महाभारत 5.129 (श्लोक 1)

महाभारत

←उद्योग पर्व→

←अध्याय 129→

[mh-5-129] • 34 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। विदुरेणैवम् उक्ते तु केशवः शत्रुपूगहा। दुर्योधनं धार्तराष्ट्रम् अभ्यभाषत वीर्यवान्। यदा यदा पश्यसि वानरध्वजं। धनुर्धरं पाण्डवमध्यमं रणे। गदाग्रहस्तं भ्रमतं वृकोदरं। तदा तदा दास्यसि सर्वमेदिनीम्।

vaiśaṃpāyana uvāca. vidureṇaivam ukte tu keśavaḥ śatrupūgahā. duryodhanaṃ dhārtarāṣṭram abhyabhāṣata vīryavān. yadā yadā paśyasi vānaradhvajaṃ. dhanurdharaṃ pāṇḍavamadhyamaṃ raṇe. gadāgrahastaṃ bhramataṃ vṛkodaraṃ. tadā tadā dāsyasi sarvamedinīm.

एको ऽहम् इति यन् मोहान् मन्यसे मां सुयोधन। परिभूय च दुर्बुद्धे ग्रहीतुं मां चिकीर्षसि।

eko 'ham iti yan mohān manyase māṃ suyodhana. paribhūya ca durbuddhe grahītuṃ māṃ cikīrṣasi.

इहैव पाण्डवाः सर्वे तथैवान्धकवृष्णयः। इहादित्याश् च रुद्राश् च वसवश् च महर्षिभिः।

ihaiva pāṇḍavāḥ sarve tathaivāndhakavṛṣṇayaḥ. ihādityāś ca rudrāś ca vasavaś ca maharṣibhiḥ.

एवम् उक्त्वा जहासोच्चैः केशवः परवीरहा। तस्य संस्मयतः शौरेर् विद्युद्रूपा महात्मनः। युगपच् च विनिष्पेतुः सहिताः सर्वदेवताः। अङ्गुष्ठमात्रास् त्रिदशा मुमुचुः पावकार्चिषः।

evam uktvā jahāsoccaiḥ keśavaḥ paravīrahā. tasya saṃsmayataḥ śaurer vidyudrūpā mahātmanaḥ. yugapac ca viniṣpetuḥ sahitāḥ sarvadevatāḥ. aṅguṣṭhamātrās tridaśā mumucuḥ pāvakārciṣaḥ.

तस्य ब्रह्मा ललाटस्थो रुद्रो वक्षसि चाभवत्। लोकपाला भुजेष्व् आसन्न् अग्निर् आस्याद् अजायत। उग्रायुधधराः सर्वे दिव्येन वपुषान्विताः।

tasya brahmā lalāṭastho rudro vakṣasi cābhavat. lokapālā bhujeṣv āsann agnir āsyād ajāyata. ugrāyudhadharāḥ sarve divyena vapuṣānvitāḥ.

आदित्याश् चैव साध्याश् च वसवो ऽथाश्विनाव् अपि। मरुतश् च सहेन्द्रेण विश्वेदेवास् तथैव च। बभूवुश् चैव रूपाणि यक्षगन्धर्वरक्षसाम्।

ādityāś caiva sādhyāś ca vasavo 'thāśvināv api. marutaś ca sahendreṇa viśvedevās tathaiva ca. babhūvuś caiva rūpāṇi yakṣagandharvarakṣasām.

प्रादुरास्तां तथा दोर्भ्यां संकर्षणधनंजयौ। दक्षिणे ऽथार्जुनो धन्वी हली रामश् च सव्यतः।

prādurāstāṃ tathā dorbhyāṃ saṃkarṣaṇadhanaṃjayau. dakṣiṇe 'thārjuno dhanvī halī rāmaś ca savyataḥ.

