महाभारत 5.122 (श्लोक 1)

महाभारत

←उद्योग पर्व→

←अध्याय 122→

[mh-5-122] • 61 श्लोकाः

धृतराष्ट्र उवाच। भगवन्न् एवम् एवैतद् यथा वदसि नारद। इच्छामि चाहम् अप्य् एवं न त्व् ईशो भगवन्न् अहम्।

dhṛtarāṣṭra uvāca. bhagavann evam evaitad yathā vadasi nārada. icchāmi cāham apy evaṃ na tv īśo bhagavann aham.

वैशंपायन उवाच। एवम् उक्त्वा ततः कृष्णम् अभ्यभाषत भारत। स्वर्ग्यं लोक्यं च माम् आत्थ धर्म्यं न्याय्यं च केशव।

vaiśaṃpāyana uvāca. evam uktvā tataḥ kṛṣṇam abhyabhāṣata bhārata. svargyaṃ lokyaṃ ca mām āttha dharmyaṃ nyāyyaṃ ca keśava.

न त्व् अहं स्ववशस् तात क्रियमाणं न मे प्रियम्। न मंस्यन्ते दुरात्मानः पुत्रा मम जनार्दन। अङ्ग दुर्योधनं कृष्ण मन्दं शास्त्रातिगं मम।

na tv ahaṃ svavaśas tāta kriyamāṇaṃ na me priyam. na maṃsyante durātmānaḥ putrā mama janārdana. aṅga duryodhanaṃ kṛṣṇa mandaṃ śāstrātigaṃ mama.

अनुनेतुं महाबाहो यतस्व पुरुषोत्तम। न शृणोति महाबाहो वचनं साधु भाषितम्। गान्धार्याश् च हृषीकेश विदुरस्य च धीमतः। अन्येषां चैव सुहृदां भीष्मादीनां हितैषिणाम्। स त्वं पापमतिं क्रूरं पापचित्तम् अचेतनम्। अनुशाधि दुरात्मानं स्वयं दुर्योधनं नृपम्। सुहृत्कार्यं तु सुमहत् कृतं ते स्याज् जनार्दन।

anunetuṃ mahābāho yatasva puruṣottama. na śṛṇoti mahābāho vacanaṃ sādhu bhāṣitam. gāndhāryāś ca hṛṣīkeśa vidurasya ca dhīmataḥ. anyeṣāṃ caiva suhṛdāṃ bhīṣmādīnāṃ hitaiṣiṇām. sa tvaṃ pāpamatiṃ krūraṃ pāpacittam acetanam. anuśādhi durātmānaṃ svayaṃ duryodhanaṃ nṛpam. suhṛtkāryaṃ tu sumahat kṛtaṃ te syāj janārdana.

ततो ऽभ्यावृत्य वार्ष्णेयो दुर्योधनम् अमर्षणम्। अब्रवीन् मधुरां वाचं सर्वधर्मार्थतत्त्ववित्।

tato 'bhyāvṛtya vārṣṇeyo duryodhanam amarṣaṇam. abravīn madhurāṃ vācaṃ sarvadharmārthatattvavit.

दुर्योधन निबोधेदं मद्वाक्यं कुरुसत्तम। समर्थं ते विशेषेण सानुबन्धस्य भारत।

duryodhana nibodhedaṃ madvākyaṃ kurusattama. samarthaṃ te viśeṣeṇa sānubandhasya bhārata.

महाप्राज्ञ कुले जातः साध्व् एतत् कर्तुम् अर्हसि। श्रुतवृत्तोपसंपन्नः सर्वैः समुदितो गुणैः।

mahāprājña kule jātaḥ sādhv etat kartum arhasi. śrutavṛttopasaṃpannaḥ sarvaiḥ samudito guṇaiḥ.

दौष्कुलेया दुरात्मानो नृशंसा निरपत्रपाः। त एतद् ईदृशं कुर्युर् यथा त्वं तात मन्यसे।

dauṣkuleyā durātmāno nṛśaṃsā nirapatrapāḥ. ta etad īdṛśaṃ kuryur yathā tvaṃ tāta manyase.

धर्मार्थयुक्ता लोके ऽस्मिन् प्रवृत्तिर् लक्ष्यते सताम्। असतां विपरीता तु लक्ष्यते भरतर्षभ।

dharmārthayuktā loke 'smin pravṛttir lakṣyate satām. asatāṃ viparītā tu lakṣyate bharatarṣabha.

विपरीता त्व् इयं वृत्तिर् असकृल् लक्ष्यते त्वयि। अधर्मश् चानुबन्धो ऽत्र घोरः प्राणहरो महान्।

viparītā tv iyaṃ vṛttir asakṛl lakṣyate tvayi. adharmaś cānubandho 'tra ghoraḥ prāṇaharo mahān.

अनेकशस् त्वन्निमित्तम् अयशस्यं च भारत। तम् अनर्थं परिहरन्न् आत्मश्रेयः करिष्यसि।

anekaśas tvannimittam ayaśasyaṃ ca bhārata. tam anarthaṃ pariharann ātmaśreyaḥ kariṣyasi.

भ्रातॄणाम् अथ भृत्यानां मित्राणां च परंतप। अधर्म्याद् अयशस्याच् च कर्मणस् त्वं प्रमोक्ष्यसे।

bhrātṝṇām atha bhṛtyānāṃ mitrāṇāṃ ca paraṃtapa. adharmyād ayaśasyāc ca karmaṇas tvaṃ pramokṣyase.

प्राज्ञैः शूरैर् महोत्साहैर् आत्मवद्भिर् बहुश्रुतैः। संधत्स्व पुरुषव्याघ्र पाण्डवैर् भरतर्षभ।

prājñaiḥ śūrair mahotsāhair ātmavadbhir bahuśrutaiḥ. saṃdhatsva puruṣavyāghra pāṇḍavair bharatarṣabha.

तद् धितं च प्रियं चैव धृतराष्ट्रस्य धीमतः। पितामहस्य द्रोणस्य विदुरस्य महामतेः।

tad dhitaṃ ca priyaṃ caiva dhṛtarāṣṭrasya dhīmataḥ. pitāmahasya droṇasya vidurasya mahāmateḥ.

कृपस्य सोमदत्तस्य बाह्लीकस्य च धीमतः। अश्वत्थाम्नो विकर्णस्य संजयस्य विशां पते।

kṛpasya somadattasya bāhlīkasya ca dhīmataḥ. aśvatthāmno vikarṇasya saṃjayasya viśāṃ pate.

ज्ञातीनां चैव भूयिष्ठं मित्राणां च परंतप। शमे शर्म भवेत् तात सर्वस्य जगतस् तथा।

jñātīnāṃ caiva bhūyiṣṭhaṃ mitrāṇāṃ ca paraṃtapa. śame śarma bhavet tāta sarvasya jagatas tathā.

ह्रीमान् असि कुले जातः श्रुतवान् अनृशंसवान्। तिष्ठ तात पितुः शास्त्रे मातुश् च भरतर्षभ।

hrīmān asi kule jātaḥ śrutavān anṛśaṃsavān. tiṣṭha tāta pituḥ śāstre mātuś ca bharatarṣabha.

एतच् छ्रेयो हि मन्यन्ते पिता यच् छास्ति भारत। उत्तमापद्गतः सर्वः पितुः स्मरति शासनम्।

etac chreyo hi manyante pitā yac chāsti bhārata. uttamāpadgataḥ sarvaḥ pituḥ smarati śāsanam.

रोचते ते पितुस् तात पाण्डवैः सह संगमः। सामात्यस्य कुरुश्रेष्ठ तत् तुभ्यं तात रोचताम्।

rocate te pitus tāta pāṇḍavaiḥ saha saṃgamaḥ. sāmātyasya kuruśreṣṭha tat tubhyaṃ tāta rocatām.

श्रुत्वा यः सुहृदां शास्त्रं मर्त्यो न प्रतिपद्यते। विपाकान्ते दहत्य् एनं किंपाकम् इव भक्षितम्।

śrutvā yaḥ suhṛdāṃ śāstraṃ martyo na pratipadyate. vipākānte dahaty enaṃ kiṃpākam iva bhakṣitam.

यस् तु निःश्रेयसं वाक्यं मोहान् न प्रतिपद्यते। स दीर्घसूत्रो हीनार्थः पश्चात्तापेन युज्यते।

yas tu niḥśreyasaṃ vākyaṃ mohān na pratipadyate. sa dīrghasūtro hīnārthaḥ paścāttāpena yujyate.

यस् तु निःश्रेयसं श्रुत्वा प्राप्तम् एवाभिपद्यते। आत्मनो मतम् उत्सृज्य स लोके सुखम् एधते।

yas tu niḥśreyasaṃ śrutvā prāptam evābhipadyate. ātmano matam utsṛjya sa loke sukham edhate.

यो ऽर्थकामस्य वचनं प्रातिकूल्यान् न मृष्यते। शृणोति प्रतिकूलानि द्विषतां वशम् एति सः।

yo 'rthakāmasya vacanaṃ prātikūlyān na mṛṣyate. śṛṇoti pratikūlāni dviṣatāṃ vaśam eti saḥ.

