महाभारत 2.41 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←सभा पर्व→

←अध्याय 41→

[mh-2-41] • 34 श्लोकाः

भीष्म उवाच। नैषा चेदिपतेर् बुद्धिर् यया त्वाह्वयते ऽच्युतम्। नूनम् एष जगद्भर्तुः कृष्णस्यैव विनिश्चयः।

bhīṣma uvāca. naiṣā cedipater buddhir yayā tvāhvayate 'cyutam. nūnam eṣa jagadbhartuḥ kṛṣṇasyaiva viniścayaḥ.

को हि मां भीमसेनाद्य क्षिताव् अर्हति पार्थिवः। क्षेप्तुं दैवपरीतात्मा यथैष कुलपांसनः।

ko hi māṃ bhīmasenādya kṣitāv arhati pārthivaḥ. kṣeptuṃ daivaparītātmā yathaiṣa kulapāṃsanaḥ.

एष ह्य् अस्य महाबाहो तेज्ॐशश् च हरेर् ध्रुवम्। तम् एव पुनर् आदातुम् इच्छत् पृथुयशा हरिः।

eṣa hy asya mahābāho tejoṃśaś ca harer dhruvam. tam eva punar ādātum icchat pṛthuyaśā hariḥ.

येनैष कुरुशार्दूल शार्दूल इव चेदिराट्। गर्जत्य् अतीव दुर्बुद्धिः सर्वान् अस्मान् अचिन्तयन्।

yenaiṣa kuruśārdūla śārdūla iva cedirāṭ. garjaty atīva durbuddhiḥ sarvān asmān acintayan.

वैशंपायन उवाच। ततो न ममृषे चैद्यस् तद् भीष्मवचनं तदा। उवाच चैनं संक्रुद्धः पुनर् भीष्मम् अथोत्तरम्।

vaiśaṃpāyana uvāca. tato na mamṛṣe caidyas tad bhīṣmavacanaṃ tadā. uvāca cainaṃ saṃkruddhaḥ punar bhīṣmam athottaram.

शिशुपाल उवाच। द्विषतां नो ऽस्तु भीष्मैष प्रभावः केशवस्य यः। यस्य संस्तववक्ता त्वं बन्दिवत् सततोत्थितः।

śiśupāla uvāca. dviṣatāṃ no 'stu bhīṣmaiṣa prabhāvaḥ keśavasya yaḥ. yasya saṃstavavaktā tvaṃ bandivat satatotthitaḥ.

संस्तवाय मनो भीष्म परेषां रमते सदा। यदि संस्तौषि राज्ञस् त्वम् इमं हित्वा जनार्दनम्।

saṃstavāya mano bhīṣma pareṣāṃ ramate sadā. yadi saṃstauṣi rājñas tvam imaṃ hitvā janārdanam.

दरदं स्तुहि बाह्लीकम् इमं पार्थिवसत्तमम्। जायमानेन येनेयम् अभवद् दारिता मही।

daradaṃ stuhi bāhlīkam imaṃ pārthivasattamam. jāyamānena yeneyam abhavad dāritā mahī.

वङ्गाङ्गविषयाध्यक्षं सहस्राक्षसमं बले। स्तुहि कर्णम् इमं भीष्म महाचापविकर्षणम्। यस्येमे कुण्डले दिव्ये सहजे देवनिर्मिते। कवचं च महाबाहो बालार्कसदृशप्रभम्। वासवप्रतिमो येन जरासंधो ऽतिदुर्जयः। विजितो बाहुयुद्धेन देहभेदं च लम्भितः। स्तुहि भीष्मबाहूरु वीरौ च भुवि [वि]श्रुतौ।

vaṅgāṅgaviṣayādhyakṣaṃ sahasrākṣasamaṃ bale. stuhi karṇam imaṃ bhīṣma mahācāpavikarṣaṇam. yasyeme kuṇḍale divye sahaje devanirmite. kavacaṃ ca mahābāho bālārkasadṛśaprabham. vāsavapratimo yena jarāsaṃdho 'tidurjayaḥ. vijito bāhuyuddhena dehabhedaṃ ca lambhitaḥ. stuhi bhīṣmabāhūru vīrau ca bhuvi [vi]śrutau.

द्रोणं द्रौणिं च साधु त्वं पितापुत्रौ महारथौ। स्तुहि स्तुत्याव् इमौ भीष्म सततं द्विजसत्तमौ।

droṇaṃ drauṇiṃ ca sādhu tvaṃ pitāputrau mahārathau. stuhi stutyāv imau bhīṣma satataṃ dvijasattamau.

ययोर् अन्यतरो भीष्म संक्रुद्धः सचराचराम्। इमां वसुमतीं कुर्याद् अशेषाम् इति मे मतिः।

yayor anyataro bhīṣma saṃkruddhaḥ sacarācarām. imāṃ vasumatīṃ kuryād aśeṣām iti me matiḥ.

द्रोणस्य हि समं युद्धे न पश्यामि नराधिपम्। अश्वत्थाम्नस् तथा भीष्म न चैतौ स्तोतुम् इच्छसि।

droṇasya hi samaṃ yuddhe na paśyāmi narādhipam. aśvatthāmnas tathā bhīṣma na caitau stotum icchasi.

शल्यादीन् अपि कस्मात् त्वं न स्तौषि वसुधाधिपान्। स्तवाय यदि ते बुद्धिर् वर्तते भीष्म सर्वदा।

śalyādīn api kasmāt tvaṃ na stauṣi vasudhādhipān. stavāya yadi te buddhir vartate bhīṣma sarvadā.

किं हि शक्यं मया कर्तुं यद् वृद्धानां त्वया नृप। पुरा कथयतां नूनं न श्रुतं धर्मवादिनाम्।

kiṃ hi śakyaṃ mayā kartuṃ yad vṛddhānāṃ tvayā nṛpa. purā kathayatāṃ nūnaṃ na śrutaṃ dharmavādinām.

आत्मनिन्दात्मपूजा च परनिन्दा परस्तवः। अनाचरितम् आर्याणां वृत्तम् एतच् चतुर्विधम्।

ātmanindātmapūjā ca paranindā parastavaḥ. anācaritam āryāṇāṃ vṛttam etac caturvidham.

यद् अस्तव्यम् इमं शश्वन् मोहात् संस्तौषि भक्तितः। केशवं तच् च ते भीष्म न कश् चिद् अनुमन्यते।

yad astavyam imaṃ śaśvan mohāt saṃstauṣi bhaktitaḥ. keśavaṃ tac ca te bhīṣma na kaś cid anumanyate.

कथं भोजस्य पुरुषे वर्गपाले दुरात्मनि। समावेशयसे सर्वं जगत् केवलकाम्यया।

kathaṃ bhojasya puruṣe vargapāle durātmani. samāveśayase sarvaṃ jagat kevalakāmyayā.

अथ वैषा न ते भक्तिः पकृतिं याति भारत। मयैव कथितं पूर्वं भूलिङ्गशकुनिर् यथा।

atha vaiṣā na te bhaktiḥ pakṛtiṃ yāti bhārata. mayaiva kathitaṃ pūrvaṃ bhūliṅgaśakunir yathā.

भूलिङ्गशकुनिर् नाम पार्श्वे हिमवतः परे। भीष्म तस्याः सदा वाचः श्रूयन्ते ऽर्थविगर्हिताः।

bhūliṅgaśakunir nāma pārśve himavataḥ pare. bhīṣma tasyāḥ sadā vācaḥ śrūyante 'rthavigarhitāḥ.

मा साहसम् इतीदं सा सततं वाशते किल। साहसं चात्मनातीव चरन्ती नावबुध्यते।

mā sāhasam itīdaṃ sā satataṃ vāśate kila. sāhasaṃ cātmanātīva carantī nāvabudhyate.

सा हि मांसार्गलं भीष्म मुखात् सिंहस्य खादतः। दन्तान्तरविलग्नं यत् तद् आदत्ते ऽल्पचेतना।

sā hi māṃsārgalaṃ bhīṣma mukhāt siṃhasya khādataḥ. dantāntaravilagnaṃ yat tad ādatte 'lpacetanā.

इच्छतः सा हि सिंहस्य भीष्म जीवत्य् असंशयम्। तद्वत् त्वम् अप्य् अधर्मज्ञ सदा वाचः प्रभाषसे।

icchataḥ sā hi siṃhasya bhīṣma jīvaty asaṃśayam. tadvat tvam apy adharmajña sadā vācaḥ prabhāṣase.

इच्छतां पार्थिवेन्द्राणां भीष्म जीवस्य् असंशयम्। लोकविद्विष्टकर्मा हि नान्यो ऽस्ति भवता समः।

icchatāṃ pārthivendrāṇāṃ bhīṣma jīvasy asaṃśayam. lokavidviṣṭakarmā hi nānyo 'sti bhavatā samaḥ.

वैशंपायन उवाच। ततश् चेदिपतेः श्रुत्वा भीष्मः स कटुकं वचः। उवाचेदं वचो राजंश् चेदिराजस्य शृण्वतः।

vaiśaṃpāyana uvāca. tataś cedipateḥ śrutvā bhīṣmaḥ sa kaṭukaṃ vacaḥ. uvācedaṃ vaco rājaṃś cedirājasya śṛṇvataḥ.

इच्छतां किल नामाहं जीवाम्य् एषां महीक्षिताम्। यो ऽहं न गणयाम्य् एतांस् तृणानीव नराधिपान्।

icchatāṃ kila nāmāhaṃ jīvāmy eṣāṃ mahīkṣitām. yo 'haṃ na gaṇayāmy etāṃs tṛṇānīva narādhipān.

एवम् उक्ते तु भीष्मेण ततः संचुक्रुधुर् नृपाः। के चिज् जहृषिरे तत्र के चिद् भीष्मं जगर्हिरे।

evam ukte tu bhīṣmeṇa tataḥ saṃcukrudhur nṛpāḥ. ke cij jahṛṣire tatra ke cid bhīṣmaṃ jagarhire.

के चिद् ऊचुर् महेष्वासाः श्रुत्वा भीष्मस्य तद् वचः। पापो ऽवलिप्तो वृद्धश् च नायं भीष्मो ऽर्हति क्षमाम्।

ke cid ūcur maheṣvāsāḥ śrutvā bhīṣmasya tad vacaḥ. pāpo 'valipto vṛddhaś ca nāyaṃ bhīṣmo 'rhati kṣamām.

हन्यतां दुर्मतिर् भीष्मः पशुवत् साध्व् अयं नृपैः। सर्वैः समेत्य संरब्धैर् दह्यतां वा कटाग्निना।

hanyatāṃ durmatir bhīṣmaḥ paśuvat sādhv ayaṃ nṛpaiḥ. sarvaiḥ sametya saṃrabdhair dahyatāṃ vā kaṭāgninā.

इति तेषां वचः श्रुत्वा ततः कुरुपितामहः। उवाच मतिमान् भीष्मस् तान् एव वसुधाधिपान्।

iti teṣāṃ vacaḥ śrutvā tataḥ kurupitāmahaḥ. uvāca matimān bhīṣmas tān eva vasudhādhipān.

उक्तस्योक्तस्य नेहान्तम् अहं समुपलक्षये। यत् तु वक्ष्यामि तत् सर्वं शृणुध्वं वसुधाधिपाः।

uktasyoktasya nehāntam ahaṃ samupalakṣaye. yat tu vakṣyāmi tat sarvaṃ śṛṇudhvaṃ vasudhādhipāḥ.

पशुवद् घातनं वा मे दहनं वा कटाग्निना। एतच् छ्रुत्वा ततो भीष्मस् तेषां पार्थिवसंसदि। उवाच वाक्यं धर्मात्मा भीष्मस् तान् क्षत्रियांस् ततः। क्रियतां मूर्ध्नि वो न्यस्तं मयेदं सकलं पदम्।

paśuvad ghātanaṃ vā me dahanaṃ vā kaṭāgninā. etac chrutvā tato bhīṣmas teṣāṃ pārthivasaṃsadi. uvāca vākyaṃ dharmātmā bhīṣmas tān kṣatriyāṃs tataḥ. kriyatāṃ mūrdhni vo nyastaṃ mayedaṃ sakalaṃ padam.

एष तिष्ठति गोविन्दः पूजितो ऽस्माभिर् अच्युतः। यस्य वस् त्वरते बुद्धिर् मरणाय स माधवम्।

eṣa tiṣṭhati govindaḥ pūjito 'smābhir acyutaḥ. yasya vas tvarate buddhir maraṇāya sa mādhavam.

कृष्णम् आह्वयताम् अद्य युद्धे शार्ङ्गगदाधरम्। यावद् अस्यैव देवस्य देहं विशतु पातितः।

kṛṣṇam āhvayatām adya yuddhe śārṅgagadādharam. yāvad asyaiva devasya dehaṃ viśatu pātitaḥ.

पृथिव्यां सागरान्तायां यो वै प्रतिसमो भवेत्। दुर्योधनं च राजेन्द्रम् अतिक्रम्य महाभुजम्। जयद्रथं च राजानं कृतास्रं दृढविक्रमम्। द्रुमं किंपुरुषाचार्यं लोके प्रथितविक्रमम्। अतिक्रम्य महावीर्यं किं प्रशंससि केशवम्। वृद्धं च भारताचार्यं तथा शारद्वतं कृपम्। अतिक्रम्य महावीर्यं किं प्रशंससि केशवम्। धनुर्धराणां प्रवरं रुक्मिणं पुरुषोत्तमम्। अतिक्रम्य महावीर्यं किं प्रशंससि केशवम्। भीष्मकं च महावीर्यं दन्तवक्रं च भूमिपम्। भगदत्तं यूपकेतुं जयत्सेनं च मागधम्। विराटद्रुपदौ चोभौ शकुनिं च बृहद्बलम्। विन्दानुविन्दाव् आवन्त्यौ पाण्ड्यं श्वेतम् अथोत्तमम्। शङ्खं च सुमहाभागं वृषसेनं च मानिनम्। एकलव्यं च विक्रान्तं कालिङ्गं च महारथम्। अतिक्रम्य महावीर्यं किं प्रशंससि केशवम्।

pṛthivyāṃ sāgarāntāyāṃ yo vai pratisamo bhavet. duryodhanaṃ ca rājendram atikramya mahābhujam. jayadrathaṃ ca rājānaṃ kṛtāsraṃ dṛḍhavikramam. drumaṃ kiṃpuruṣācāryaṃ loke prathitavikramam. atikramya mahāvīryaṃ kiṃ praśaṃsasi keśavam. vṛddhaṃ ca bhāratācāryaṃ tathā śāradvataṃ kṛpam. atikramya mahāvīryaṃ kiṃ praśaṃsasi keśavam. dhanurdharāṇāṃ pravaraṃ rukmiṇaṃ puruṣottamam. atikramya mahāvīryaṃ kiṃ praśaṃsasi keśavam. bhīṣmakaṃ ca mahāvīryaṃ dantavakraṃ ca bhūmipam. bhagadattaṃ yūpaketuṃ jayatsenaṃ ca māgadham. virāṭadrupadau cobhau śakuniṃ ca bṛhadbalam. vindānuvindāv āvantyau pāṇḍyaṃ śvetam athottamam. śaṅkhaṃ ca sumahābhāgaṃ vṛṣasenaṃ ca māninam. ekalavyaṃ ca vikrāntaṃ kāliṅgaṃ ca mahāratham. atikramya mahāvīryaṃ kiṃ praśaṃsasi keśavam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...