भीमो युधिष्ठिरश् चैव माद्रीपुत्रौ च पृष्ठतः। अन्धका वृष्णयश् चैव प्रद्युम्नप्रमुखास् ततः।

bhīmo yudhiṣṭhiraś caiva mādrīputrau ca pṛṣṭhataḥ. andhakā vṛṣṇayaś caiva pradyumnapramukhās tataḥ.

अग्रे बभूवुः कृष्णस्य समुद्यतमहायुधाः। शङ्खचक्रगदाशक्तिशार्ङ्गलाङ्गलनन्दकाः।

agre babhūvuḥ kṛṣṇasya samudyatamahāyudhāḥ. śaṅkhacakragadāśaktiśārṅgalāṅgalanandakāḥ.

अदृश्यन्तोद्यतान्य् एव सर्वप्रहरणानि च। नानाबाहुषु कृष्णस्य दीप्यमानानि सर्वशः।

adṛśyantodyatāny eva sarvapraharaṇāni ca. nānābāhuṣu kṛṣṇasya dīpyamānāni sarvaśaḥ.

नेत्राभ्यां नस् ततश् चैव श्रोत्राभ्यां च समन्ततः। प्रादुरासन् महारौद्राः सधूमाः पावकार्चिषः। रोमकूपेषु च तथा सूर्यस्येव मरीचयः। सहस्रचरणः श्रीमाञ् शतबाहुः सहस्रदृक्। तलानि नागलोकश् च गुल्फाधो ददृशे तदा। चन्द्रसूर्यौ तथा नेत्रे ग्रहा वै सर्वतः स्थिताः। ऊर्ध्वलोकाश् च सर्वे ऽपि कुक्षौ तस्य व्यवस्थिताः। सरितः सागराश् चैव स्वेदस् तस्य महात्मनः। अस्थीनि पर्वताः सर्वे वृक्षा रोमाणि तस्य हि। निमेषणं रात्र्यहनि जिह्वायां शारदा तथा।

netrābhyāṃ nas tataś caiva śrotrābhyāṃ ca samantataḥ. prādurāsan mahāraudrāḥ sadhūmāḥ pāvakārciṣaḥ. romakūpeṣu ca tathā sūryasyeva marīcayaḥ. sahasracaraṇaḥ śrīmāñ śatabāhuḥ sahasradṛk. talāni nāgalokaś ca gulphādho dadṛśe tadā. candrasūryau tathā netre grahā vai sarvataḥ sthitāḥ. ūrdhvalokāś ca sarve 'pi kukṣau tasya vyavasthitāḥ. saritaḥ sāgarāś caiva svedas tasya mahātmanaḥ. asthīni parvatāḥ sarve vṛkṣā romāṇi tasya hi. nimeṣaṇaṃ rātryahani jihvāyāṃ śāradā tathā.

तं दृष्ट्वा घोरम् आत्मानं केशवस्य महात्मनः। न्यमीलयन्त नेत्राणि राजानस् त्रस्तचेतसः।

taṃ dṛṣṭvā ghoram ātmānaṃ keśavasya mahātmanaḥ. nyamīlayanta netrāṇi rājānas trastacetasaḥ.

ऋते द्रोणं च भीष्मं च विदुरं च महामतिम्। संजयं च महाभागम् ऋषींश् चैव तपोधनान्। प्रादात् तेषां स भगवान् दिव्यं चक्षुर् जनार्दनः। तत्राद्भुतम् अभूद् राजन् धृतराष्ट्रः स्वचक्षुषी। लब्धवान् वासुदेवस्य विश्वरूपदिदृक्षया। लब्धचक्षुषम् आसीनं धृतराष्ट्रं नराधिपाः। विस्मिता ऋषिभिः सार्धं तुष्टुवुर् मधुसूदनम्। धृतराष्ट्राय प्रददौ भगवान् दिव्यचक्षुषी। ददर्श परमं रूपं धृतराष्ट्रो ऽम्बिकासुतः। ततो देवाः सगन्धर्वाः किंनराश् च महोरगाः। ऋषयश् च महाभागा लोकपालैः समन्विताः। प्रणम्य शिरसा देवं तुष्टुवुः प्राञ्जलि स्थिताः। क्रोधं प्रभो संहर संहर स्वं। रूपं च यद् दर्शितम् आत्मसंस्थम्। यावत् त्व् इमे देवगणैः समेता। लोकाः समस्ता भुवि नाशम् ईयुः। त्वं च कर्ता विकर्ता च त्वम् एव परिरक्षसे। त्वया व्याप्तम् इदं सर्वं जगत् स्थावरजङ्गमम्। कियन्मात्रा महीपालाः किंवीर्याः किंपराक्रमाः। येषाम् अर्थे महाबाहो दिव्यं रूपं प्रदर्शिवान्। एवम् उच्चारिता वाचः सह देवैर् विभुस् तथा।