सतां मतम् अतिक्रम्य यो ऽसतां वर्तते मते। शोचन्ते व्यसने तस्य सुहृदो नचिराद् इव।

satāṃ matam atikramya yo 'satāṃ vartate mate. śocante vyasane tasya suhṛdo nacirād iva.

मुख्यान् अमात्यान् उत्सृज्य यो निहीनान् निषेवते। स घोराम् आपदं प्राप्य नोत्तारम् अधिगच्छति।

mukhyān amātyān utsṛjya yo nihīnān niṣevate. sa ghorām āpadaṃ prāpya nottāram adhigacchati.

यो ऽसत्सेवी वृथाचारो न श्रोता सुहृदां सदा। परान् वृणीते स्वान् द्वेष्टि तं गौः शपति भारत।

yo 'satsevī vṛthācāro na śrotā suhṛdāṃ sadā. parān vṛṇīte svān dveṣṭi taṃ gauḥ śapati bhārata.

स त्वं विरुध्य तैर् वीरैर् अन्येभ्यस् त्राणम् इच्छसि। अशिष्टेभ्यो ऽसमर्थेभ्यो मूढेभ्यो भरतर्षभ।

sa tvaṃ virudhya tair vīrair anyebhyas trāṇam icchasi. aśiṣṭebhyo 'samarthebhyo mūḍhebhyo bharatarṣabha.

को हि शक्रसमाञ् ज्ञातीन् अतिक्रम्य महारथान्। अन्येभ्यस् त्राणम् आशंसेत् त्वद् अन्यो भुवि मानवः।

ko hi śakrasamāñ jñātīn atikramya mahārathān. anyebhyas trāṇam āśaṃset tvad anyo bhuvi mānavaḥ.

जन्मप्रभृति कौन्तेया नित्यं विनिकृतास् त्वया। न च ते जातु कुप्यन्ति धर्मात्मानो हि पाण्डवाः।

janmaprabhṛti kaunteyā nityaṃ vinikṛtās tvayā. na ca te jātu kupyanti dharmātmāno hi pāṇḍavāḥ.

मिथ्याप्रचरितास् तात जन्मप्रभृति पाण्डवाः। त्वयि सम्यङ् महाबाहो प्रतिपन्ना यशस्विनः।

mithyāpracaritās tāta janmaprabhṛti pāṇḍavāḥ. tvayi samyaṅ mahābāho pratipannā yaśasvinaḥ.

त्वयापि प्रतिपत्तव्यं तथैव भरतर्षभ। स्वेषु बन्धुषु मुख्येषु मा मन्युवशम् अन्वगाः।

tvayāpi pratipattavyaṃ tathaiva bharatarṣabha. sveṣu bandhuṣu mukhyeṣu mā manyuvaśam anvagāḥ.

त्रिवर्गयुक्ता प्राज्ञानाम् आरम्भा भरतर्षभ। धर्मार्थाव् अनुरुध्यन्ते त्रिवर्गासंभवे नराः।

trivargayuktā prājñānām ārambhā bharatarṣabha. dharmārthāv anurudhyante trivargāsaṃbhave narāḥ.

पृथक् तु विनिविष्टानां धर्मं धीरो ऽनुरुध्यते। मध्यमो ऽर्थं कलिं बालः कामम् एवानुरुध्यते।

pṛthak tu viniviṣṭānāṃ dharmaṃ dhīro 'nurudhyate. madhyamo 'rthaṃ kaliṃ bālaḥ kāmam evānurudhyate.

इन्द्रियैः प्रसृतो लोभाद् धर्मं विप्रजहाति यः। कामार्थाव् अनुपायेन लिप्समानो विनश्यति।

indriyaiḥ prasṛto lobhād dharmaṃ viprajahāti yaḥ. kāmārthāv anupāyena lipsamāno vinaśyati.

कामार्थौ लिप्समानस् तु धर्मम् एवादितश् चरेत्। न हि धर्माद् अपैत्य् अर्थः कामो वापि कदा चन।

kāmārthau lipsamānas tu dharmam evāditaś caret. na hi dharmād apaity arthaḥ kāmo vāpi kadā cana.

उपायं धर्मम् एवाहुस् त्रिवर्गस्य विशां पते। लिप्समानो हि तेनाशु कक्षे ऽग्निर् इव वर्धते।

upāyaṃ dharmam evāhus trivargasya viśāṃ pate. lipsamāno hi tenāśu kakṣe 'gnir iva vardhate.

स त्वं तातानुपायेन लिप्ससे भरतर्षभ। आधिराज्यं महद् दीप्तं प्रथितं सर्वराजसु।

sa tvaṃ tātānupāyena lipsase bharatarṣabha. ādhirājyaṃ mahad dīptaṃ prathitaṃ sarvarājasu.

आत्मानं तक्षति ह्य् एष वनं परशुना यथा। यः सम्यग् वर्तमानेषु मिथ्या राजन् प्रवर्तते। अमित्रो नातिकर्तव्यो नातिदेयः कदा चन। जीवितं ह्य् अपि दुःखार्ता न त्यजन्ति कदा चन।

ātmānaṃ takṣati hy eṣa vanaṃ paraśunā yathā. yaḥ samyag vartamāneṣu mithyā rājan pravartate. amitro nātikartavyo nātideyaḥ kadā cana. jīvitaṃ hy api duḥkhārtā na tyajanti kadā cana.

न तस्य हि मतिं छिन्द्याद् यस्य नेच्छेत् पराभवम्। अविच्छिन्नस्य धीरस्य कल्याणे धीयते मतिः।

na tasya hi matiṃ chindyād yasya necchet parābhavam. avicchinnasya dhīrasya kalyāṇe dhīyate matiḥ.

त्यक्तात्मानं न बाधेत त्रिषु लोकेषु भारत। अप्य् अन्यं प्राकृतं किं चित् किम् उ तान् पाण्डवर्षभान्।

tyaktātmānaṃ na bādheta triṣu lokeṣu bhārata. apy anyaṃ prākṛtaṃ kiṃ cit kim u tān pāṇḍavarṣabhān.

अमर्षवशम् आपन्नो न किं चिद् बुध्यते नरः। छिद्यते ह्य् आततं सर्वं प्रमाणं पश्य भारत।

amarṣavaśam āpanno na kiṃ cid budhyate naraḥ. chidyate hy ātataṃ sarvaṃ pramāṇaṃ paśya bhārata.

श्रेयस् ते दुर्जनात् तात पाण्डवैः सह संगमः। तैर् हि संप्रीयमाणस् त्वं सर्वान् कामान् अवाप्स्यसि।

śreyas te durjanāt tāta pāṇḍavaiḥ saha saṃgamaḥ. tair hi saṃprīyamāṇas tvaṃ sarvān kāmān avāpsyasi.

पाण्डवैर् निर्जितां भूमिं भुञ्जानो राजसत्तम। पाण्डवान् पृष्ठतः कृत्वा त्राणम् आशंससे ऽन्यतः।

pāṇḍavair nirjitāṃ bhūmiṃ bhuñjāno rājasattama. pāṇḍavān pṛṣṭhataḥ kṛtvā trāṇam āśaṃsase 'nyataḥ.

दुःशासने दुर्विषहे कर्णे चापि ससौबले। एतेष्व् ऐश्वर्यम् आधाय भूतिम् इच्छसि भारत।

duḥśāsane durviṣahe karṇe cāpi sasaubale. eteṣv aiśvaryam ādhāya bhūtim icchasi bhārata.

न चैते तव पर्याप्ता ज्ञाने धर्मार्थयोस् तथा। विक्रमे चाप्य् अपर्याप्ताः पाण्डवान् प्रति भारत।

na caite tava paryāptā jñāne dharmārthayos tathā. vikrame cāpy aparyāptāḥ pāṇḍavān prati bhārata.

न हीमे सर्वराजानः पर्याप्ताः सहितास् त्वया। क्रुद्धस्य भीमसेनस्य प्रेक्षितुं मुखम् आहवे।

na hīme sarvarājānaḥ paryāptāḥ sahitās tvayā. kruddhasya bhīmasenasya prekṣituṃ mukham āhave.

इदं संनिहितं तात समग्रं पार्थिवं बलम्। अयं भीष्मस् तथा द्रोणः कर्णश् चायं तथा कृपः।

idaṃ saṃnihitaṃ tāta samagraṃ pārthivaṃ balam. ayaṃ bhīṣmas tathā droṇaḥ karṇaś cāyaṃ tathā kṛpaḥ.

भूरिश्रवाः सौमदत्तिर् अश्वत्थामा जयद्रथः। अशक्ताः सर्व एवैते प्रतियोद्धुं धनंजयम्।

bhūriśravāḥ saumadattir aśvatthāmā jayadrathaḥ. aśaktāḥ sarva evaite pratiyoddhuṃ dhanaṃjayam.

अजेयो ह्य् अर्जुनः क्रुद्धः सर्वैर् अपि सुरासुरैः। मानुषैर् अपि गन्धर्वैर् मा युद्धे चेत आधिथाः।

ajeyo hy arjunaḥ kruddhaḥ sarvair api surāsuraiḥ. mānuṣair api gandharvair mā yuddhe ceta ādhithāḥ.

दृश्यतां वा पुमान् कश् चित् समग्रे पार्थिवे बले। यो ऽर्जुनं समरे प्राप्य स्वस्तिमान् आव्रजेद् गृहान्।

dṛśyatāṃ vā pumān kaś cit samagre pārthive bale. yo 'rjunaṃ samare prāpya svastimān āvrajed gṛhān.

किं ते जनक्षयेणेह कृतेन भरतर्षभ। यस्मिञ् जिते जितं ते स्यात् पुमान् एकः स दृश्यताम्।

kiṃ te janakṣayeṇeha kṛtena bharatarṣabha. yasmiñ jite jitaṃ te syāt pumān ekaḥ sa dṛśyatām.

यः स देवान् सगन्धर्वान् सयक्षासुरपन्नगान्। अजयत् खाण्डवप्रस्थे कस् तं युध्येत मानवः।

yaḥ sa devān sagandharvān sayakṣāsurapannagān. ajayat khāṇḍavaprasthe kas taṃ yudhyeta mānavaḥ.

तथा विराटनगरे श्रूयते महद् अद्भुतम्। एकस्य च बहूनां च पर्याप्तं तन् निदर्शनम्। युद्धे येन महादेवः साक्षात् संतोषितः शिवः।

tathā virāṭanagare śrūyate mahad adbhutam. ekasya ca bahūnāṃ ca paryāptaṃ tan nidarśanam. yuddhe yena mahādevaḥ sākṣāt saṃtoṣitaḥ śivaḥ.

तम् अजेयम् अनाधृष्यं विजेतुं जिष्णुम् अच्युतम्। आशंससीह समरे वीरम् अर्जुनम् ऊर्जितम्।

tam ajeyam anādhṛṣyaṃ vijetuṃ jiṣṇum acyutam. āśaṃsasīha samare vīram arjunam ūrjitam.

मद्द्वितीयं पुनः पार्थं कः प्रार्थयितुम् अर्हति। युद्धे प्रतीपम् आयान्तम् अपि साक्षात् पुरंदरः।

maddvitīyaṃ punaḥ pārthaṃ kaḥ prārthayitum arhati. yuddhe pratīpam āyāntam api sākṣāt puraṃdaraḥ.

बाहुभ्याम् उद्धरेद् भूमिं दहेत् क्रुद्ध इमाः प्रजाः। पातयेत् त्रिदिवाद् देवान् यो ऽर्जुनं समरे जयेत्।

bāhubhyām uddhared bhūmiṃ dahet kruddha imāḥ prajāḥ. pātayet tridivād devān yo 'rjunaṃ samare jayet.

पश्य पुत्रांस् तथा भ्रातॄञ् ज्ञातीन् संबन्धिनस् तथा। त्वत्कृते न विनश्येयुर् एते भरतसत्तम।

paśya putrāṃs tathā bhrātṝñ jñātīn saṃbandhinas tathā. tvatkṛte na vinaśyeyur ete bharatasattama.

अस्तु शेषं कौरवाणां मा पराभूद् इदं कुलम्। कुलघ्न इति नोच्येथा नष्टकीर्तिर् नराधिप।

astu śeṣaṃ kauravāṇāṃ mā parābhūd idaṃ kulam. kulaghna iti nocyethā naṣṭakīrtir narādhipa.

त्वाम् एव स्थापयिष्यन्ति यौवराज्ये महारथाः। महाराज्ये च पितरं धृतराष्ट्रं जनेश्वरम्।

tvām eva sthāpayiṣyanti yauvarājye mahārathāḥ. mahārājye ca pitaraṃ dhṛtarāṣṭraṃ janeśvaram.

मा तात श्रियम् आयान्तीम् अवमंस्थाः समुद्यताम्। अर्धं प्रदाय पार्थेभ्यो महतीं श्रियम् आप्स्यसि।

mā tāta śriyam āyāntīm avamaṃsthāḥ samudyatām. ardhaṃ pradāya pārthebhyo mahatīṃ śriyam āpsyasi.

पाण्डवैः संशमं कृत्वा कृत्वा च सुहृदां वचः। संप्रीयमाणो मित्रैश् च चिरं भद्राण्य् अवाप्स्यसि।

pāṇḍavaiḥ saṃśamaṃ kṛtvā kṛtvā ca suhṛdāṃ vacaḥ. saṃprīyamāṇo mitraiś ca ciraṃ bhadrāṇy avāpsyasi.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents