महाभारत 5.127 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←उद्योग पर्व→

←अध्याय 127→

[mh-5-127] • 53 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। कृष्णस्य वचनं श्रुत्वा धृतराष्ट्रो जनेश्वरः। विदुरं सर्वधर्मज्ञं त्वरमाणो ऽभ्यभाषत।

vaiśaṃpāyana uvāca. kṛṣṇasya vacanaṃ śrutvā dhṛtarāṣṭro janeśvaraḥ. viduraṃ sarvadharmajñaṃ tvaramāṇo 'bhyabhāṣata.

गच्छ तात महाप्राज्ञां गान्धारीं दीर्घदर्शिनीम्। आनयेह तया सार्धम् अनुनेष्यामि दुर्मतिम्।

gaccha tāta mahāprājñāṃ gāndhārīṃ dīrghadarśinīm. ānayeha tayā sārdham anuneṣyāmi durmatim.

यदि सापि दुरात्मानं शमयेद् दुष्टचेतसम्। अपि कृष्णाय सुहृदस् तिष्ठेम वचने वयम्।

yadi sāpi durātmānaṃ śamayed duṣṭacetasam. api kṛṣṇāya suhṛdas tiṣṭhema vacane vayam.

अपि लोभाभिभूतस्य पन्थानम् अनुदर्शयेत्। दुर्बुद्धेर् दुःसहायस्य समर्थं ब्रुवती वचः।

api lobhābhibhūtasya panthānam anudarśayet. durbuddher duḥsahāyasya samarthaṃ bruvatī vacaḥ.

अपि नो व्यसनं घोरं दुर्योधनकृतं महत्। शमयेच् चिररात्राय योगक्षेमवद् अव्ययम्।

api no vyasanaṃ ghoraṃ duryodhanakṛtaṃ mahat. śamayec cirarātrāya yogakṣemavad avyayam.

राज्ञस् तु वचनं श्रुत्वा विदुरो दीर्घदर्शिनीम्। आनयाम् आस गान्धारीं धृतराष्ट्रस्य शासनात्।

rājñas tu vacanaṃ śrutvā viduro dīrghadarśinīm. ānayām āsa gāndhārīṃ dhṛtarāṣṭrasya śāsanāt.

धृतराष्ट्र उवाच। एष गान्धारि पुत्रस् ते दुरात्मा शासनातिगः। ऐश्वर्यलोभाद् ऐश्वर्यं जीवितं च प्रहास्यति।

dhṛtarāṣṭra uvāca. eṣa gāndhāri putras te durātmā śāsanātigaḥ. aiśvaryalobhād aiśvaryaṃ jīvitaṃ ca prahāsyati.

अशिष्टवद् अमर्यादः पापैः सह दुरात्मभिः। सभाया निर्गतो मूढो व्यतिक्रम्य सुहृद्वचः।

aśiṣṭavad amaryādaḥ pāpaiḥ saha durātmabhiḥ. sabhāyā nirgato mūḍho vyatikramya suhṛdvacaḥ.

वैशंपायन उवाच। सा भर्तुर् वचनं श्रुत्वा राजपुत्री यशस्विनी। अन्विच्छन्ती महच् छ्रेयो गान्धारी वाक्यम् अब्रवीत्।

vaiśaṃpāyana uvāca. sā bhartur vacanaṃ śrutvā rājaputrī yaśasvinī. anvicchantī mahac chreyo gāndhārī vākyam abravīt.

आनयेह सुतं क्षिप्रं राज्यकामुकम् आतुरम्। न हि राज्यम् अशिष्टेन शक्यं धर्मार्थलोपिना। आप्तुम् आप्तं तथापीदम् अविनीतेन सर्वथा।

ānayeha sutaṃ kṣipraṃ rājyakāmukam āturam. na hi rājyam aśiṣṭena śakyaṃ dharmārthalopinā. āptum āptaṃ tathāpīdam avinītena sarvathā.

त्वं ह्य् एवात्र भृशं गर्ह्यो धृतराष्ट्र सुतप्रियः। यो जानन् पापताम् अस्य तत्प्रज्ञाम् अनुवर्तसे।

tvaṃ hy evātra bhṛśaṃ garhyo dhṛtarāṣṭra sutapriyaḥ. yo jānan pāpatām asya tatprajñām anuvartase.

स एष काममन्युभ्यां प्रलब्धो मोहम् आस्थितः। अशक्यो ऽद्य त्वया राजन् विनिवर्तयितुं बलात्।

sa eṣa kāmamanyubhyāṃ pralabdho moham āsthitaḥ. aśakyo 'dya tvayā rājan vinivartayituṃ balāt.

राज्यप्रदाने मूढस्य बालिशस्य दुरात्मनः। दुःसहायस्य लुब्धस्य धृतराष्ट्रो ऽश्नुते फलम्।

rājyapradāne mūḍhasya bāliśasya durātmanaḥ. duḥsahāyasya lubdhasya dhṛtarāṣṭro 'śnute phalam.

कथं हि स्वजने भेदम् उपेक्षेत महामतिः। भिन्नं हि स्वजनेन त्वां प्रसहिष्यन्ति शत्रवः।

kathaṃ hi svajane bhedam upekṣeta mahāmatiḥ. bhinnaṃ hi svajanena tvāṃ prasahiṣyanti śatravaḥ.

या हि शक्या महाराज साम्ना दानेन वा पुनः। निस्तर्तुम् आपदः स्वेषु दण्डं कस् तत्र पातयेत्।

yā hi śakyā mahārāja sāmnā dānena vā punaḥ. nistartum āpadaḥ sveṣu daṇḍaṃ kas tatra pātayet.

शासनाद् धृतराष्ट्रस्य दुर्योधनम् अमर्षणम्। मातुश् च वचनात् क्षत्ता सभां प्रावेशयत् पुनः।

śāsanād dhṛtarāṣṭrasya duryodhanam amarṣaṇam. mātuś ca vacanāt kṣattā sabhāṃ prāveśayat punaḥ.

स मातुर् वचनाकाङ्क्षी प्रविवेश सभां पुनः। अभिताम्रेक्षणः क्रोधान् निःश्वसन्न् इव पन्नगः।

sa mātur vacanākāṅkṣī praviveśa sabhāṃ punaḥ. abhitāmrekṣaṇaḥ krodhān niḥśvasann iva pannagaḥ.

तं प्रविष्टम् अभिप्रेक्ष्य पुत्रम् उत्पथम् आस्थितम्। विगर्हमाणा गान्धारी समर्थं वाक्यम् अब्रवीत्।

taṃ praviṣṭam abhiprekṣya putram utpatham āsthitam. vigarhamāṇā gāndhārī samarthaṃ vākyam abravīt.

दुर्योधन निबोधेदं वचनं मम पुत्रक। हितं ते सानुबन्धस्य तथायत्यां सुखोदयम्। दुर्योधन यद् आह त्वां पिता भरतसत्तम। भीष्मो द्रोणः कृपः क्षत्ता सुहृदां कुरु तद् वचः।

duryodhana nibodhedaṃ vacanaṃ mama putraka. hitaṃ te sānubandhasya tathāyatyāṃ sukhodayam. duryodhana yad āha tvāṃ pitā bharatasattama. bhīṣmo droṇaḥ kṛpaḥ kṣattā suhṛdāṃ kuru tad vacaḥ.

भीष्मस्य तु पितुश् चैव मम चापचितिः कृता। भवेद् द्रोणमुखानां च सुहृदां शाम्यता त्वया।

bhīṣmasya tu pituś caiva mama cāpacitiḥ kṛtā. bhaved droṇamukhānāṃ ca suhṛdāṃ śāmyatā tvayā.

न हि राज्यं महाप्राज्ञ स्वेन कामेन शक्यते। अवाप्तुं रक्षितुं वापि भोक्तुं वा भरतर्षभ।

na hi rājyaṃ mahāprājña svena kāmena śakyate. avāptuṃ rakṣituṃ vāpi bhoktuṃ vā bharatarṣabha.

न ह्य् अवश्येन्द्रियो राज्यम् अश्नीयाद् दीर्घम् अन्तरम्। विजितात्मा तु मेधावी स राज्यम् अभिपालयेत्।

na hy avaśyendriyo rājyam aśnīyād dīrgham antaram. vijitātmā tu medhāvī sa rājyam abhipālayet.

कामक्रोधौ हि पुरुषम् अर्थेभ्यो व्यपकर्षतः। तौ तु शत्रू विनिर्जित्य राजा विजयते महीम्।

kāmakrodhau hi puruṣam arthebhyo vyapakarṣataḥ. tau tu śatrū vinirjitya rājā vijayate mahīm.

लोकेश्वरप्रभुत्वं हि महद् एतद् दुरात्मभिः। राज्यं नामेप्सितं स्थानं न शक्यम् अभिरक्षितुम्।

lokeśvaraprabhutvaṃ hi mahad etad durātmabhiḥ. rājyaṃ nāmepsitaṃ sthānaṃ na śakyam abhirakṣitum.

इन्द्रियाणि महत् प्रेप्सुर् नियच्छेद् अर्थधर्मयोः। इन्द्रियैर् नियतैर् बुद्धिर् वर्धते ऽग्निर् इवेन्धनैः।

indriyāṇi mahat prepsur niyacched arthadharmayoḥ. indriyair niyatair buddhir vardhate 'gnir ivendhanaiḥ.

अविध्येयानि हीमानि व्यापादयितुम् अप्य् अलम्। अविधेया इवादान्ता हयाः पथि कुसारथिम्।

avidhyeyāni hīmāni vyāpādayitum apy alam. avidheyā ivādāntā hayāḥ pathi kusārathim.

अविजित्य य आत्मानम् अमात्यान् विजिगीषते। अजितात्माजितामात्यः सो ऽवशः परिहीयते।

avijitya ya ātmānam amātyān vijigīṣate. ajitātmājitāmātyaḥ so 'vaśaḥ parihīyate.

आत्मानम् एव प्रथमं देशरूपेण यो जयेत्। ततो ऽमात्यान् अमित्रांश् च न मोघं विजिगीषते।

ātmānam eva prathamaṃ deśarūpeṇa yo jayet. tato 'mātyān amitrāṃś ca na moghaṃ vijigīṣate.

वश्येन्द्रियं जितामात्यं धृतदण्डं विकारिषु। परीक्ष्यकारिणं धीरम् अत्यन्तं श्रीर् निषेवते।

vaśyendriyaṃ jitāmātyaṃ dhṛtadaṇḍaṃ vikāriṣu. parīkṣyakāriṇaṃ dhīram atyantaṃ śrīr niṣevate.

क्षुद्राक्षेणेव जालेन झषाव् अपिहिताव् उभौ। कामक्रोधौ शरीरस्थौ प्रज्ञानं तौ विलुम्पतः।

kṣudrākṣeṇeva jālena jhaṣāv apihitāv ubhau. kāmakrodhau śarīrasthau prajñānaṃ tau vilumpataḥ.

याभ्यां हि देवाः स्वर्यातुः स्वर्गस्यापिदधुर् मुखम्। बिभ्यतो ऽनुपरागस्य कामक्रोधौ स्म वर्धितौ।

yābhyāṃ hi devāḥ svaryātuḥ svargasyāpidadhur mukham. bibhyato 'nuparāgasya kāmakrodhau sma vardhitau.

कामं क्रोधं च लोभं च दम्भं दर्पं च भूमिपः। सम्यग् विजेतुं यो वेद स महीम् अभिजायते।

kāmaṃ krodhaṃ ca lobhaṃ ca dambhaṃ darpaṃ ca bhūmipaḥ. samyag vijetuṃ yo veda sa mahīm abhijāyate.

सततं निग्रहे युक्त इन्द्रियाणां भवेन् नृपः। ईप्सन्न् अर्थं च धर्मं च द्विषतां च पराभवम्।

satataṃ nigrahe yukta indriyāṇāṃ bhaven nṛpaḥ. īpsann arthaṃ ca dharmaṃ ca dviṣatāṃ ca parābhavam.

कामाभिभूतः क्रोधाद् वा यो मिथ्या प्रतिपद्यते। स्वेषु चान्येषु वा तस्य न सहाया भवन्त्य् उत।

kāmābhibhūtaḥ krodhād vā yo mithyā pratipadyate. sveṣu cānyeṣu vā tasya na sahāyā bhavanty uta.

एकीभूतैर् महाप्राज्ञैः शूरैर् अरिनिबर्हणैः। पाण्डवैः पृथिवीं तात भोक्ष्यसे सहितः सुखी।

ekībhūtair mahāprājñaiḥ śūrair arinibarhaṇaiḥ. pāṇḍavaiḥ pṛthivīṃ tāta bhokṣyase sahitaḥ sukhī.

यथा भीष्मः शांतनवो द्रोणश् चापि महारथः। आहतुस् तात तत् सत्यम् अजेयौ कृष्णपाण्डवौ।

yathā bhīṣmaḥ śāṃtanavo droṇaś cāpi mahārathaḥ. āhatus tāta tat satyam ajeyau kṛṣṇapāṇḍavau.

प्रपद्यस्व महाबाहुं कृष्णम् अक्लिष्टकारिणम्। प्रसन्नो हि सुखाय स्याद् उभयोर् एव केशवः।

prapadyasva mahābāhuṃ kṛṣṇam akliṣṭakāriṇam. prasanno hi sukhāya syād ubhayor eva keśavaḥ.

सुहृदाम् अर्थकामानां यो न तिष्ठति शासने। प्राज्ञानां कृतविद्यानां स नरः शत्रुनन्दनः।

suhṛdām arthakāmānāṃ yo na tiṣṭhati śāsane. prājñānāṃ kṛtavidyānāṃ sa naraḥ śatrunandanaḥ.

न युद्धे तात कल्याणं न धर्मार्थौ कुतः सुखम्। न चापि विजयो नित्यं मा युद्धे चेत आधिथाः।

na yuddhe tāta kalyāṇaṃ na dharmārthau kutaḥ sukham. na cāpi vijayo nityaṃ mā yuddhe ceta ādhithāḥ.

भीष्मेण हि महाप्राज्ञ पित्रा ते बाह्लिकेन च। दत्तो ऽंशः पाण्डुपुत्राणां भेदाद् भीतैर् अरिंदम।

bhīṣmeṇa hi mahāprājña pitrā te bāhlikena ca. datto 'ṃśaḥ pāṇḍuputrāṇāṃ bhedād bhītair ariṃdama.

तस्य चैतत् प्रदानस्य फलम् अद्यानुपश्यसि। यद्भुङ्क्षे पृथिवीं सर्वां शूरैर् निहतकण्टकाम्।

tasya caitat pradānasya phalam adyānupaśyasi. yadbhuṅkṣe pṛthivīṃ sarvāṃ śūrair nihatakaṇṭakām.

प्रयच्छ पाण्डुपुत्राणां यथोचितम् अरिंदम। यदीच्छसि सहामात्यो भोक्तुम् अर्धं महीक्षिताम्।

prayaccha pāṇḍuputrāṇāṃ yathocitam ariṃdama. yadīcchasi sahāmātyo bhoktum ardhaṃ mahīkṣitām.

अलम् अर्धं पृथिव्यास् ते सहामात्यस्य जीवनम्। सुहृदां वचने तिष्ठन् यशः प्राप्स्यसि भारत।

alam ardhaṃ pṛthivyās te sahāmātyasya jīvanam. suhṛdāṃ vacane tiṣṭhan yaśaḥ prāpsyasi bhārata.

श्रीमद्भिर् आत्मवद्भिर् हि बुद्धिमद्भिर् जितेन्द्रियैः। पाण्डवैर् विग्रहस् तात भ्रंशयेन् महतः सुखात्।

śrīmadbhir ātmavadbhir hi buddhimadbhir jitendriyaiḥ. pāṇḍavair vigrahas tāta bhraṃśayen mahataḥ sukhāt.

निगृह्य सुहृदां मन्युं शाधि राज्यं यथोचितम्। स्वम् अंशं पाण्डुपुत्रेभ्यः प्रदाय भरतर्षभ।

nigṛhya suhṛdāṃ manyuṃ śādhi rājyaṃ yathocitam. svam aṃśaṃ pāṇḍuputrebhyaḥ pradāya bharatarṣabha.

अलम् अह्ना निकारो ऽयं त्रयोदश समाः कृतः। शमयैनं महाप्राज्ञ कामक्रोधसमेधितम्।

alam ahnā nikāro 'yaṃ trayodaśa samāḥ kṛtaḥ. śamayainaṃ mahāprājña kāmakrodhasamedhitam.

न चैष शक्तः पार्थानां यस् त्वदर्थम् अभीप्सति। सूतपुत्रो दृढक्रोधो भ्राता दुःशासनश् च ते।

na caiṣa śaktaḥ pārthānāṃ yas tvadartham abhīpsati. sūtaputro dṛḍhakrodho bhrātā duḥśāsanaś ca te.

भीष्मे द्रोणे कृपे कर्णे भीमसेने धनंजये। धृष्टद्युम्ने च संक्रुद्धे न स्युः सर्वाः प्रजा ध्रुवम्।

bhīṣme droṇe kṛpe karṇe bhīmasene dhanaṃjaye. dhṛṣṭadyumne ca saṃkruddhe na syuḥ sarvāḥ prajā dhruvam.

अमर्षवशम् आपन्नो मा कुरूंस् तात जीघनः। सर्वा हि पृथिवी स्पृष्टा त्वत् पाण्डवकृते वधम्।

amarṣavaśam āpanno mā kurūṃs tāta jīghanaḥ. sarvā hi pṛthivī spṛṣṭā tvat pāṇḍavakṛte vadham.

यच् च त्वं मन्यसे मूढ भीष्मद्रोणकृपादयः। योत्स्यन्ते सर्वशक्त्येति नैतद् अद्योपपद्यते।

yac ca tvaṃ manyase mūḍha bhīṣmadroṇakṛpādayaḥ. yotsyante sarvaśaktyeti naitad adyopapadyate.

समं हि राज्यं प्रीतिश् च स्थानं च विजितात्मनाम्। पाण्डवेष्व् अथ युष्मासु धर्मस् त्व् अभ्यधिकस् ततः।

samaṃ hi rājyaṃ prītiś ca sthānaṃ ca vijitātmanām. pāṇḍaveṣv atha yuṣmāsu dharmas tv abhyadhikas tataḥ.

राजपिण्डभयाद् एते यदि हास्यन्ति जीवितम्। न हि शक्ष्यन्ति राजानं युधिष्ठिरम् उदीक्षितुम्।

rājapiṇḍabhayād ete yadi hāsyanti jīvitam. na hi śakṣyanti rājānaṃ yudhiṣṭhiram udīkṣitum.

न लोभाद् अर्थसंपत्तिर् नराणाम् इह दृश्यते। तद् अलं तात लोभेन प्रशाम्य भरतर्षभ।

na lobhād arthasaṃpattir narāṇām iha dṛśyate. tad alaṃ tāta lobhena praśāmya bharatarṣabha.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...