महाभारत 3.1 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←वन पर्व→

अध्याय 1→

[mh-3-1] • 44 श्लोकाः

नारायणं नमस्कृत्य नरं चैव नरोत्तमम्। देवीं सरस्वतीं चैव ततो जयम् उदीरयेत्। शुक्लाम्बरधरं विष्णुं शशिवर्णं चतुर्भुजम्। प्रसन्नवदनं ध्यायेत् सर्वविघ्नोपशान्तये। ॐ व्यासं वसिष्ठनप्तारं शक्तेः पौत्रम् अकल्मषम्। पराशरात्मजं वन्दे शुकतातं तपोनिधिम्। व्यासाय विष्णुरूपाय व्यासरूपाय विष्णवे। नमो वै ब्रह्मनिधये वासिष्ठाय नमो नमः।

nārāyaṇaṃ namaskṛtya naraṃ caiva narottamam. devīṃ sarasvatīṃ caiva tato jayam udīrayet. śuklāmbaradharaṃ viṣṇuṃ śaśivarṇaṃ caturbhujam. prasannavadanaṃ dhyāyet sarvavighnopaśāntaye. oṃ vyāsaṃ vasiṣṭhanaptāraṃ śakteḥ pautram akalmaṣam. parāśarātmajaṃ vande śukatātaṃ taponidhim. vyāsāya viṣṇurūpāya vyāsarūpāya viṣṇave. namo vai brahmanidhaye vāsiṣṭhāya namo namaḥ.

जनमेजय उवाच। एवं द्यूतजिताः पार्थाः कोपिताश् च दुरात्मभिः। धार्तराष्ट्रैः सहामात्यैर् निकृत्या द्विजसत्तम।

janamejaya uvāca. evaṃ dyūtajitāḥ pārthāḥ kopitāś ca durātmabhiḥ. dhārtarāṣṭraiḥ sahāmātyair nikṛtyā dvijasattama.

श्राविताः परुषा वाचः सृजद्भिर् वैरम् उत्तमम्। किम् अकुर्वन्त कौरव्या मम पूर्वपितामहाः।

śrāvitāḥ paruṣā vācaḥ sṛjadbhir vairam uttamam. kim akurvanta kauravyā mama pūrvapitāmahāḥ.

कथं चैश्वर्यविभ्रष्टाः सहसा दुःखम् एयुषः। वने विजह्रिरे पार्थाः शक्रप्रतिमतेजसः।

kathaṃ caiśvaryavibhraṣṭāḥ sahasā duḥkham eyuṣaḥ. vane vijahrire pārthāḥ śakrapratimatejasaḥ.

के चैनान् अन्ववर्तन्त प्राप्तान् व्यसनम् उत्तमम्। किमाहाराः किमाचाराः क्व च वासो महात्मनाम्।

ke cainān anvavartanta prāptān vyasanam uttamam. kimāhārāḥ kimācārāḥ kva ca vāso mahātmanām.

कथं द्वादश वर्षाणि वने तेषां महात्मनाम्। व्यतीयुर् ब्राह्मणश्रेष्ठ शूराणाम् अरिघातिनाम्।

kathaṃ dvādaśa varṣāṇi vane teṣāṃ mahātmanām. vyatīyur brāhmaṇaśreṣṭha śūrāṇām arighātinām.

कथं च राजपुत्री सा प्रवरा सर्वयोषिताम्। पतिव्रता महाभागा सततं सत्यवादिनी। वनवासम् अदुःखार्हा दारुणं प्रत्यपद्यत।

kathaṃ ca rājaputrī sā pravarā sarvayoṣitām. pativratā mahābhāgā satataṃ satyavādinī. vanavāsam aduḥkhārhā dāruṇaṃ pratyapadyata.

एतद् आचक्ष्व मे सर्वं विस्तरेण तपोधन। श्रोतुम् इच्छामि चरितं भूरिद्रविणतेजसाम्। कथ्यमानं त्वया विप्र परं कौतूहलं हि मे।

etad ācakṣva me sarvaṃ vistareṇa tapodhana. śrotum icchāmi caritaṃ bhūridraviṇatejasām. kathyamānaṃ tvayā vipra paraṃ kautūhalaṃ hi me.

वैशंपायन उवाच। एवं द्यूतजिताः पार्थाः कोपिताश् च दुरात्मभिः। धार्तराष्ट्रैः सहामात्यैर् निर्ययुर् गजसाह्वयात्।

vaiśaṃpāyana uvāca. evaṃ dyūtajitāḥ pārthāḥ kopitāś ca durātmabhiḥ. dhārtarāṣṭraiḥ sahāmātyair niryayur gajasāhvayāt.