ṛte droṇaṃ ca bhīṣmaṃ ca viduraṃ ca mahāmatim. saṃjayaṃ ca mahābhāgam ṛṣīṃś caiva tapodhanān. prādāt teṣāṃ sa bhagavān divyaṃ cakṣur janārdanaḥ. tatrādbhutam abhūd rājan dhṛtarāṣṭraḥ svacakṣuṣī. labdhavān vāsudevasya viśvarūpadidṛkṣayā. labdhacakṣuṣam āsīnaṃ dhṛtarāṣṭraṃ narādhipāḥ. vismitā ṛṣibhiḥ sārdhaṃ tuṣṭuvur madhusūdanam. dhṛtarāṣṭrāya pradadau bhagavān divyacakṣuṣī. dadarśa paramaṃ rūpaṃ dhṛtarāṣṭro 'mbikāsutaḥ. tato devāḥ sagandharvāḥ kiṃnarāś ca mahoragāḥ. ṛṣayaś ca mahābhāgā lokapālaiḥ samanvitāḥ. praṇamya śirasā devaṃ tuṣṭuvuḥ prāñjali sthitāḥ. krodhaṃ prabho saṃhara saṃhara svaṃ. rūpaṃ ca yad darśitam ātmasaṃstham. yāvat tv ime devagaṇaiḥ sametā. lokāḥ samastā bhuvi nāśam īyuḥ. tvaṃ ca kartā vikartā ca tvam eva parirakṣase. tvayā vyāptam idaṃ sarvaṃ jagat sthāvarajaṅgamam. kiyanmātrā mahīpālāḥ kiṃvīryāḥ kiṃparākramāḥ. yeṣām arthe mahābāho divyaṃ rūpaṃ pradarśivān. evam uccāritā vācaḥ saha devair vibhus tathā.

तद् दृष्ट्वा महद् आश्चर्यं माधवस्य सभातले। देवदुन्दुभयो नेदुः पुष्पवर्षं पपात च। त्वम् एव पुण्डरीकाक्ष सर्वस्य जगतः प्रभुः। तस्मान् मे यादवश्रेष्ठ प्रसादं कर्तुम् अर्हसि। भगवन् मम नेत्राणाम् अन्तर्धानं वृणे पुनः। वैशंपायन उवाच। भवन्तं दृष्टवान् अस्मि नान्यं द्रष्टुम् इहोत्सहे। ततो ऽब्रवीन् महाबाहुर् धृतराष्ट्रं जनार्दनः। अदृश्यमाने नेत्रे द्वे भवेतां कुरुनन्दन।

tad dṛṣṭvā mahad āścaryaṃ mādhavasya sabhātale. devadundubhayo neduḥ puṣpavarṣaṃ papāta ca. tvam eva puṇḍarīkākṣa sarvasya jagataḥ prabhuḥ. tasmān me yādavaśreṣṭha prasādaṃ kartum arhasi. bhagavan mama netrāṇām antardhānaṃ vṛṇe punaḥ. vaiśaṃpāyana uvāca. bhavantaṃ dṛṣṭavān asmi nānyaṃ draṣṭum ihotsahe. tato 'bravīn mahābāhur dhṛtarāṣṭraṃ janārdanaḥ. adṛśyamāne netre dve bhavetāṃ kurunandana.

चचाल च मही कृत्स्ना सागरश् चापि चुक्षुभे। विस्मयं परमं जग्मुः पार्थिवा भरतर्षभ। दुर्योधनो ऽथ दुर्बुद्धिः कर्णाद्यैर् दुर्जनैः सह। माधवस्य वपुर् दृष्ट्वा बभूव त्रस्तचेतनः।

cacāla ca mahī kṛtsnā sāgaraś cāpi cukṣubhe. vismayaṃ paramaṃ jagmuḥ pārthivā bharatarṣabha. duryodhano 'tha durbuddhiḥ karṇādyair durjanaiḥ saha. mādhavasya vapur dṛṣṭvā babhūva trastacetanaḥ.

ततः स पुरुषव्याघ्रः संजहार वपुः स्वकम्। तां दिव्याम् अद्भुतां चित्राम् ऋद्धिमत्ताम् अरिंदमः। सर्वलोकेश्वरः शौरिः सर्वदेवाभिवन्दितः।

tataḥ sa puruṣavyāghraḥ saṃjahāra vapuḥ svakam. tāṃ divyām adbhutāṃ citrām ṛddhimattām ariṃdamaḥ. sarvalokeśvaraḥ śauriḥ sarvadevābhivanditaḥ.

ततः सात्यकिम् आदाय पाणौ हार्दिक्यम् एव च। ऋषिभिस् तैर् अनुज्ञातो निर्ययौ मधुसूदनः।

tataḥ sātyakim ādāya pāṇau hārdikyam eva ca. ṛṣibhis tair anujñāto niryayau madhusūdanaḥ.

ऋषयो ऽन्तर्हिता जग्मुस् ततस् ते नारदादयः। तस्मिन् कोलाहले वृत्ते तद् अद्भुतम् अभूत् तदा।

ṛṣayo 'ntarhitā jagmus tatas te nāradādayaḥ. tasmin kolāhale vṛtte tad adbhutam abhūt tadā.

तं प्रस्थितम् अभिप्रेक्ष्य कौरवाः सह राजभिः। अनुजग्मुर् नरव्याघ्रं देवा इव शतक्रतुम्।

taṃ prasthitam abhiprekṣya kauravāḥ saha rājabhiḥ. anujagmur naravyāghraṃ devā iva śatakratum.

अचिन्तयन्न् अमेयात्मा सर्वं तद् राजमण्डलम्। निश्चक्राम ततः शौरिः सधूम इव पावकः।

acintayann ameyātmā sarvaṃ tad rājamaṇḍalam. niścakrāma tataḥ śauriḥ sadhūma iva pāvakaḥ.

ततो रथेन शुभ्रेण महता किङ्किणीकिना। हेमजालविचित्रेण लघुना मेघनादिना।

tato rathena śubhreṇa mahatā kiṅkiṇīkinā. hemajālavicitreṇa laghunā meghanādinā.

सूपस्करेण शुभ्रेण वैयाघ्रेण वरूथिना। सैन्यसुग्रीवयुक्तेन प्रत्यदृश्यत दारुकः।

sūpaskareṇa śubhreṇa vaiyāghreṇa varūthinā. sainyasugrīvayuktena pratyadṛśyata dārukaḥ.

तथैव रथम् आस्थाय कृतवर्मा महारथः। वृष्णीनां संमतो वीरो हार्दिक्यः प्रत्यदृश्यत।

tathaiva ratham āsthāya kṛtavarmā mahārathaḥ. vṛṣṇīnāṃ saṃmato vīro hārdikyaḥ pratyadṛśyata.

उपस्थितरथं शौरिं प्रयास्यन्तम् अरिंदमम्। धृतराष्ट्रो महाराजः पुनर् एवाभ्यभाषत।

upasthitarathaṃ śauriṃ prayāsyantam ariṃdamam. dhṛtarāṣṭro mahārājaḥ punar evābhyabhāṣata.

यावद् बलं मे पुत्रेषु पश्यस्य् एतज् जनार्दन। प्रत्यक्षं ते न ते किं चित् परोक्षं शत्रुकर्शन।

yāvad balaṃ me putreṣu paśyasy etaj janārdana. pratyakṣaṃ te na te kiṃ cit parokṣaṃ śatrukarśana.

कुरूणां शमम् इच्छन्तं यतमानं च केशव। विदित्वैताम् अवस्थां मे नातिशङ्कितुम् अर्हसि। निर्गुणैर् अपि गोविन्द पुत्रैर् उपकृतं मम। त्रैलोक्यनाथ पादौ ते यदयत्नान् नमस्कृतौ।

kurūṇāṃ śamam icchantaṃ yatamānaṃ ca keśava. viditvaitām avasthāṃ me nātiśaṅkitum arhasi. nirguṇair api govinda putrair upakṛtaṃ mama. trailokyanātha pādau te yadayatnān namaskṛtau.

न मे पापो ऽस्त्य् अभिप्रायः पाण्डवान् प्रति केशव। ज्ञातम् एव हि ते वाक्यं यन् मयोक्तः सुयोधनः।

na me pāpo 'sty abhiprāyaḥ pāṇḍavān prati keśava. jñātam eva hi te vākyaṃ yan mayoktaḥ suyodhanaḥ.

जानन्ति कुरवः सर्वे राजानश् चैव पार्थिवाः। शमे प्रयतमानं मां सर्वयत्नेन माधव।

jānanti kuravaḥ sarve rājānaś caiva pārthivāḥ. śame prayatamānaṃ māṃ sarvayatnena mādhava.

ततो ऽब्रवीन् महाबाहुर् धृतराष्ट्रं जनेश्वरम्। द्रोणं पितामहं भीष्मं क्षत्तारं बाह्लिकं कृपम्।

tato 'bravīn mahābāhur dhṛtarāṣṭraṃ janeśvaram. droṇaṃ pitāmahaṃ bhīṣmaṃ kṣattāraṃ bāhlikaṃ kṛpam.

प्रत्यक्षम् एतद् भवतां यद् वृत्तं कुरुसंसदि। यथा चाशिष्टवन् मन्दो रोषाद् असकृद् उत्थितः।

pratyakṣam etad bhavatāṃ yad vṛttaṃ kurusaṃsadi. yathā cāśiṣṭavan mando roṣād asakṛd utthitaḥ.

वदत्य् अनीशम् आत्मानं धृतराष्ट्रो महीपतिः। आपृच्छे भवतः सर्वान् गमिष्यामि युधिष्ठिरम्।

vadaty anīśam ātmānaṃ dhṛtarāṣṭro mahīpatiḥ. āpṛcche bhavataḥ sarvān gamiṣyāmi yudhiṣṭhiram.

आमन्त्र्य प्रस्थितं शौरिं रथस्थं पुरुषर्षभम्। अनुजग्मुर् महेष्वासाः प्रवीरा भरतर्षभाः।

āmantrya prasthitaṃ śauriṃ rathasthaṃ puruṣarṣabham. anujagmur maheṣvāsāḥ pravīrā bharatarṣabhāḥ.

भीष्मो द्रोणः कृपः क्षत्ता धृतराष्ट्रो ऽथ बाह्लिकः। अश्वत्थामा विकर्णश् च युयुत्सुश् च महारथः।

bhīṣmo droṇaḥ kṛpaḥ kṣattā dhṛtarāṣṭro 'tha bāhlikaḥ. aśvatthāmā vikarṇaś ca yuyutsuś ca mahārathaḥ.

ततो रथेन शुभ्रेण महता किङ्किणीकिना। कुरूणां पश्यतां प्रायात् पृथां द्रष्टुं पितृष्वसाम्।

tato rathena śubhreṇa mahatā kiṅkiṇīkinā. kurūṇāṃ paśyatāṃ prāyāt pṛthāṃ draṣṭuṃ pitṛṣvasām.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents