महाभारत 5.126 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←उद्योग पर्व→

←अध्याय 126→

[mh-5-126] • 49 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। ततः प्रहस्य दाशार्हः क्रोधपर्याकुलेक्षणः। दुर्योधनम् इदं वाक्यम् अब्रवीत् कुरुसंसदि।

vaiśaṃpāyana uvāca. tataḥ prahasya dāśārhaḥ krodhaparyākulekṣaṇaḥ. duryodhanam idaṃ vākyam abravīt kurusaṃsadi.

लप्स्यसे वीरशयनं कामम् एतद् अवाप्स्यसि। स्थिरो भव सहामात्यो विमर्दो भविता महान्।

lapsyase vīraśayanaṃ kāmam etad avāpsyasi. sthiro bhava sahāmātyo vimardo bhavitā mahān.

यच् चैवं मन्यसे मूढ न मे कश् चिद् व्यतिक्रमः। पाण्डवेष्व् इति तत् सर्वं निबोधत नराधिपाः।

yac caivaṃ manyase mūḍha na me kaś cid vyatikramaḥ. pāṇḍaveṣv iti tat sarvaṃ nibodhata narādhipāḥ.

श्रिया संतप्यमानेन पाण्डवानां महात्मनाम्। त्वया दुर्मन्त्रितं द्यूतं सौबलेन च भारत।

śriyā saṃtapyamānena pāṇḍavānāṃ mahātmanām. tvayā durmantritaṃ dyūtaṃ saubalena ca bhārata.

कथं च ज्ञातयस् तात श्रेयांसः साधुसंमताः। तथान्याय्यम् उपस्थातुं जिह्मेनाजिह्मचारिणः।

kathaṃ ca jñātayas tāta śreyāṃsaḥ sādhusaṃmatāḥ. tathānyāyyam upasthātuṃ jihmenājihmacāriṇaḥ.

अक्षद्यूतं महाप्राज्ञ सताम् अरतिनाशनम्। असतां तत्र जायन्ते भेदाश् च व्यसनानि च।

akṣadyūtaṃ mahāprājña satām aratināśanam. asatāṃ tatra jāyante bhedāś ca vyasanāni ca.

तद् इदं व्यसनं घोरं त्वया द्यूतमुखं कृतम्। असमीक्ष्य सदाचारैः सार्धं पापानुबन्धनैः।

tad idaṃ vyasanaṃ ghoraṃ tvayā dyūtamukhaṃ kṛtam. asamīkṣya sadācāraiḥ sārdhaṃ pāpānubandhanaiḥ.

कश् चान्यो ज्ञातिभार्यां वै विप्रकर्तुं तथार्हति। आनीय च सभां वक्तुं यथोक्ता द्रौपदी त्वया।

kaś cānyo jñātibhāryāṃ vai viprakartuṃ tathārhati. ānīya ca sabhāṃ vaktuṃ yathoktā draupadī tvayā.

कुलीना शीलसंपन्ना प्राणेभ्यो ऽपि गरीयसी। महिषी पाण्डुपुत्राणां तथा विनिकृता त्वया।

kulīnā śīlasaṃpannā prāṇebhyo 'pi garīyasī. mahiṣī pāṇḍuputrāṇāṃ tathā vinikṛtā tvayā.

जानन्ति कुरवः सर्वे यथोक्ताः कुरुसंसदि। दुःशासनेन कौन्तेयाः प्रव्रजन्तः परंतपाः।

jānanti kuravaḥ sarve yathoktāḥ kurusaṃsadi. duḥśāsanena kaunteyāḥ pravrajantaḥ paraṃtapāḥ.

सम्यग्वृत्तेष्व् अलुब्धेषु सततं धर्मचारिषु। स्वेषु बन्धुषु कः साधुश् चरेद् एवम् असांप्रतम्।

samyagvṛtteṣv alubdheṣu satataṃ dharmacāriṣu. sveṣu bandhuṣu kaḥ sādhuś cared evam asāṃpratam.

नृशंसानाम् अनार्याणां परुषाणां च भाषणम्। कर्णदुःशासनाभ्यां च त्वया च बहुशः कृतम्।

nṛśaṃsānām anāryāṇāṃ paruṣāṇāṃ ca bhāṣaṇam. karṇaduḥśāsanābhyāṃ ca tvayā ca bahuśaḥ kṛtam.

सह मात्रा प्रदग्धुं तान् बालकान् वारणावते। आस्थितः परमं यत्नं न समृद्धं च तत् तव।

saha mātrā pradagdhuṃ tān bālakān vāraṇāvate. āsthitaḥ paramaṃ yatnaṃ na samṛddhaṃ ca tat tava.