वर्धमानपुरद्वारेणाभिनिष्क्रम्य ते तदा। उदङ्मुखाः शस्त्रभृतः प्रययुः सह कृष्णया।

vardhamānapuradvāreṇābhiniṣkramya te tadā. udaṅmukhāḥ śastrabhṛtaḥ prayayuḥ saha kṛṣṇayā.

इन्द्रसेनादयश् चैनान् भृत्याः परिचतुर्दश। रथैर् अनुययुः शीघ्रैः स्त्रिय आदाय सर्वशः। ततस् ते पुरुषव्याघ्रा रथान् आस्थाय भारत। ददृशुर् जाह्नवीतीरे प्रमाणाख्यं महावटम्।

indrasenādayaś cainān bhṛtyāḥ paricaturdaśa. rathair anuyayuḥ śīghraiḥ striya ādāya sarvaśaḥ. tatas te puruṣavyāghrā rathān āsthāya bhārata. dadṛśur jāhnavītīre pramāṇākhyaṃ mahāvaṭam.

व्रजतस् तान् विदित्वा तु पौराः शोकाभिपीडिताः। गर्हयन्तो ऽसकृद् भीष्मविदुरद्रोणगौतमान्। ऊचुर् विगतसंत्रासाः समागम्य परस्परम्।

vrajatas tān viditvā tu paurāḥ śokābhipīḍitāḥ. garhayanto 'sakṛd bhīṣmaviduradroṇagautamān. ūcur vigatasaṃtrāsāḥ samāgamya parasparam.

नेदम् अस्ति कुलं सर्वं न वयं न च नो गृहाः। यत्र दुर्योधनः पापः सौबलेयेन पालितः। कर्णदुःशासनाभ्यां च राज्यम् एतच् चिकीर्षति।

nedam asti kulaṃ sarvaṃ na vayaṃ na ca no gṛhāḥ. yatra duryodhanaḥ pāpaḥ saubaleyena pālitaḥ. karṇaduḥśāsanābhyāṃ ca rājyam etac cikīrṣati.

नो चेत् कुलं न चाचारो न धर्मो ऽर्थः कुतः सुखम्। यत्र पापसहायो ऽयं पापो राज्यं बुभूषते।

no cet kulaṃ na cācāro na dharmo 'rthaḥ kutaḥ sukham. yatra pāpasahāyo 'yaṃ pāpo rājyaṃ bubhūṣate.

दुर्योधनो गुरुद्वेषी त्यक्ताचारसुहृज्जनः। अर्थलुब्धो ऽभिमानी च नीचः प्रकृतिनिर्घृणः।

duryodhano gurudveṣī tyaktācārasuhṛjjanaḥ. arthalubdho 'bhimānī ca nīcaḥ prakṛtinirghṛṇaḥ.

नेयम् अस्ति मही कृत्स्ना यत्र दुर्योधनो नृपः। साधु गच्छामहे सर्वे यत्र गच्छन्ति पाण्डवाः।

neyam asti mahī kṛtsnā yatra duryodhano nṛpaḥ. sādhu gacchāmahe sarve yatra gacchanti pāṇḍavāḥ.

सानुक्रोशा महात्मानो विजितेन्द्रियशत्रवः। ह्रीमन्तः कीर्तिमन्तश् च धर्माचारपरायणाः।

sānukrośā mahātmāno vijitendriyaśatravaḥ. hrīmantaḥ kīrtimantaś ca dharmācāraparāyaṇāḥ.

एवम् उक्त्वानुजग्मुस् तान् पाण्डवांस् ते समेत्य च। ऊचुः प्राञ्जलयः सर्वे तान् कुन्तीमाद्रिनन्दनान्।

evam uktvānujagmus tān pāṇḍavāṃs te sametya ca. ūcuḥ prāñjalayaḥ sarve tān kuntīmādrinandanān.

क्व गमिष्यथ भद्रं वस् त्यक्त्वास्मान् दुःखभागिनः। वयम् अप्य् अनुयास्यामो यत्र यूयं गमिष्यथ।

kva gamiṣyatha bhadraṃ vas tyaktvāsmān duḥkhabhāginaḥ. vayam apy anuyāsyāmo yatra yūyaṃ gamiṣyatha.

अधर्मेण जिताञ् श्रुत्वा युष्मांस् त्यक्तघृणैः परैः। उद्विग्नाः स्म भृशं सर्वे नास्मान् हातुम् इहार्हथ।

adharmeṇa jitāñ śrutvā yuṣmāṃs tyaktaghṛṇaiḥ paraiḥ. udvignāḥ sma bhṛśaṃ sarve nāsmān hātum ihārhatha.

