ववर्ष सुरेश्वरः। तदाभ्यधावन् माम् एव प्रजाः क्षुद्भयपीडिताः।

yadā tv arājake rāṣṭre na vavarṣa sureśvaraḥ. tadābhyadhāvan mām eva prajāḥ kṣudbhayapīḍitāḥ.

प्रजा ऊचुः। उपक्षीणाः प्रजाः सर्वा राजा भव भवाय नः। ईतयो नुद भद्रं ते शंतनोः कुलवर्धन।

prajā ūcuḥ. upakṣīṇāḥ prajāḥ sarvā rājā bhava bhavāya naḥ. ītayo nuda bhadraṃ te śaṃtanoḥ kulavardhana.

पीड्यन्ते ते प्रजाः सर्वा व्याधिभिर् भृशदारुणैः। अल्पावशिष्टा गाङ्गेय ताः परित्रातुम् अर्हसि।

pīḍyante te prajāḥ sarvā vyādhibhir bhṛśadāruṇaiḥ. alpāvaśiṣṭā gāṅgeya tāḥ paritrātum arhasi.

व्याधीन् प्रणुद्य वीर त्वं प्रजा धर्मेण पालय। त्वयि जीवति मा राष्ट्रं विनाशम् उपगच्छतु।

vyādhīn praṇudya vīra tvaṃ prajā dharmeṇa pālaya. tvayi jīvati mā rāṣṭraṃ vināśam upagacchatu.

भीष्म उवाच। प्रजानां क्रोशतीनां वै नैवाक्षुभ्यत मे मनः। प्रतिज्ञां रक्षमाणस्य सद्वृत्तं स्मरतस् तथा।

bhīṣma uvāca. prajānāṃ krośatīnāṃ vai naivākṣubhyata me manaḥ. pratijñāṃ rakṣamāṇasya sadvṛttaṃ smaratas tathā.

ततः पौरा महाराज माता काली च मे शुभा। भृत्याः पुरोहिताचार्या ब्राह्मणाश् च बहुश्रुताः। माम् ऊचुर् भृशसंतप्ता भव राजेति संततम्।

tataḥ paurā mahārāja mātā kālī ca me śubhā. bhṛtyāḥ purohitācāryā brāhmaṇāś ca bahuśrutāḥ. mām ūcur bhṛśasaṃtaptā bhava rājeti saṃtatam.

प्रतीपरक्षितं राष्ट्रं त्वां प्राप्य विनशिष्यति। स त्वम् अस्मद्धितार्थं वै राजा भव महामते।

pratīparakṣitaṃ rāṣṭraṃ tvāṃ prāpya vinaśiṣyati. sa tvam asmaddhitārthaṃ vai rājā bhava mahāmate.

इत्य् उक्तः प्राञ्जलिर् भूत्वा दुःखितो भृशम् आतुरः। तेभ्यो न्यवेदयं पुत्र प्रतिज्ञां पितृगौरवात्। ऊर्ध्वरेता ह्य् अराजा च कुलस्यार्थे पुनः पुनः।

ity uktaḥ prāñjalir bhūtvā duḥkhito bhṛśam āturaḥ. tebhyo nyavedayaṃ putra pratijñāṃ pitṛgauravāt. ūrdhvaretā hy arājā ca kulasyārthe punaḥ punaḥ.

ततो ऽहं प्राञ्जलिर् भूत्वा मातरं संप्रसादयम्। नाम्ब शंतनुना जातः कौरवं वंशम् उद्वहन्। प्रतिज्ञां वितथां कुर्याम् इति राजन् पुनः पुनः।

tato 'haṃ prāñjalir bhūtvā mātaraṃ saṃprasādayam. nāmba śaṃtanunā jātaḥ kauravaṃ vaṃśam udvahan. pratijñāṃ vitathāṃ kuryām iti rājan punaḥ punaḥ.

विशेषतस् त्वदर्थं च धुरि मा मां नियोजय। अहं प्रेष्यश् च दासश् च तवाम्ब सुतवत्सले।

viśeṣatas tvadarthaṃ ca dhuri mā māṃ niyojaya. ahaṃ preṣyaś ca dāsaś ca tavāmba sutavatsale.

एवं ताम् अनुनीयाहं मातरं जनम् एव च। अयाचं भ्रातृदारेषु तदा व्यासं महामुनिम्।

evaṃ tām anunīyāhaṃ mātaraṃ janam eva ca. ayācaṃ bhrātṛdāreṣu tadā vyāsaṃ mahāmunim.

सह मात्रा महाराज प्रसाद्य तम् ऋषिं तदा। अपत्यार्थम् अयाचं वै प्रसादं कृतवांश् च सः। त्रीन् स पुत्रान् अजनयत् तदा भरतसत्तम।

saha mātrā mahārāja prasādya tam ṛṣiṃ tadā. apatyārtham ayācaṃ vai prasādaṃ kṛtavāṃś ca saḥ. trīn sa putrān ajanayat tadā bharatasattama.

अन्धः करणहीनेति न वै राजा पिता तव। राजा तु पाण्डुर् अभवन् महात्मा लोकविश्रुतः।

andhaḥ karaṇahīneti na vai rājā pitā tava. rājā tu pāṇḍur abhavan mahātmā lokaviśrutaḥ.

स राजा तस्य ते पुत्राः पितुर् दायाद्यहारिणः। मा तात कलहं कार्षी राज्यस्यार्धं प्रदीयताम्।

sa rājā tasya te putrāḥ pitur dāyādyahāriṇaḥ. mā tāta kalahaṃ kārṣī rājyasyārdhaṃ pradīyatām.

मयि जीवति राज्यं कः संप्रशासेत् पुमान् इह। मावमंस्था वचो मह्यं शमम् इच्छामि वः सदा।

mayi jīvati rājyaṃ kaḥ saṃpraśāset pumān iha. māvamaṃsthā vaco mahyaṃ śamam icchāmi vaḥ sadā.

न विशेषो ऽस्ति मे पुत्र त्वयि तेषु च पार्थिव। मतम् एतत् पितुस् तुभ्यं गान्धार्या विदुरस्य च।

na viśeṣo 'sti me putra tvayi teṣu ca pārthiva. matam etat pitus tubhyaṃ gāndhāryā vidurasya ca.

श्रोतव्यं यदि वृद्धानां मातिशङ्कीर् वचो मम। नाशयिष्यसि मा सर्वम् आत्मानं पृथिवीं तथा।

śrotavyaṃ yadi vṛddhānāṃ mātiśaṅkīr vaco mama. nāśayiṣyasi mā sarvam ātmānaṃ pṛthivīṃ tathā.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...