महाभारत 5.101 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←उद्योग पर्व→

←अध्याय 101→

[mh-5-101] • 26 श्लोकाः

नारद उवाच। इयं भोगवती नाम पुरी वासुकिपालिता। यादृशी देवराजस्य पुरीवर्यामरावती।

nārada uvāca. iyaṃ bhogavatī nāma purī vāsukipālitā. yādṛśī devarājasya purīvaryāmarāvatī.

एष शेषः स्थितो नागो येनेयं धार्यते सदा। तपसा लोकमुख्येन प्रभावमहता मही।

eṣa śeṣaḥ sthito nāgo yeneyaṃ dhāryate sadā. tapasā lokamukhyena prabhāvamahatā mahī.

श्वेतोच्चयनिभाकारो नानाविधविभूषणः। सहस्रं धारयन् मूर्ध्नां ज्वालाजिह्वो महाबलः।

śvetoccayanibhākāro nānāvidhavibhūṣaṇaḥ. sahasraṃ dhārayan mūrdhnāṃ jvālājihvo mahābalaḥ.

इह नानाविधाकारा नानाविधविभूषणाः। सुरसायाः सुता नागा निवसन्ति गतव्यथाः।

iha nānāvidhākārā nānāvidhavibhūṣaṇāḥ. surasāyāḥ sutā nāgā nivasanti gatavyathāḥ.

मणिस्वस्तिकचक्राङ्काः कमण्डलुकलक्षणाः। सहस्रसंख्या बलिनः सर्वे रौद्राः स्वभावतः।

maṇisvastikacakrāṅkāḥ kamaṇḍalukalakṣaṇāḥ. sahasrasaṃkhyā balinaḥ sarve raudrāḥ svabhāvataḥ.

सहस्रशिरसः के चित् के चित् पञ्चशताननाः। शतशीर्षास् तथा के चित् के चित् त्रिशिरसो ऽपि च।

sahasraśirasaḥ ke cit ke cit pañcaśatānanāḥ. śataśīrṣās tathā ke cit ke cit triśiraso 'pi ca.

द्विपञ्चशिरसः के चित् के चित् सप्तमुखास् तथा। महाभोगा महाकायाः पर्वताभोगभोगिनः।

dvipañcaśirasaḥ ke cit ke cit saptamukhās tathā. mahābhogā mahākāyāḥ parvatābhogabhoginaḥ.

बहूनीह सहस्राणि प्रयुतान्य् अर्बुदानि च। नागानाम् एकवंशानां यथाश्रेष्ठांस् तु मे शृणु।

bahūnīha sahasrāṇi prayutāny arbudāni ca. nāgānām ekavaṃśānāṃ yathāśreṣṭhāṃs tu me śṛṇu.

वासुकिस् तक्षकश् चैव कर्कोटकधनंजयौ। कालीयो नहुषश् चैव कम्बलाश्वतराव् उभौ।

vāsukis takṣakaś caiva karkoṭakadhanaṃjayau. kālīyo nahuṣaś caiva kambalāśvatarāv ubhau.

बाह्यकुण्डो मणिर् नागस् तथैवापूरणः खगः। वामनश् चैलपत्रश् च कुकुरः कुकुणस् तथा।

bāhyakuṇḍo maṇir nāgas tathaivāpūraṇaḥ khagaḥ. vāmanaś cailapatraś ca kukuraḥ kukuṇas tathā.

आर्यको नन्दकश् चैव तथा कलशपोतकौ। कैलासकः पिञ्जरको नागश् चैरावतस् तथा।

āryako nandakaś caiva tathā kalaśapotakau. kailāsakaḥ piñjarako nāgaś cairāvatas tathā.

सुमनोमुखो दधिमुखः शङ्खो नन्दोपनन्दकौ। आप्तः कोटनकश् चैव शिखी निष्ठूरिकस् तथा।

sumanomukho dadhimukhaḥ śaṅkho nandopanandakau. āptaḥ koṭanakaś caiva śikhī niṣṭhūrikas tathā.

तित्तिरिर् हस्तिभद्रश् च कुमुदो माल्यपिण्डकः। द्वौ पद्मौ पुण्डरीकश् च पुष्पो मुद्गरपर्णकः।

tittirir hastibhadraś ca kumudo mālyapiṇḍakaḥ. dvau padmau puṇḍarīkaś ca puṣpo mudgaraparṇakaḥ.

करवीरः पीठरकः संवृत्तो वृत्त एव च। पिण्डारो बिल्वपत्रश् च मूषिकादः शिरीषकः।

karavīraḥ pīṭharakaḥ saṃvṛtto vṛtta eva ca. piṇḍāro bilvapatraś ca mūṣikādaḥ śirīṣakaḥ.

दिलीपः शङ्खशीर्षश् च ज्योतिष्को ऽथापराजितः। कौरव्यो धृतराष्ट्रश् च कुमारः कुशकस् तथा।

dilīpaḥ śaṅkhaśīrṣaś ca jyotiṣko 'thāparājitaḥ. kauravyo dhṛtarāṣṭraś ca kumāraḥ kuśakas tathā.

विरजा धारणश् चैव सुबाहुर् मुखरो जयः। बधिरान्धौ विकुण्डश् च विरसः सुरसस् तथा।

virajā dhāraṇaś caiva subāhur mukharo jayaḥ. badhirāndhau vikuṇḍaś ca virasaḥ surasas tathā.

एते चान्ये च बहवः कश्यपस्यात्मजाः स्मृताः। मातले पश्य यद्य् अत्र कश् चित् ते रोचते वरः।

ete cānye ca bahavaḥ kaśyapasyātmajāḥ smṛtāḥ. mātale paśya yady atra kaś cit te rocate varaḥ.

कण्व उवाच। मातलिस् त्व् एकम् अव्यग्रः सततं संनिरीक्ष्य वै। पप्रच्छ नारदं तत्र प्रीतिमान् इव चाभवत्। महर्षे शंस मे सर्वं पृच्छतो ज्ञातुम् इच्छतः। करामलकवत् सर्वं तव ज्ञानं महामुने।

kaṇva uvāca. mātalis tv ekam avyagraḥ satataṃ saṃnirīkṣya vai. papraccha nāradaṃ tatra prītimān iva cābhavat. maharṣe śaṃsa me sarvaṃ pṛcchato jñātum icchataḥ. karāmalakavat sarvaṃ tava jñānaṃ mahāmune.

स्थितो य एष पुरतः कौरव्यस्यार्यकस्य च। द्युतिमान् दर्शनीयश् च कस्यैष कुलनन्दनः।

sthito ya eṣa purataḥ kauravyasyāryakasya ca. dyutimān darśanīyaś ca kasyaiṣa kulanandanaḥ.

कः पिता जननी चास्य कतमस्यैष भोगिनः। वंशस्य कस्यैष महान् केतुभूत इव स्थितः।

kaḥ pitā jananī cāsya katamasyaiṣa bhoginaḥ. vaṃśasya kasyaiṣa mahān ketubhūta iva sthitaḥ.

प्रणिधानेन धैर्येण रूपेण वयसा च मे। मनः प्रविष्टो देवर्षे गुणकेश्याः पतिर् वरः।

praṇidhānena dhairyeṇa rūpeṇa vayasā ca me. manaḥ praviṣṭo devarṣe guṇakeśyāḥ patir varaḥ.

मातलिं प्रीतिमनसं दृष्ट्वा सुमुखदर्शनात्। निवेदयाम् आस तदा माहात्म्यं जन्म कर्म च।

mātaliṃ prītimanasaṃ dṛṣṭvā sumukhadarśanāt. nivedayām āsa tadā māhātmyaṃ janma karma ca.

ऐरावतकुले जातः सुमुखो नाम नागराट्। आर्यकस्य मतः पौत्रो दौहित्रो वामनस्य च।

airāvatakule jātaḥ sumukho nāma nāgarāṭ. āryakasya mataḥ pautro dauhitro vāmanasya ca.

एतस्य हि पिता नागश् चिकुरो नाम मातले। नचिराद् वैनतेयेन पञ्चत्वम् उपपादितः।

etasya hi pitā nāgaś cikuro nāma mātale. nacirād vainateyena pañcatvam upapāditaḥ.

ततो ऽब्रवीत् प्रीतमना मातलिर् नारदं वचः। एष मे रुचितस् तात जामाता भुजगोत्तमः।

tato 'bravīt prītamanā mātalir nāradaṃ vacaḥ. eṣa me rucitas tāta jāmātā bhujagottamaḥ.

क्रियताम् अत्र यत्नो हि प्रीतिमान् अस्म्य् अनेन वै। अस्य नागपतेर् दातुं प्रियां दुहितरं मुने।

kriyatām atra yatno hi prītimān asmy anena vai. asya nāgapater dātuṃ priyāṃ duhitaraṃ mune.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...