भक्तानुरक्ताः सुहृदः सदा प्रियहिते रतान्। कुराजाधिष्ठिते राज्ये न विनश्येम सर्वशः।

bhaktānuraktāḥ suhṛdaḥ sadā priyahite ratān. kurājādhiṣṭhite rājye na vinaśyema sarvaśaḥ.

श्रूयतां चाभिधास्यामो गुणदोषान् नरर्षभाः। शुभाशुभाधिवासेन संसर्गं कुरुते यथा।

śrūyatāṃ cābhidhāsyāmo guṇadoṣān nararṣabhāḥ. śubhāśubhādhivāsena saṃsargaṃ kurute yathā.

वस्त्रम् आपस् तिलान् भूमिं गन्धो वासयते यथा। पुष्पाणाम् अधिवासेन तथा संसर्गजा गुणाः।

vastram āpas tilān bhūmiṃ gandho vāsayate yathā. puṣpāṇām adhivāsena tathā saṃsargajā guṇāḥ.

मोहजालस्य योनिर् हि मूढैर् एव समागमः। अहन्य् अहनि धर्मस्य योनिः साधुसमागमः।

mohajālasya yonir hi mūḍhair eva samāgamaḥ. ahany ahani dharmasya yoniḥ sādhusamāgamaḥ.

तस्मात् प्राज्ञैश् च वृद्धैश् च सुस्वभावैस् तपस्विभिः। सद्भिश् च सह संसर्गः कार्यः शमपरायणैः।

tasmāt prājñaiś ca vṛddhaiś ca susvabhāvais tapasvibhiḥ. sadbhiś ca saha saṃsargaḥ kāryaḥ śamaparāyaṇaiḥ.

येषां त्रीण्य् अवदातानि योनिर् विद्या च कर्म च। तान् सेवेत् तैः समास्या हि शास्त्रेभ्यो ऽपि गरीयसी।

yeṣāṃ trīṇy avadātāni yonir vidyā ca karma ca. tān sevet taiḥ samāsyā hi śāstrebhyo 'pi garīyasī.

निरारम्भा ह्य् अपि वयं पुण्यशीलेषु साधुषु। पुण्यम् एवाप्नुयामेह पापं पापोपसेवनात्।

nirārambhā hy api vayaṃ puṇyaśīleṣu sādhuṣu. puṇyam evāpnuyāmeha pāpaṃ pāpopasevanāt.

असतां दर्शनात् स्पर्शात् संजल्पनसहासनात्। धर्माचाराः प्रहीयन्ते न च सिध्यन्ति मानवाः।

asatāṃ darśanāt sparśāt saṃjalpanasahāsanāt. dharmācārāḥ prahīyante na ca sidhyanti mānavāḥ.

बुद्धिश् च हीयते पुंसां नीचैः सह समागमात्। मध्यमैर् मध्यतां याति श्रेष्ठतां याति चोत्तमैः। अनीचैर् नाप्य् अविषयैर् नाधर्मिष्ठैर् विशेषतः।

buddhiś ca hīyate puṃsāṃ nīcaiḥ saha samāgamāt. madhyamair madhyatāṃ yāti śreṣṭhatāṃ yāti cottamaiḥ. anīcair nāpy aviṣayair nādharmiṣṭhair viśeṣataḥ.

ये गुणाः कीर्तिता लोके धर्मकामार्थसंभवाः। लोकाचारात्मसंभूता वेदोक्ताः शिष्टसंमताः।

ye guṇāḥ kīrtitā loke dharmakāmārthasaṃbhavāḥ. lokācārātmasaṃbhūtā vedoktāḥ śiṣṭasaṃmatāḥ.

ते युष्मासु समस्ताश् च व्यस्ताश् चैवेह सद्गुणाः। इच्छामो गुणवन् मध्ये वस्तुं श्रेयो ऽभिकाङ्क्षिणः।

te yuṣmāsu samastāś ca vyastāś caiveha sadguṇāḥ. icchāmo guṇavan madhye vastuṃ śreyo 'bhikāṅkṣiṇaḥ.

युधिष्ठिर उवाच। धन्या वयं यद् अस्माकं स्नेहकारुण्ययन्त्रिताः। असतो ऽपि गुणान् आहुर् ब्राह्मणप्रमुखाः प्रजाः।

yudhiṣṭhira uvāca. dhanyā vayaṃ yad asmākaṃ snehakāruṇyayantritāḥ. asato 'pi guṇān āhur brāhmaṇapramukhāḥ prajāḥ.

तद् अहं भ्रातृसहितः सर्वान् विज्ञापयामि वः। नान्यथा तद् धि कर्तव्यम् अस्मत्स्नेहानुकम्पया।

tad ahaṃ bhrātṛsahitaḥ sarvān vijñāpayāmi vaḥ. nānyathā tad dhi kartavyam asmatsnehānukampayā.