ऊषुश् च सुचिरं कालं प्रच्छन्नाः पाण्डवास् तदा। मात्रा सहैकचक्रायां ब्राह्मणस्य निवेशने।

ūṣuś ca suciraṃ kālaṃ pracchannāḥ pāṇḍavās tadā. mātrā sahaikacakrāyāṃ brāhmaṇasya niveśane.

विषेण सर्पबन्धैश् च यतिताः पाण्डवास् त्वया। सर्वोपायैर् विनाशाय न समृद्धं च तत् तव। एवंवृत्तः कथं राज्ये स्थातुम् अर्हसि पापकृत्। स राज्याच् च सुखाच् चैव हास्यसे कुलपांसन।

viṣeṇa sarpabandhaiś ca yatitāḥ pāṇḍavās tvayā. sarvopāyair vināśāya na samṛddhaṃ ca tat tava. evaṃvṛttaḥ kathaṃ rājye sthātum arhasi pāpakṛt. sa rājyāc ca sukhāc caiva hāsyase kulapāṃsana.

एवंबुद्धिः पाण्डवेषु मिथ्यावृत्तिः सदा भवान्। कथं ते नापराधो ऽस्ति पाण्डवेषु महात्मसु। यच् चैभ्यो याचमानेभ्यः पित्र्यम् अंशं न दित्ससि। तच् च पाप प्रदातासि भ्रष्टैश्वर्यो निपातितः।

evaṃbuddhiḥ pāṇḍaveṣu mithyāvṛttiḥ sadā bhavān. kathaṃ te nāparādho 'sti pāṇḍaveṣu mahātmasu. yac caibhyo yācamānebhyaḥ pitryam aṃśaṃ na ditsasi. tac ca pāpa pradātāsi bhraṣṭaiśvaryo nipātitaḥ.

कृत्वा बहून्य् अकार्याणि पाण्डवेषु नृशंसवत्। मिथ्यावृत्तिर् अनार्यः सन्न् अद्य विप्रतिपद्यसे।

kṛtvā bahūny akāryāṇi pāṇḍaveṣu nṛśaṃsavat. mithyāvṛttir anāryaḥ sann adya vipratipadyase.

मातापितृभ्यां भीष्मेण द्रोणेन विदुरेण च। शाम्येति मुहुर् उक्तो ऽसि न च शाम्यसि पार्थिव।

mātāpitṛbhyāṃ bhīṣmeṇa droṇena vidureṇa ca. śāmyeti muhur ukto 'si na ca śāmyasi pārthiva.

शमे हि सुमहान् अर्थस् तव पार्थस्य चोभयोः। न च रोचयसे राजन् किम् अन्यद् बुद्धिलाघवात्।

śame hi sumahān arthas tava pārthasya cobhayoḥ. na ca rocayase rājan kim anyad buddhilāghavāt.

न शर्म प्राप्स्यसे राजन्न् उत्क्रम्य सुहृदां वचः। अधर्म्यम् अयशस्यं च क्रियते पार्थिव त्वया।

na śarma prāpsyase rājann utkramya suhṛdāṃ vacaḥ. adharmyam ayaśasyaṃ ca kriyate pārthiva tvayā.

एवं ब्रुवति दाशार्हे दुर्योधनम् अमर्षणम्। दुःशासन इदं वाक्यम् अब्रवीत् कुरुसंसदि।

evaṃ bruvati dāśārhe duryodhanam amarṣaṇam. duḥśāsana idaṃ vākyam abravīt kurusaṃsadi.

न चेत् संधास्यसे राजन् स्वेन कामेन पाण्डवैः। बद्ध्वा किल त्वां दास्यन्ति कुन्तीपुत्राय कौरवाः।

na cet saṃdhāsyase rājan svena kāmena pāṇḍavaiḥ. baddhvā kila tvāṃ dāsyanti kuntīputrāya kauravāḥ.

वैकर्तनं त्वां च मां च त्रीन् एतान् मनुजर्षभ। पाण्डवेभ्यः प्रदास्यन्ति भीष्मो द्रोणः पिता च ते।

vaikartanaṃ tvāṃ ca māṃ ca trīn etān manujarṣabha. pāṇḍavebhyaḥ pradāsyanti bhīṣmo droṇaḥ pitā ca te.

भ्रातुर् एतद् वचः श्रुत्वा धार्तराष्ट्रः सुयोधनः। क्रुद्धः प्रातिष्ठतोत्थाय महानाग इव श्वसन्।

bhrātur etad vacaḥ śrutvā dhārtarāṣṭraḥ suyodhanaḥ. kruddhaḥ prātiṣṭhatotthāya mahānāga iva śvasan.

विदुरं धृतराष्ट्रं च महाराजं च बाह्लिकम्। कृपं च सोमदत्तं च भीष्मं द्रोणं जनार्दनम्।

viduraṃ dhṛtarāṣṭraṃ ca mahārājaṃ ca bāhlikam. kṛpaṃ ca somadattaṃ ca bhīṣmaṃ droṇaṃ janārdanam.

सर्वान् एतान् अनादृत्य दुर्मतिर् निरपत्रपः। अशिष्टवद् अमर्यादो मानी मान्यावमानिता।

sarvān etān anādṛtya durmatir nirapatrapaḥ. aśiṣṭavad amaryādo mānī mānyāvamānitā.

तं प्रस्थितम् अभिप्रेक्ष्य भ्रातरो मनुजर्षभम्। अनुजग्मुः सहामात्या राजानश् चापि सर्वशः।

taṃ prasthitam abhiprekṣya bhrātaro manujarṣabham. anujagmuḥ sahāmātyā rājānaś cāpi sarvaśaḥ.

सभायाम् उत्थितं क्रुद्धं प्रस्थितं भ्रातृभिः सह। दुर्योधनम् अभिप्रेक्ष्य भीष्मः शांतनवो ऽब्रवीत्।

sabhāyām utthitaṃ kruddhaṃ prasthitaṃ bhrātṛbhiḥ saha. duryodhanam abhiprekṣya bhīṣmaḥ śāṃtanavo 'bravīt.

धर्मार्थाव् अभिसंत्यज्य संरम्भं यो ऽनुमन्यते। हसन्ति व्यसने तस्य दुर्हृदो नचिराद् इव।

dharmārthāv abhisaṃtyajya saṃrambhaṃ yo 'numanyate. hasanti vyasane tasya durhṛdo nacirād iva.

दुरात्मा राजपुत्रो ऽयं धार्तराष्ट्रो ऽनुपायवित्। मिथ्याभिमानी राज्यस्य क्रोधलोभवशानुगः।

durātmā rājaputro 'yaṃ dhārtarāṣṭro 'nupāyavit. mithyābhimānī rājyasya krodhalobhavaśānugaḥ.

कालपक्वम् इदं मन्ये सर्वक्षत्रं जनार्दन। सर्वे ह्य् अनुसृता मोहात् पार्थिवाः सह मन्त्रिभिः।

kālapakvam idaṃ manye sarvakṣatraṃ janārdana. sarve hy anusṛtā mohāt pārthivāḥ saha mantribhiḥ.

भीष्मस्याथ वचः श्रुत्वा दाशार्हः पुष्करेक्षणः। भीष्मद्रोणमुखान् सर्वान् अभ्यभाषत वीर्यवान्।

bhīṣmasyātha vacaḥ śrutvā dāśārhaḥ puṣkarekṣaṇaḥ. bhīṣmadroṇamukhān sarvān abhyabhāṣata vīryavān.

सर्वेषां कुरुवृद्धानां महान् अयम् अतिक्रमः। प्रसह्य मन्दम् ऐश्वर्ये न नियच्छत यन् नृपम्।

sarveṣāṃ kuruvṛddhānāṃ mahān ayam atikramaḥ. prasahya mandam aiśvarye na niyacchata yan nṛpam.

तत्र कार्यम् अहं मन्ये प्राप्तकालम् अरिंदमाः। क्रियमाणे भवेच् छ्रेयस् तत् सर्वं शृणुतानघाः।

tatra kāryam ahaṃ manye prāptakālam ariṃdamāḥ. kriyamāṇe bhavec chreyas tat sarvaṃ śṛṇutānaghāḥ.

प्रत्यक्षम् एतद् भवतां यद् वक्ष्यामि हितं वचः। भवताम् आनुकूल्येन यदि रोचेत भारताः।

pratyakṣam etad bhavatāṃ yad vakṣyāmi hitaṃ vacaḥ. bhavatām ānukūlyena yadi roceta bhāratāḥ.

भोजराजस्य वृद्धस्य दुराचारो ह्य् अनात्मवान्। जीवतः पितुर् ऐश्वर्यं हृत्वा मन्युवशं गतः।

bhojarājasya vṛddhasya durācāro hy anātmavān. jīvataḥ pitur aiśvaryaṃ hṛtvā manyuvaśaṃ gataḥ.

उग्रसेनसुतः कंसः परित्यक्तः स बान्धवैः। ज्ञातीनां हितकामेन मया शस्तो महामृधे।

ugrasenasutaḥ kaṃsaḥ parityaktaḥ sa bāndhavaiḥ. jñātīnāṃ hitakāmena mayā śasto mahāmṛdhe.

आहुकः पुनर् अस्माभिर् ज्ञातिभिश् चापि सत्कृतः। उग्रसेनः कृतो राजा भोजराजन्यवर्धनः।

āhukaḥ punar asmābhir jñātibhiś cāpi satkṛtaḥ. ugrasenaḥ kṛto rājā bhojarājanyavardhanaḥ.

कंसम् एकं परित्यज्य कुलार्थे सर्वयादवाः। संभूय सुखम् एधन्ते भारतान्धकवृष्णयः।

kaṃsam ekaṃ parityajya kulārthe sarvayādavāḥ. saṃbhūya sukham edhante bhāratāndhakavṛṣṇayaḥ.

अपि चाप्य् अवदद् राजन् परमेष्ठी प्रजापतिः। व्यूढे देवासुरे युद्धे ऽभ्युद्यतेष्व् आयुधेषु च।

api cāpy avadad rājan parameṣṭhī prajāpatiḥ. vyūḍhe devāsure yuddhe 'bhyudyateṣv āyudheṣu ca.

द्वैधीभूतेषु लोकेषु विनश्यत्सु च भारत। अब्रवीत् सृष्टिमान् देवो भगवांल् लोकभावनः।

dvaidhībhūteṣu lokeṣu vinaśyatsu ca bhārata. abravīt sṛṣṭimān devo bhagavāṃl lokabhāvanaḥ.

पराभविष्यन्त्य् असुरा दैतेया दानवैः सह। आदित्या वसवो रुद्रा भविष्यन्ति दिवौकसः।

parābhaviṣyanty asurā daiteyā dānavaiḥ saha. ādityā vasavo rudrā bhaviṣyanti divaukasaḥ.

देवासुरमनुष्याश् च गन्धर्वोरगराक्षसाः। अस्मिन् युद्धे सुसंयत्ता हनिष्यन्ति परस्परम्। वर्तमानं जगत् सर्वं मुहूर्तान् न भविष्यति। अन्यनाशेन जगतो लोकस्य च परंतप।

devāsuramanuṣyāś ca gandharvoragarākṣasāḥ. asmin yuddhe susaṃyattā haniṣyanti parasparam. vartamānaṃ jagat sarvaṃ muhūrtān na bhaviṣyati. anyanāśena jagato lokasya ca paraṃtapa.

इति मत्वाब्रवीद् धर्मं परमेष्ठी प्रजापतिः। वरुणाय प्रयच्छैतान् बद्ध्वा दैतेयदानवान्।

iti matvābravīd dharmaṃ parameṣṭhī prajāpatiḥ. varuṇāya prayacchaitān baddhvā daiteyadānavān.

एवम् उक्तस् ततो धर्मो नियोगात् परमेष्ठिनः। वरुणाय ददौ सर्वान् बद्ध्वा दैतेयदानवान्।

evam uktas tato dharmo niyogāt parameṣṭhinaḥ. varuṇāya dadau sarvān baddhvā daiteyadānavān.

तान् बद्ध्वा धर्मपाशैश् च स्वैश् च पाशैर् जलेश्वरः। वरुणः सागरे यत्तो नित्यं रक्षति दानवान्।

tān baddhvā dharmapāśaiś ca svaiś ca pāśair jaleśvaraḥ. varuṇaḥ sāgare yatto nityaṃ rakṣati dānavān.

तथा दुर्योधनं कर्णं शकुनिं चापि सौबलम्। बद्ध्वा दुःशासनं चापि पाण्डवेभ्यः प्रयच्छत।

tathā duryodhanaṃ karṇaṃ śakuniṃ cāpi saubalam. baddhvā duḥśāsanaṃ cāpi pāṇḍavebhyaḥ prayacchata.

त्यजेत् कुलार्थे पुरुषं ग्रामस्यार्थे कुलं त्यजेत्। ग्रामं जनपदस्यार्थे आत्मार्थे पृथिवीं त्यजेत्।

tyajet kulārthe puruṣaṃ grāmasyārthe kulaṃ tyajet. grāmaṃ janapadasyārthe ātmārthe pṛthivīṃ tyajet.

राजन् दुर्योधनं बद्ध्वा ततः संशाम्य पाण्डवैः। त्वत्कृते न विनश्येयुः क्षत्रियाः क्षत्रियर्षभ।

rājan duryodhanaṃ baddhvā tataḥ saṃśāmya pāṇḍavaiḥ. tvatkṛte na vinaśyeyuḥ kṣatriyāḥ kṣatriyarṣabha.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...