महाभारत 5.103 (श्लोक 13)

Project Home / Contents

महाभारत

←उद्योग पर्व→

←अध्याय 103→

[mh-5-103] • 38 श्लोकाः

कण्व उवाच। गरुडस् तत् तु शुश्राव यथावृत्तं महाबलः। आयुःप्रदानं शक्रेण कृतं नागस्य भारत।

kaṇva uvāca. garuḍas tat tu śuśrāva yathāvṛttaṃ mahābalaḥ. āyuḥpradānaṃ śakreṇa kṛtaṃ nāgasya bhārata.

पक्षवातेन महता रुद्ध्वा त्रिभुवनं खगः। सुपर्णः परमक्रुद्धो वासवं समुपाद्रवत्।

pakṣavātena mahatā ruddhvā tribhuvanaṃ khagaḥ. suparṇaḥ paramakruddho vāsavaṃ samupādravat.

गरुड उवाच। भगवन् किम् अवज्ञानात् क्षुधां प्रति भये मम। कामकारवरं दत्त्वा पुनश् चलितवान् असि।

garuḍa uvāca. bhagavan kim avajñānāt kṣudhāṃ prati bhaye mama. kāmakāravaraṃ dattvā punaś calitavān asi.

निसर्गात् सर्वभूतानां सर्वभूतेश्वरेण मे। आहारो विहितो धात्रा किमर्थं वार्यते त्वया।

nisargāt sarvabhūtānāṃ sarvabhūteśvareṇa me. āhāro vihito dhātrā kimarthaṃ vāryate tvayā.

वृतश् चैष महानागः स्थापितः समयश् च मे। अनेन च मया देव भर्तव्यः प्रसवो महान्।

vṛtaś caiṣa mahānāgaḥ sthāpitaḥ samayaś ca me. anena ca mayā deva bhartavyaḥ prasavo mahān.

एतस्मिंस् त्व् अन्यथाभूते नान्यं हिंसितुम् उत्सहे। क्रीडसे कामकारेण देवराज यथेच्छकम्।

etasmiṃs tv anyathābhūte nānyaṃ hiṃsitum utsahe. krīḍase kāmakāreṇa devarāja yathecchakam.

सो ऽहं प्राणान् विमोक्ष्यामि तथा परिजनो मम। ये च भृत्या मम गृहे प्रीतिमान् भव वासव। कण्व उवाच। श्रुत्वा सुपर्णवचनं सुमुखो दुर्मुखस् तदा। त्यक्त्वा रूपं विवर्णस् तु सर्परूपधरो ऽभवत्। इन्द्र उवाच। गत्वा विष्णुसमीपं तु पादपीठं समाश्लिषत्। न मया कृतं वैनतेय न मां क्रोद्धुं त्वम् अर्हसि। दत्ताभयः स सुमुखो विष्णुना प्रभविष्णुना। श्रुत्वा पुरंदरेणोक्तम् उवाच विनतासुतः। ततः पुरंदरो वाक्यम् उवाच गरुडं प्रति।

so 'haṃ prāṇān vimokṣyāmi tathā parijano mama. ye ca bhṛtyā mama gṛhe prītimān bhava vāsava. kaṇva uvāca. śrutvā suparṇavacanaṃ sumukho durmukhas tadā. tyaktvā rūpaṃ vivarṇas tu sarparūpadharo 'bhavat. indra uvāca. gatvā viṣṇusamīpaṃ tu pādapīṭhaṃ samāśliṣat. na mayā kṛtaṃ vainateya na māṃ kroddhuṃ tvam arhasi. dattābhayaḥ sa sumukho viṣṇunā prabhaviṣṇunā. śrutvā puraṃdareṇoktam uvāca vinatāsutaḥ. tataḥ puraṃdaro vākyam uvāca garuḍaṃ prati.

एतच् चैवाहम् अर्हामि भूयश् च बलवृत्रहन्। त्रैलोक्यस्येश्वरो यो ऽहं परभृत्यत्वम् आगतः।

etac caivāham arhāmi bhūyaś ca balavṛtrahan. trailokyasyeśvaro yo 'haṃ parabhṛtyatvam āgataḥ.

त्वयि तिष्ठति देवेश न विष्णुः कारणं मम। त्रैलोक्यराज राज्यं हि त्वयि वासव शाश्वतम्।

tvayi tiṣṭhati deveśa na viṣṇuḥ kāraṇaṃ mama. trailokyarāja rājyaṃ hi tvayi vāsava śāśvatam.

ममापि दक्षस्य सुता जननी कश्यपः पिता। अहम् अप्य् उत्सहे लोकान् समस्तान् वोढुम् अञ्जसा।

mamāpi dakṣasya sutā jananī kaśyapaḥ pitā. aham apy utsahe lokān samastān voḍhum añjasā.

असह्यं सर्वभूतानां ममापि विपुलं बलम्। मयापि सुमहत् कर्म कृतं दैतेयविग्रहे।

asahyaṃ sarvabhūtānāṃ mamāpi vipulaṃ balam. mayāpi sumahat karma kṛtaṃ daiteyavigrahe.

श्रुतश्रीः श्रुतसेनश् च विवस्वान् रोचनामुखः। प्रसभः कालकाक्षश् च मयापि दितिजा हताः।

śrutaśrīḥ śrutasenaś ca vivasvān rocanāmukhaḥ. prasabhaḥ kālakākṣaś ca mayāpi ditijā hatāḥ.

यत् तु ध्वजस्थानगतो यत्नात् परिचराम्य् अहम्। वहामि चैवानुजं ते तेन माम् अवमन्यसे।

yat tu dhvajasthānagato yatnāt paricarāmy aham. vahāmi caivānujaṃ te tena mām avamanyase.

को ऽन्यो भारसहो ह्य् अस्ति को ऽन्यो ऽस्ति बलवत्तरः। सो ऽहं पक्षैकदेशेन क्षोभये सागरान् अपि। मया यो ऽहं विशिष्टः सन् वहामीमं सबान्धवम्।

ko 'nyo bhārasaho hy asti ko 'nyo 'sti balavattaraḥ. so 'haṃ pakṣaikadeśena kṣobhaye sāgarān api. mayā yo 'haṃ viśiṣṭaḥ san vahāmīmaṃ sabāndhavam.

अवज्ञाय तु यत् ते ऽहं भोजनाद् व्यपरोपितः। तेन मे गौरवं नष्टं त्वत्तश् चास्माच् च वासव।

avajñāya tu yat te 'haṃ bhojanād vyaparopitaḥ. tena me gauravaṃ naṣṭaṃ tvattaś cāsmāc ca vāsava.

अदित्यां य इमे जाता बलविक्रमशालिनः। त्वम् एषां किल सर्वेषां विशेषाद् बलवत्तरः।

adityāṃ ya ime jātā balavikramaśālinaḥ. tvam eṣāṃ kila sarveṣāṃ viśeṣād balavattaraḥ.

सो ऽहं पक्षैकदेशेन वहामि त्वां गतक्लमः। विमृश त्वं शनैस् तात को न्व् अत्र बलवान् इति।

so 'haṃ pakṣaikadeśena vahāmi tvāṃ gataklamaḥ. vimṛśa tvaṃ śanais tāta ko nv atra balavān iti.

कण्व उवाच। तस्य तद् वचनं श्रुत्वा खगस्योदर्कदारुणम्। अक्षोभ्यं क्षोभयंस् तार्क्ष्यम् उवाच रथचक्रभृत्।

kaṇva uvāca. tasya tad vacanaṃ śrutvā khagasyodarkadāruṇam. akṣobhyaṃ kṣobhayaṃs tārkṣyam uvāca rathacakrabhṛt.

गरुत्मन् मन्यसे ऽऽत्मानं बलवन्तं सुदुर्बलम्। अलम् अस्मत्समक्षं ते स्तोतुम् आत्मानम् अण्डज।

garutman manyase ''tmānaṃ balavantaṃ sudurbalam. alam asmatsamakṣaṃ te stotum ātmānam aṇḍaja.

त्रैलोक्यम् अपि मे कृत्स्नम् अशक्तं देहधारणे। अहम् एवात्मनात्मानं वहामि त्वां च धारये। न त्वं वहसि मां दोर्भ्यां मोघं तव विकत्थनम्।

trailokyam api me kṛtsnam aśaktaṃ dehadhāraṇe. aham evātmanātmānaṃ vahāmi tvāṃ ca dhāraye. na tvaṃ vahasi māṃ dorbhyāṃ moghaṃ tava vikatthanam.

इमं तावन् ममैकं त्वं बाहुं सव्येतरं वह। यद्य् एनं धारयस्य् एकं सफलं ते विकत्थितम्।

imaṃ tāvan mamaikaṃ tvaṃ bāhuṃ savyetaraṃ vaha. yady enaṃ dhārayasy ekaṃ saphalaṃ te vikatthitam.

ततः स भगवांस् तस्य स्कन्धे बाहुं समासजत्। स्पृष्टमात्रो नखाग्रेण गरुत्मान् कश्यपात्मजः। स्वहस्तन्यस्तभारो ऽभूद् द्वयस्य स्नेहकारणात्। आरोपितं समुद्वोढुं भारं तं नाशकद् बलात्। निपपात स भारार्तो विह्वलो नष्टचेतनः।

tataḥ sa bhagavāṃs tasya skandhe bāhuṃ samāsajat. spṛṣṭamātro nakhāgreṇa garutmān kaśyapātmajaḥ. svahastanyastabhāro 'bhūd dvayasya snehakāraṇāt. āropitaṃ samudvoḍhuṃ bhāraṃ taṃ nāśakad balāt. nipapāta sa bhārārto vihvalo naṣṭacetanaḥ.

यावान् हि भारः कृत्स्नायाः पृथिव्याः पर्वतैः सह। एकस्या देहशाखायास् तावद् भारम् अमन्यत।

yāvān hi bhāraḥ kṛtsnāyāḥ pṛthivyāḥ parvataiḥ saha. ekasyā dehaśākhāyās tāvad bhāram amanyata.

न त्व् एनं पीडयाम् आस बलेन बलवत्तरः। ततो हि जीवितं तस्य न व्यनीनशद् अच्युतः।

na tv enaṃ pīḍayām āsa balena balavattaraḥ. tato hi jīvitaṃ tasya na vyanīnaśad acyutaḥ.

विपक्षः स्रस्तकायश् च विचेता विह्वलः खगः। मुमोच पत्राणि तदा गुरुभारप्रपीडितः।

vipakṣaḥ srastakāyaś ca vicetā vihvalaḥ khagaḥ. mumoca patrāṇi tadā gurubhāraprapīḍitaḥ.

स विष्णुं शिरसा पक्षी प्रणम्य विनतासुतः। विचेता विह्वलो दीनः किं चिद् वचनम् अब्रवीत्।

sa viṣṇuṃ śirasā pakṣī praṇamya vinatāsutaḥ. vicetā vihvalo dīnaḥ kiṃ cid vacanam abravīt.

भगवंल् लोकसारस्य सदृशेन वपुष्मता। भुजेन स्वैरमुक्तेन निष्पिष्टो ऽस्मि महीतले।

bhagavaṃl lokasārasya sadṛśena vapuṣmatā. bhujena svairamuktena niṣpiṣṭo 'smi mahītale.

क्षन्तुम् अर्हसि मे देव विह्वलस्याल्पचेतसः। बलदाहविदग्धस्य पक्षिणो ध्वजवासिनः।

kṣantum arhasi me deva vihvalasyālpacetasaḥ. baladāhavidagdhasya pakṣiṇo dhvajavāsinaḥ.

न विज्ञातं बलं देव मया ते परमं विभो। तेन मन्याम्य् अहं वीर्यम् आत्मनो ऽसदृशं परैः।

na vijñātaṃ balaṃ deva mayā te paramaṃ vibho. tena manyāmy ahaṃ vīryam ātmano 'sadṛśaṃ paraiḥ.

ततश् चक्रे स भगवान् प्रसादं वै गरुत्मतः। मैवं भूय इति स्नेहात् तदा चैनम् उवाच ह। पादाङ्गुष्ठेन चिक्षेप सुमुखं गरुडोरसि। ततः प्रभृति राजेन्द्र सह सर्पेण वर्तते। एवं विष्णुबलाक्रान्तो गर्वनाशम् उपागमत्। गरुडो बलवान् राजन् वैनतेयो महायशाः।

tataś cakre sa bhagavān prasādaṃ vai garutmataḥ. maivaṃ bhūya iti snehāt tadā cainam uvāca ha. pādāṅguṣṭhena cikṣepa sumukhaṃ garuḍorasi. tataḥ prabhṛti rājendra saha sarpeṇa vartate. evaṃ viṣṇubalākrānto garvanāśam upāgamat. garuḍo balavān rājan vainateyo mahāyaśāḥ.

तथा त्वम् अपि गान्धारे यावत् पाण्डुसुतान् रणे। नासादयसि तान् वीरांस् तावज् जीवसि पुत्रक।

tathā tvam api gāndhāre yāvat pāṇḍusutān raṇe. nāsādayasi tān vīrāṃs tāvaj jīvasi putraka.

भीमः प्रहरतां श्रेष्ठो वायुपुत्रो महाबलः। धनंजयश् चेन्द्रसुतो न हन्यातां तु कं रणे।

bhīmaḥ praharatāṃ śreṣṭho vāyuputro mahābalaḥ. dhanaṃjayaś cendrasuto na hanyātāṃ tu kaṃ raṇe.

विष्णुर् वायुश् च शक्रश् च धर्मस् तौ चाश्विनाव् उभौ। एते देवास् त्वया केन हेतुना शक्यम् ईक्षितुम्।

viṣṇur vāyuś ca śakraś ca dharmas tau cāśvināv ubhau. ete devās tvayā kena hetunā śakyam īkṣitum.

तद् अलं ते विरोधेन शमं गच्छ नृपात्मज। वासुदेवेन तीर्थेन कुलं रक्षितुम् अर्हसि।

tad alaṃ te virodhena śamaṃ gaccha nṛpātmaja. vāsudevena tīrthena kulaṃ rakṣitum arhasi.

प्रत्यक्षो ह्य् अस्य सर्वस्य नारदो ऽयं महातपाः। माहात्म्यं यत् तदा विष्णोर् यो ऽयं चक्रगदाधरः।

pratyakṣo hy asya sarvasya nārado 'yaṃ mahātapāḥ. māhātmyaṃ yat tadā viṣṇor yo 'yaṃ cakragadādharaḥ.

वैशंपायन उवाच। दुर्योधनस् तु तच् छ्रुत्वा निःश्वसन् भृकुटीमुखः। राधेयम् अभिसंप्रेक्ष्य जहास स्वनवत् तदा।

vaiśaṃpāyana uvāca. duryodhanas tu tac chrutvā niḥśvasan bhṛkuṭīmukhaḥ. rādheyam abhisaṃprekṣya jahāsa svanavat tadā.

कदर्थीकृत्य तद् वाक्यम् ऋषेः कण्वस्य दुर्मतिः। ऊरुं गजकराकारं ताडयन्न् इदम् अब्रवीत्।

kadarthīkṛtya tad vākyam ṛṣeḥ kaṇvasya durmatiḥ. ūruṃ gajakarākāraṃ tāḍayann idam abravīt.

यथैवेश्वरसृष्टो ऽस्मि यद् भावि या च मे गतिः। तथा महर्षे वर्तामि किं प्रलापः करिष्यति।

yathaiveśvarasṛṣṭo 'smi yad bhāvi yā ca me gatiḥ. tathā maharṣe vartāmi kiṃ pralāpaḥ kariṣyati.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...