भीष्मः पितामहो राजा विदुरो जननी च मे। सुहृज्जनश् च प्रायो मे नगरे नागसाह्वये।

bhīṣmaḥ pitāmaho rājā viduro jananī ca me. suhṛjjanaś ca prāyo me nagare nāgasāhvaye.

ते त्व् अस्मद्धितकामार्थं पालनीयाः प्रयत्नतः। युष्माभिः सहितैः सर्वैः शोकसंतापविह्वलाः।

te tv asmaddhitakāmārthaṃ pālanīyāḥ prayatnataḥ. yuṣmābhiḥ sahitaiḥ sarvaiḥ śokasaṃtāpavihvalāḥ.

निवर्ततागता दूरं समागमनशापिताः। स्वजने न्यासभूते मे कार्या स्नेहान्विता मतिः।

nivartatāgatā dūraṃ samāgamanaśāpitāḥ. svajane nyāsabhūte me kāryā snehānvitā matiḥ.

एतद् धि मम कार्याणां परमं हृदि संस्थितम्। सुकृतानेन मे तुष्टिः सत्कारश् च भविष्यति।

etad dhi mama kāryāṇāṃ paramaṃ hṛdi saṃsthitam. sukṛtānena me tuṣṭiḥ satkāraś ca bhaviṣyati.

वैशंपायन उवाच। तथानुमन्त्रितास् तेन धर्मराजेन ताः प्रजाः। चक्रुर् आर्तस्वरं घोरं हा राजन्न् इति दुःखिताः।

vaiśaṃpāyana uvāca. tathānumantritās tena dharmarājena tāḥ prajāḥ. cakrur ārtasvaraṃ ghoraṃ hā rājann iti duḥkhitāḥ.

गुणान् पार्थस्य संस्मृत्य दुःखार्ताः परमातुराः। अकामाः संन्यवर्तन्त समागम्याथ पाण्डवान्।

guṇān pārthasya saṃsmṛtya duḥkhārtāḥ paramāturāḥ. akāmāḥ saṃnyavartanta samāgamyātha pāṇḍavān.

निवृत्तेषु तु पौरेषु रथान् आस्थाय पाण्डवाः। प्रजग्मुर् जाह्नवीतीरे प्रमाणाख्यं महावटम्।

nivṛtteṣu tu paureṣu rathān āsthāya pāṇḍavāḥ. prajagmur jāhnavītīre pramāṇākhyaṃ mahāvaṭam.

तं ते दिवसशेषेण वटं गत्वा तु पाण्डवाः। ऊषुस् तां रजनीं वीराः संस्पृश्य सलिलं शुचि। उदकेनैव तां रात्रिम् ऊषुस् ते दुःखकर्शिताः।

taṃ te divasaśeṣeṇa vaṭaṃ gatvā tu pāṇḍavāḥ. ūṣus tāṃ rajanīṃ vīrāḥ saṃspṛśya salilaṃ śuci. udakenaiva tāṃ rātrim ūṣus te duḥkhakarśitāḥ.

अनुजग्मुश् च तत्रैतान् स्नेहात् के चिद् द्विजातयः। साग्नयो ऽनग्नयश् चैव सशिष्यगणबान्धवाः। स तैः परिवृतो राजा शुशुभे ब्रह्मवादिभिः।

anujagmuś ca tatraitān snehāt ke cid dvijātayaḥ. sāgnayo 'nagnayaś caiva saśiṣyagaṇabāndhavāḥ. sa taiḥ parivṛto rājā śuśubhe brahmavādibhiḥ.

तेषां प्रादुष्कृताग्नीनां मुहूर्ते रम्यदारुणे। ब्रह्मघोषपुरस्कारः संजल्पः समजायत।

teṣāṃ prāduṣkṛtāgnīnāṃ muhūrte ramyadāruṇe. brahmaghoṣapuraskāraḥ saṃjalpaḥ samajāyata.

राजानं तु कुरुश्रेष्ठं ते हंसमधुरस्वराः। आश्वासयन्तो विप्राग्र्याः क्षपां सर्वां व्यनोदयन्। राजा तु भ्रातृभिः सार्धं तथा सर्वैः सुहृद्गणैः। अशेत तां निशां राजा दुःखशोकसमाहतः।

rājānaṃ tu kuruśreṣṭhaṃ te haṃsamadhurasvarāḥ. āśvāsayanto viprāgryāḥ kṣapāṃ sarvāṃ vyanodayan. rājā tu bhrātṛbhiḥ sārdhaṃ tathā sarvaiḥ suhṛdgaṇaiḥ. aśeta tāṃ niśāṃ rājā duḥkhaśokasamāhataḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents