महाभारत 2.28 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←सभा पर्व→

←अध्याय 28→

[mh-2-28] • 55 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। तथैव सहदेवो ऽपि धर्मराजेन पूजितः। महत्या सेनया सार्धं प्रययौ दक्षिणां दिशम्।

vaiśaṃpāyana uvāca. tathaiva sahadevo 'pi dharmarājena pūjitaḥ. mahatyā senayā sārdhaṃ prayayau dakṣiṇāṃ diśam.

स शूरसेनान् कार्त्स्न्येन पूर्वम् एवाजयत् प्रभुः। मत्स्यराजं च कौरव्यो वशे चक्रे बलाद् बली।

sa śūrasenān kārtsnyena pūrvam evājayat prabhuḥ. matsyarājaṃ ca kauravyo vaśe cakre balād balī.

अधिराजाधिपं चैव दन्तवक्रं महाहवे। जिगाय करदं चैव स्वराज्ये संन्यवेशयत्।

adhirājādhipaṃ caiva dantavakraṃ mahāhave. jigāya karadaṃ caiva svarājye saṃnyaveśayat.

सुकुमारं वशे चक्रे सुमित्रं च नराधिपम्। तथैवापरमत्स्यांश् च व्यजयत् स पटच्चरान्। श्रेणिम् अन्तम् अथो जित्वा गोशृङ्गे ऽथ पटच्चरान्।

sukumāraṃ vaśe cakre sumitraṃ ca narādhipam. tathaivāparamatsyāṃś ca vyajayat sa paṭaccarān. śreṇim antam atho jitvā gośṛṅge 'tha paṭaccarān.

निषादभूमिं गोशृङ्गं पर्वतप्रवरं तथा। तरसा व्यजयद् धीमाञ् श्रेणिमन्तं च पार्थिवम्।

niṣādabhūmiṃ gośṛṅgaṃ parvatapravaraṃ tathā. tarasā vyajayad dhīmāñ śreṇimantaṃ ca pārthivam.

नवराष्ट्रं विनिर्जित्य कुन्तिभोजम् उपाद्रवत्। प्रीतिपूर्वं च तस्यासौ प्रतिजग्राह शासनम्।

navarāṣṭraṃ vinirjitya kuntibhojam upādravat. prītipūrvaṃ ca tasyāsau pratijagrāha śāsanam.

ततश् चर्मण्वतीकूले जम्भकस्यात्मजं नृपम्। ददर्श वासुदेवेन शेषितं पूर्ववैरिणा।

tataś carmaṇvatīkūle jambhakasyātmajaṃ nṛpam. dadarśa vāsudevena śeṣitaṃ pūrvavairiṇā.

चक्रे तत्र स संग्रामं सह भोजेन भारत। स तम् आजौ विनिर्जित्य दक्षिणाभिमुखो ययौ। भगदत्तं महाबाहुः क्षत्रियं नरकात्मजम्। अर्जुनाय करं दत्तं श्रुत्वा तत्र न्यवर्तत। सेकान् अपरसेकांश् च व्यजयत् सुमहाबलः।

cakre tatra sa saṃgrāmaṃ saha bhojena bhārata. sa tam ājau vinirjitya dakṣiṇābhimukho yayau. bhagadattaṃ mahābāhuḥ kṣatriyaṃ narakātmajam. arjunāya karaṃ dattaṃ śrutvā tatra nyavartata. sekān aparasekāṃś ca vyajayat sumahābalaḥ.

करांस् तेभ्य उपादाय रत्नानि विविधानि च। ततस् तैर् एव सहितो नर्मदाम् अभितो ययौ।

karāṃs tebhya upādāya ratnāni vividhāni ca. tatas tair eva sahito narmadām abhito yayau.

विन्दानुविन्दाव् आवन्त्यौ सैन्येन महता वृतौ। जिगाय समरे वीराव् आश्विनेयः प्रतापवान्। ततो रत्नान्य् उपादाय पुरं भोजकटं ययौ। तत्र युद्धम् अभूद् राजन् दिवसद्वयम् अच्युत। स विजित्य दुराधर्षं भीष्मकं माद्रिनन्दनः। कोशलाधिपतिं चैव तथा वेणातटाधिपम्। कान्तारकांश् च समरे तथा प्राकोटकान् नृपान्। नाटकेयांश् च समरे तथा हेरम्बकान् युधि। मारुधं च विनिर्जित्य रम्यग्रामम् अथो बलात्। नाचीनान् अर्बुकांश् चैव राजानश् च सहस्रशः। तांस् तान् आटविकान् सर्वान् अजयत् पाण्डुनन्दनः। वाताधिपं च नृपतिं वशे चक्रे महाबलः। पुलिन्दांश् च रणे जित्वा ययौ दक्षिणतः पुनः। युयुधे पाण्ड्यराजेन दिवसं नकुलानुजः। तं जित्वा स महाबाहुः प्रययौ दक्षिणापथम्। गुहाम् आसादयाम् आस किष्किन्धां लोकविश्रुताम्। तत्र वानरराजाभ्यां मैन्देन द्विविदेन च। युयुधे दिवसान् सप्त न च तौ विकृतिं गतौ। ततस् तुष्टौ महात्मानौ सहदेवाय वानरौ। ऊचतुश् चैव संहृष्टौ प्रीतिपूर्वम् इदं वचः। गच्छ पाण्डवशार्दूल रत्नान्य् आदाय सर्वशः। अविघ्नम् अस्तु कार्याय धर्मराजाय धीमते।

vindānuvindāv āvantyau sainyena mahatā vṛtau. jigāya samare vīrāv āśvineyaḥ pratāpavān. tato ratnāny upādāya puraṃ bhojakaṭaṃ yayau. tatra yuddham abhūd rājan divasadvayam acyuta. sa vijitya durādharṣaṃ bhīṣmakaṃ mādrinandanaḥ. kośalādhipatiṃ caiva tathā veṇātaṭādhipam. kāntārakāṃś ca samare tathā prākoṭakān nṛpān. nāṭakeyāṃś ca samare tathā herambakān yudhi. mārudhaṃ ca vinirjitya ramyagrāmam atho balāt. nācīnān arbukāṃś caiva rājānaś ca sahasraśaḥ. tāṃs tān āṭavikān sarvān ajayat pāṇḍunandanaḥ. vātādhipaṃ ca nṛpatiṃ vaśe cakre mahābalaḥ. pulindāṃś ca raṇe jitvā yayau dakṣiṇataḥ punaḥ. yuyudhe pāṇḍyarājena divasaṃ nakulānujaḥ. taṃ jitvā sa mahābāhuḥ prayayau dakṣiṇāpatham. guhām āsādayām āsa kiṣkindhāṃ lokaviśrutām. tatra vānararājābhyāṃ maindena dvividena ca. yuyudhe divasān sapta na ca tau vikṛtiṃ gatau. tatas tuṣṭau mahātmānau sahadevāya vānarau. ūcatuś caiva saṃhṛṣṭau prītipūrvam idaṃ vacaḥ. gaccha pāṇḍavaśārdūla ratnāny ādāya sarvaśaḥ. avighnam astu kāryāya dharmarājāya dhīmate.

ततो रत्नान्य् उपादाय पुरीं माहिष्मतीं ययौ। तत्र नीलेन राज्ञा स चक्रे युद्धं नरर्षभः।

tato ratnāny upādāya purīṃ māhiṣmatīṃ yayau. tatra nīlena rājñā sa cakre yuddhaṃ nararṣabhaḥ.

पाण्डवः परवीरघ्नः सहदेवः प्रतापवान्। ततो ऽस्य सुमहद् युद्धम् आसीद् भीरुभयंकरम्।

pāṇḍavaḥ paravīraghnaḥ sahadevaḥ pratāpavān. tato 'sya sumahad yuddham āsīd bhīrubhayaṃkaram.

सैन्यक्षयकरं चैव प्राणानां संशयाय च। चक्रे तस्य हि साहाय्यं भगवान् हव्यवाहनः। चक्रे भारतशार्दूल बहुरूपत्वम् आस्थितः।

sainyakṣayakaraṃ caiva prāṇānāṃ saṃśayāya ca. cakre tasya hi sāhāyyaṃ bhagavān havyavāhanaḥ. cakre bhārataśārdūla bahurūpatvam āsthitaḥ.

ततो हया रथा नागाः पुरुषाः कवचानि च। प्रदीप्तानि व्यदृश्यन्त सहदेवबले तदा।

tato hayā rathā nāgāḥ puruṣāḥ kavacāni ca. pradīptāni vyadṛśyanta sahadevabale tadā.

ततः सुसंभ्रान्तमना बभूव कुरुनन्दनः। नोत्तरं प्रतिवक्तुं च शक्तो ऽभूज् जनमेजय।

tataḥ susaṃbhrāntamanā babhūva kurunandanaḥ. nottaraṃ prativaktuṃ ca śakto 'bhūj janamejaya.

जनमेजय उवाच। किमर्थं भगवान् अग्निः प्रत्यमित्रो ऽभवद् युधि। सहदेवस्य यज्ञार्थं घटमानस्य वै द्विज।

janamejaya uvāca. kimarthaṃ bhagavān agniḥ pratyamitro 'bhavad yudhi. sahadevasya yajñārthaṃ ghaṭamānasya vai dvija.

वैशंपायन उवाच। तत्र माहिष्मतीवासी भगवान् हव्यवाहनः। श्रूयते निगृहीतो वै पुरस्तात् पारदारिकः। नीलस्य राज्ञो दुहिता बभूवातीव शोभना। साग्निहोत्रम् उपातिष्ठद् बोधनाय पितुः सदा। व्यजनैर् धूयमानो ऽपि तावत् प्रज्वलते न सः। यावच् चारुपुटौष्ठेन वायुना न विधूयते। ततः स भगवान् अग्निश् चकमे तां सुदर्शनाम्।

vaiśaṃpāyana uvāca. tatra māhiṣmatīvāsī bhagavān havyavāhanaḥ. śrūyate nigṛhīto vai purastāt pāradārikaḥ. nīlasya rājño duhitā babhūvātīva śobhanā. sāgnihotram upātiṣṭhad bodhanāya pituḥ sadā. vyajanair dhūyamāno 'pi tāvat prajvalate na saḥ. yāvac cārupuṭauṣṭhena vāyunā na vidhūyate. tataḥ sa bhagavān agniś cakame tāṃ sudarśanām.

नीलस्य राज्ञः पूर्वेषाम् उपनीतश् च सो ऽभवत्। तदा ब्राह्मणरूपेण चरमाणो यदृच्छया। चकमे तां वरारोहां कन्याम् उत्पललोचनाम्।

nīlasya rājñaḥ pūrveṣām upanītaś ca so 'bhavat. tadā brāhmaṇarūpeṇa caramāṇo yadṛcchayā. cakame tāṃ varārohāṃ kanyām utpalalocanām.

तं तु राजा यथाशास्त्रम् अन्वशाद् धार्मिकस् तदा। प्रजज्वाल ततः कोपाद् भगवान् हव्यवाहनः।

taṃ tu rājā yathāśāstram anvaśād dhārmikas tadā. prajajvāla tataḥ kopād bhagavān havyavāhanaḥ.

तं दृष्ट्वा विस्मितो राजा जगाम शिरसा कविम्। ततः कालेन तां कन्यां तथैव हि तदा नृपः। प्रददौ विप्ररूपाय वह्नये शिरसा नतः। प्रतिगृह्य च तां सुभ्रूं नीलराज्ञः सुतां तदा। चक्रे प्रसादं च तदा तस्य राज्ञो विभावसुः।

taṃ dṛṣṭvā vismito rājā jagāma śirasā kavim. tataḥ kālena tāṃ kanyāṃ tathaiva hi tadā nṛpaḥ. pradadau viprarūpāya vahnaye śirasā nataḥ. pratigṛhya ca tāṃ subhrūṃ nīlarājñaḥ sutāṃ tadā. cakre prasādaṃ ca tadā tasya rājño vibhāvasuḥ.

वरेण छन्दयाम् आस तं नृपं स्विष्टकृत्तमः। अभयं च स जग्राह स्वसैन्ये वै महीपतिः।

vareṇa chandayām āsa taṃ nṛpaṃ sviṣṭakṛttamaḥ. abhayaṃ ca sa jagrāha svasainye vai mahīpatiḥ.

ततः प्रभृति ये के चिद् अज्ञानात् तां पुरीं नृपाः। जिगीषन्ति बलाद् राजंस् ते दह्यन्तीह वह्निना।

tataḥ prabhṛti ye ke cid ajñānāt tāṃ purīṃ nṛpāḥ. jigīṣanti balād rājaṃs te dahyantīha vahninā.

तस्यां पुर्यां तदा चैव माहिष्मत्यां कुरूद्वह। बभूवुर् अनभिग्राह्या योषितश् छन्दतः किल।

tasyāṃ puryāṃ tadā caiva māhiṣmatyāṃ kurūdvaha. babhūvur anabhigrāhyā yoṣitaś chandataḥ kila.

एवम् अग्निर् वरं प्रादात् स्त्रीणाम् अप्रतिवारणे। स्वैरिण्यस् तत्र नार्यो हि यथेष्टं प्रचरन्त्य् उत।

evam agnir varaṃ prādāt strīṇām aprativāraṇe. svairiṇyas tatra nāryo hi yatheṣṭaṃ pracaranty uta.

वर्जयन्ति च राजानस् तद् राष्ट्रं पुरुषोत्तम। भयाद् अग्नेर् महाराज तदा प्रभृति सर्वदा।

varjayanti ca rājānas tad rāṣṭraṃ puruṣottama. bhayād agner mahārāja tadā prabhṛti sarvadā.

सहदेवस् तु धर्मात्मा सैन्यं दृष्ट्वा भयार्दितम्। परीतम् अग्निना राजन्न् आकम्पत यथा गिरिः।

sahadevas tu dharmātmā sainyaṃ dṛṣṭvā bhayārditam. parītam agninā rājann ākampata yathā giriḥ.

उपस्पृश्य शुचिर् भूत्वा सो ऽब्रवीत् पावकं ततः। त्वदर्थो ऽयं समारम्भः कृष्णवर्त्मन् नमो ऽस्तु ते।

upaspṛśya śucir bhūtvā so 'bravīt pāvakaṃ tataḥ. tvadartho 'yaṃ samārambhaḥ kṛṣṇavartman namo 'stu te.

मुखं त्वम् असि देवानां यज्ञस् त्वम् असि पावक। पावनात् पावकश् चासि वहनाद् धव्यवाहनः।

mukhaṃ tvam asi devānāṃ yajñas tvam asi pāvaka. pāvanāt pāvakaś cāsi vahanād dhavyavāhanaḥ.

वेदास् त्वदर्थं जाताश् च जातवेदास् ततो ह्य् असि। चित्रभानुः सुरेशश् च अनलस् त्वं विभावसुः। अग्निर् दुःस्पर्शनश् चासि हुताशो ज्वलनः शिखी। वैश्वानरस् त्वं पिङ्गेश भूरितेजाः प्लवंगमः। कुमारसूनुर् भगवान् रुक्मगर्भो हिरण्यकृत्। चित्रभानुः सुरेशश् च अनलस् त्वं विभावसो। स्वर्गद्वारस्पृशश् चासि हुताशो ज्वलनः शिखी। वैश्वानरस् त्वं पिङ्गेशः प्लवंगो भूरितेजसः। कुमारसूस् त्वं भगवान् रुद्रधर्मो हिरण्यकृत्। अग्निर् ददातु मे तेजो वायुः प्राणं ददातु मे। पृथिवी बलम् आदध्याच् छिवं चापो दिशन्तु मे। अपां गर्भ महासत्त्व जातवेदः सुरेश्वर। देवानां मुखम् अग्ने त्वं सत्येन विपुनीहि माम्। ऋषिभिर् ब्राह्मणैश् चैव दैवतैर् असुरैर् अपि। नित्यं सुहुत यज्ञेषु सत्येन विपुनीहि माम्। धूमकेतुः शिखी च त्वं पापहानिलसंभवः। सर्वप्राणिषु नित्यस्थः सत्येन विपुनीहि माम्। एवं स्तुतो ऽसि भगवन् प्रीतेन शुचिना मया। वैशंपायन उवाच। तुष्टिं पुष्टिं स्मृतिं चैव प्रीतिं चाग्ने प्रयच्छ मे। इत्य् एवं मन्त्रम् आग्नेयं पठन् यो जुहुयाद् विभुम्। ऋद्धिमान् सततं दान्तः सर्वपापैः प्रमुच्यते। यज्ञविघ्नम् इमं कर्तुं नार्हस् त्वं हव्यवाहन।

vedās tvadarthaṃ jātāś ca jātavedās tato hy asi. citrabhānuḥ sureśaś ca analas tvaṃ vibhāvasuḥ. agnir duḥsparśanaś cāsi hutāśo jvalanaḥ śikhī. vaiśvānaras tvaṃ piṅgeśa bhūritejāḥ plavaṃgamaḥ. kumārasūnur bhagavān rukmagarbho hiraṇyakṛt. citrabhānuḥ sureśaś ca analas tvaṃ vibhāvaso. svargadvāraspṛśaś cāsi hutāśo jvalanaḥ śikhī. vaiśvānaras tvaṃ piṅgeśaḥ plavaṃgo bhūritejasaḥ. kumārasūs tvaṃ bhagavān rudradharmo hiraṇyakṛt. agnir dadātu me tejo vāyuḥ prāṇaṃ dadātu me. pṛthivī balam ādadhyāc chivaṃ cāpo diśantu me. apāṃ garbha mahāsattva jātavedaḥ sureśvara. devānāṃ mukham agne tvaṃ satyena vipunīhi mām. ṛṣibhir brāhmaṇaiś caiva daivatair asurair api. nityaṃ suhuta yajñeṣu satyena vipunīhi mām. dhūmaketuḥ śikhī ca tvaṃ pāpahānilasaṃbhavaḥ. sarvaprāṇiṣu nityasthaḥ satyena vipunīhi mām. evaṃ stuto 'si bhagavan prītena śucinā mayā. vaiśaṃpāyana uvāca. tuṣṭiṃ puṣṭiṃ smṛtiṃ caiva prītiṃ cāgne prayaccha me. ity evaṃ mantram āgneyaṃ paṭhan yo juhuyād vibhum. ṛddhimān satataṃ dāntaḥ sarvapāpaiḥ pramucyate. yajñavighnam imaṃ kartuṃ nārhas tvaṃ havyavāhana.

एवम् उक्त्वा तु माद्रेयः कुशैर् आस्तीर्य मेदिनीम्। विधिवत् पुरुषव्याघ्रः पावकं प्रत्युपाविशत्।

evam uktvā tu mādreyaḥ kuśair āstīrya medinīm. vidhivat puruṣavyāghraḥ pāvakaṃ pratyupāviśat.

प्रमुखे सर्वसैन्यस्य भीतोद्विग्नस्य भारत। न चैनम् अत्यगाद् वह्निर् वेलाम् इव महोदधिः।

pramukhe sarvasainyasya bhītodvignasya bhārata. na cainam atyagād vahnir velām iva mahodadhiḥ.

तम् अभ्येत्य शनैर् वह्निर् उवाच कुरुनन्दनम्। सहदेवं नृणां देवं सान्त्वपूर्वम् इदं वचः।

tam abhyetya śanair vahnir uvāca kurunandanam. sahadevaṃ nṛṇāṃ devaṃ sāntvapūrvam idaṃ vacaḥ.

उत्तिष्ठोत्तिष्ठ कौरव्य जिज्ञासेयं कृता मया। देवदेवस्य कृष्णस्य विष्णोर् अमिततेजसः। भुजम् आश्रित्य यज्ञं तं चिकीर्षुं पाण्डुनन्दनम्। जानामि सहदेवाद्य कृतार्थो याहि सांप्रतम्। वेद्मि सर्वम् अभिप्रायं तव धर्मसुतस्य च।

uttiṣṭhottiṣṭha kauravya jijñāseyaṃ kṛtā mayā. devadevasya kṛṣṇasya viṣṇor amitatejasaḥ. bhujam āśritya yajñaṃ taṃ cikīrṣuṃ pāṇḍunandanam. jānāmi sahadevādya kṛtārtho yāhi sāṃpratam. vedmi sarvam abhiprāyaṃ tava dharmasutasya ca.

मया तु रक्षितव्येयं पुरी भरतसत्तम। यावद् राज्ञो ऽस्य नीलस्य कुलवंशधरा इति। ईप्सितं तु करिष्यामि मनसस् तव पाण्डव।

mayā tu rakṣitavyeyaṃ purī bharatasattama. yāvad rājño 'sya nīlasya kulavaṃśadharā iti. īpsitaṃ tu kariṣyāmi manasas tava pāṇḍava.

तत उत्थाय हृष्टात्मा प्राञ्जलिः शिरसानतः। पूजयाम् आस माद्रेयः पावकं पुरुषर्षभः।

tata utthāya hṛṣṭātmā prāñjaliḥ śirasānataḥ. pūjayām āsa mādreyaḥ pāvakaṃ puruṣarṣabhaḥ.

पावके विनिवृत्ते तु नीलो राजाभ्ययात् तदा। पावकस्याज्ञया चैनम् अर्चयाम् आस पार्थिवः। सत्कारेण नरव्याघ्रं सहदेवं युधां पतिम्।

pāvake vinivṛtte tu nīlo rājābhyayāt tadā. pāvakasyājñayā cainam arcayām āsa pārthivaḥ. satkāreṇa naravyāghraṃ sahadevaṃ yudhāṃ patim.

प्रतिगृह्य च तां पूजां करे च विनिवेश्य तम्। माद्रीसुतस् ततः प्रायाद् विजयी दक्षिणां दिशम्।

pratigṛhya ca tāṃ pūjāṃ kare ca viniveśya tam. mādrīsutas tataḥ prāyād vijayī dakṣiṇāṃ diśam.

त्रैपुरं स वशे कृत्वा राजानम् अमितौजसम्। निजग्राह महाबाहुस् तरसा पोतनेश्वरम्।

traipuraṃ sa vaśe kṛtvā rājānam amitaujasam. nijagrāha mahābāhus tarasā potaneśvaram.

आहृतिं कौशिकाचार्यं यत्नेन महता ततः। वशे चक्रे महाबाहुः सुराष्ट्राधिपतिं तथा।

āhṛtiṃ kauśikācāryaṃ yatnena mahatā tataḥ. vaśe cakre mahābāhuḥ surāṣṭrādhipatiṃ tathā.

सुराष्ट्रविषयस्थश् च प्रेषयाम् आस रुक्मिणे। राज्ञे भोजकटस्थाय महामात्राय धीमते।

surāṣṭraviṣayasthaś ca preṣayām āsa rukmiṇe. rājñe bhojakaṭasthāya mahāmātrāya dhīmate.

भीष्मकाय स धर्मात्मा साक्षाद् इन्द्रसखाय वै। स चास्य ससुतो राजन् प्रतिजग्राह शासनम्।

bhīṣmakāya sa dharmātmā sākṣād indrasakhāya vai. sa cāsya sasuto rājan pratijagrāha śāsanam.

प्रीतिपूर्वं महाबाहुर् वासुदेवम् अवेक्ष्य च। ततः स रत्नान्य् आदाय पुनः प्रायाद् युधां पतिः।

prītipūrvaṃ mahābāhur vāsudevam avekṣya ca. tataḥ sa ratnāny ādāya punaḥ prāyād yudhāṃ patiḥ.

ततः शूर्पारकं चैव गणं चोपकृताह्वयम्। वशे चक्रे महातेजा दण्डकांश् च महाबलः।

tataḥ śūrpārakaṃ caiva gaṇaṃ copakṛtāhvayam. vaśe cakre mahātejā daṇḍakāṃś ca mahābalaḥ.

सागरद्वीपवासांश् च नृपतीन् म्लेच्छयोनिजान्। निषादान् पुरुषादांश् च कर्णप्रावरणान् अपि। निषादान् अजयत् तत्र सागरम्लेच्छयोनिजान्।

sāgaradvīpavāsāṃś ca nṛpatīn mlecchayonijān. niṣādān puruṣādāṃś ca karṇaprāvaraṇān api. niṣādān ajayat tatra sāgaramlecchayonijān.

ये च कालमुखा नाम नरा राक्षसयोनयः। ये चैकपादा मनुजा वृक्षकोटरशायिनः। कृत्स्नं कोल्लगिरिं चैव मुरचीपत्तनं तथा।

ye ca kālamukhā nāma narā rākṣasayonayaḥ. ye caikapādā manujā vṛkṣakoṭaraśāyinaḥ. kṛtsnaṃ kollagiriṃ caiva muracīpattanaṃ tathā.

द्वीपं ताम्राह्वयं चैव पर्वतं रामकं तथा। तिमिंगिलं च नृपतिं वशे चक्रे महामतिः।

dvīpaṃ tāmrāhvayaṃ caiva parvataṃ rāmakaṃ tathā. timiṃgilaṃ ca nṛpatiṃ vaśe cakre mahāmatiḥ.

एकपादांश् च पुरुषान् केवलान् वनवासिनः। नगरीं संजयन्तीं च पिच्छण्डं करहाटकम्। दूतैर् एव वशे चक्रे करं चैनान् अदापयत्। भृगुकच्छं गतो धीमान् दण्डेनामित्रकर्शनः। बर्बरान् पारशान् अन्यान् द्वीपवासान् वशे वशी। तूलकान् दरदांश् चान्यान् सिन्धुरान् वनवासिनः। अश्मकान् मूलकांश् चैव विदर्भांश् च महाबलान्। दूतैर् एव वशे चक्रे करे च विनिवेश्य सः। ततः कुसृतिवीतज्ञान् दक्षिणापथवासिनः। अजयत् संयुगे तत्र धर्ममार्गेण पाण्डवः।

ekapādāṃś ca puruṣān kevalān vanavāsinaḥ. nagarīṃ saṃjayantīṃ ca picchaṇḍaṃ karahāṭakam. dūtair eva vaśe cakre karaṃ cainān adāpayat. bhṛgukacchaṃ gato dhīmān daṇḍenāmitrakarśanaḥ. barbarān pāraśān anyān dvīpavāsān vaśe vaśī. tūlakān daradāṃś cānyān sindhurān vanavāsinaḥ. aśmakān mūlakāṃś caiva vidarbhāṃś ca mahābalān. dūtair eva vaśe cakre kare ca viniveśya saḥ. tataḥ kusṛtivītajñān dakṣiṇāpathavāsinaḥ. ajayat saṃyuge tatra dharmamārgeṇa pāṇḍavaḥ.

पाण्ड्यांश् च द्रविडांश् चैव सहितांश् चोड्रकेरलैः। सिंहलद्वीपकान् अन्यान् दूतैश् चक्रे वशे बलात्। घटोत्कचं महाबाहुं राक्षसं घोरदर्शनम्। आगम्यताम् इति प्राह धर्मराजस्य शासनात्। सर्वस्वं करम् आदाय तैर् एव सहितो नृपः। उत्तरं तीरम् आसाद्य सागरस्योर्मिमालिनः। स राक्षसपरीवारस् तं प्रणम्याशु संस्थितः। अन्ध्रांस् तलवनांश् चैव कलिङ्गान् ओष्ट्रकर्णिकान्।

pāṇḍyāṃś ca draviḍāṃś caiva sahitāṃś coḍrakeralaiḥ. siṃhaladvīpakān anyān dūtaiś cakre vaśe balāt. ghaṭotkacaṃ mahābāhuṃ rākṣasaṃ ghoradarśanam. āgamyatām iti prāha dharmarājasya śāsanāt. sarvasvaṃ karam ādāya tair eva sahito nṛpaḥ. uttaraṃ tīram āsādya sāgarasyormimālinaḥ. sa rākṣasaparīvāras taṃ praṇamyāśu saṃsthitaḥ. andhrāṃs talavanāṃś caiva kaliṅgān oṣṭrakarṇikān.

अन्ताखीं चैव रोमां च यवनानां पुरं तथा। दूतैर् एव वशे चक्रे करं चैनान् अदापयत्। काननद्वीपकांश् चैव तरसातीत्य चाहवे। ताम्रपर्णीं ततो गत्वा कन्यातीर्थम् अतीत्य च। दक्षिणां च दिशं सर्वां विजित्य कुरुनन्दन। सहदेवस् ततो राजन् मन्त्रिभिः सह तत्र वै। संप्रधार्य महाबाहुः सचिवैर् बुद्धिमत्तरैः। चिन्तयाम् आस कौरव्यो भ्रातृपुत्रं घटोत्कचम्। ततश् चिन्तितमात्रस् तु राक्षसः प्रत्यदृश्यत। अतिदीर्घो महाबाहुः सर्वाभरणभूषितः। अभिवाद्य ततो राजन् सहदेवं घटोत्कचः। प्रह्वः कृताञ्जलिस् तस्थौ किं कार्यम् इति चाब्रवीत्। तं मेरुशिखराकारम् आगतं पाण्डुनन्दनः।

antākhīṃ caiva romāṃ ca yavanānāṃ puraṃ tathā. dūtair eva vaśe cakre karaṃ cainān adāpayat. kānanadvīpakāṃś caiva tarasātītya cāhave. tāmraparṇīṃ tato gatvā kanyātīrtham atītya ca. dakṣiṇāṃ ca diśaṃ sarvāṃ vijitya kurunandana. sahadevas tato rājan mantribhiḥ saha tatra vai. saṃpradhārya mahābāhuḥ sacivair buddhimattaraiḥ. cintayām āsa kauravyo bhrātṛputraṃ ghaṭotkacam. tataś cintitamātras tu rākṣasaḥ pratyadṛśyata. atidīrgho mahābāhuḥ sarvābharaṇabhūṣitaḥ. abhivādya tato rājan sahadevaṃ ghaṭotkacaḥ. prahvaḥ kṛtāñjalis tasthau kiṃ kāryam iti cābravīt. taṃ meruśikharākāram āgataṃ pāṇḍunandanaḥ.

भरुकच्छं गतो धीमान् दूतान् माद्रवतीसुतः। प्रेषयाम् आस राजेन्द्र पौलस्त्याय महात्मने। विभीषणाय धर्मात्मा प्रीतिपूर्वम् अरिंदमः।

bharukacchaṃ gato dhīmān dūtān mādravatīsutaḥ. preṣayām āsa rājendra paulastyāya mahātmane. vibhīṣaṇāya dharmātmā prītipūrvam ariṃdamaḥ.

स चास्य प्रतिजग्राह शासनं प्रीतिपूर्वकम्। तच् च कालकृतं धीमान् अन्वमन्यत स प्रभुः। बिभीषणो महात्मन् यद् ईप्सितं करवाण्य् अहम्।

sa cāsya pratijagrāha śāsanaṃ prītipūrvakam. tac ca kālakṛtaṃ dhīmān anvamanyata sa prabhuḥ. bibhīṣaṇo mahātman yad īpsitaṃ karavāṇy aham.

ततः संप्रेषयाम् आस रत्नानि विविधानि च। चन्दनागुरुमुख्यानि दिव्यान्य् आभरणानि च।

tataḥ saṃpreṣayām āsa ratnāni vividhāni ca. candanāgurumukhyāni divyāny ābharaṇāni ca.

वासांसि च महार्हाणि मणींश् चैव महाधनान्। प्रीतिमान् अभवद् दृष्ट्वा रत्नौघं तं च पाण्डवः। जनमेजयः। इच्छाम्य् आगमनं श्रोतुं हैडिम्बस्य द्विजोत्तम। लङ्कायां च गतिं ब्रह्मन् पौलस्त्यस्य च दर्शनम्। कावेरीदर्शनं चैव राजानः सर्व एव तान्। आनुपूर्व्याच् च मे शंस सर्वं ब्राह्मणपुंगव। वैशंपायनः। शृणु राजन् पुरा वृत्तं सहदेवस्य साहसम्। काननद्वीपकांश् चैव तरसा जित्य चाहवे। दक्षिणां च दिशं जित्वा चोलस्य विषयं ययौ। ददर्श पुण्यतोयां वै कावेरीं सरितां वराम्। नानापक्षिगणैर् जुष्टां तापसैर् उपशोभिताम्। साललोध्रार्जुनैर् बिल्वैर् जम्बूशल्मलिकिंशुकैः। कदम्बैः सप्तपर्णैश् च काश्मर्यामलकैर् वृताम्। न्यग्रोधैश् च महाशाखैः प्लक्षैर् औदुम्बरैर् अपि। शमीपलाशवृक्षैश् च अश्वत्थैः खदिरैर् वृताम्। बदरीभिश् च संपन्नाम् अश्वकर्णैश् च शोभिताम्। करञ्जतिन्त्रिणीकैश् च तालव्रातैर् अलंकृताम्। शिरीषैः कुटजैर् निम्बैर् मधूकैः क्षीरकैर् वृताम्। पुंनागैर् बकुलैः कुन्दैश् चम्पकैः सर्वतो वृताम्। प्रियङ्ग्वशोकतिलकैर् अतिमुक्तैश् च शोभिताम्। असनैः कर्णिकारैश् च नागवृक्षैर् अलंकृताम्। केतकीभिः कुरबकैर् जातियूथिककुन्दलैः। अङ्कोलैः करवीरैश् च पुंनागैः पाटलैर् वृताम्। क्रमुकैर् नालिकेरैश् च पनसाम्रैश् च शोभिताम्। चूतैः पुण्ड्रकपत्रैश् च कदल्याढकसंवृताम्। नीपैश् च वेतसैः कीर्णां नालकुन्दकुशैर् वृताम्। एवं बहुविधैर् वृक्षैर् दिव्यैर् अन्यैश् च शोभिताम्। हंसकारण्डवैः कीर्णां कुररैः सारसैः शुकैः। चक्रवाकगणैर् जुष्टां प्लवैश् च जलवायसैः। समुद्रकाकैः क्रौञ्चैश् च नादितां जलकुक्कुटैः। एवं खगैश् च बहुभिः संघुष्टां जलचारिभिः। आश्रमैर् बहुभिर् युक्तां चैत्यवृक्षैश् च शोभिताम्। सेवितां ब्राह्मणैः शुभ्रैर् वेदवेदाङ्गपारगैः। क्व चित् तीररुहैर् वृक्षैर् मालाभिर् इव शोभिताम्। पुष्पगुल्मलतोपेताम् अङ्गनाम् इव भूषणैः। क्व चित् पत्रचितैः पद्मैः क्व चित् सौगन्धिकोत्पलैः। कह्लारकुमुदैः फुल्लैः कमलैर् उपशोभिताम्। नानापुष्परजोध्वस्तां प्रमदाम् इव भूषिताम्। रमणीयां तथा हृद्यां विहृताम् अप्सरोगणैः। मृष्टतीर्थाम् अकलुषां प्राणिनां जीवनीं शुभाम्। अपारां स्वादुतोयां वै पुलिनद्वीपशोभिताम्। कावेरीं तादृशीं दृष्ट्वा प्रीतिमान् पाण्डवो ऽब्रवीत्। अस्मद्राष्ट्रे यथा गङ्गा कावेरी च तथा इह। सहदेवस् तु तां तीर्त्वा नदीम् अनुचरैः सह। दक्षिणं तीरम् आसाद्य गमनायोपचक्रमे। आगतं पाण्डवं तत्र श्रुत्वा विषयवासिनः। दर्शनार्थं ययुस् ते तु कौतूहलसमन्विताः। द्रमिऌआः पुरुषा राजन् स्त्रियश् च प्रियदर्शनाः। गत्वा पाण्डुसुतं तत्र ददृशुस् ते मुदान्विताः। सुकुमारं विशालाक्षं व्रजन्तं त्रिदशोपमम्। दर्शनीयतमं लोके नेत्रैर् अनिमिषैर् इव। आश्चर्यभूतं ददृशुर् द्रमिऌआस् ते समाहिताः। महासेनोपमं दृष्ट्वा पूजां चक्रुश् च तस्य वै। रत्नैश् च विविधैर् इष्टैर् भोगैर् अन्यैश् च संमतैः। गीतमङ्गलयुक्ताभिः स्तुवन्तो नकुलानुजम्। सहदेवस् तु तान् दृष्ट्वा द्रमिलान् आगतांस् तदा। विसृज्य तान् महाराज प्रस्थितो दक्षिणां दिशम्। दूतेन तरसा चोलं विजित्य द्रमिऌएश्वरम्। ततो रत्नान्य् उपादाय पाण्ड्यस्य विषयं ययौ। दर्शने सहदेवस्य न च तृप्ता नराः परे। गच्छन्तम् अनुगच्छन्तः प्रीत्या कौतूहलान्विताः। ततो माद्रीसुतो राजन् मृगव्रातान् व्यलोकयत्। गजान् वनचरान् अन्यान् व्याघ्रान् कृष्णमृगान् बहून्। शुकान् मयूरान् दृष्ट्वा तु गृध्रान् आरण्यकुक्कुटान्। ततो देशं समासाद्य श्वशुरस्य महीपतेः। प्रेषयाम् आस माद्रेयो दूतान् पाण्ड्याय वै तदा। प्रतिजग्राह तस्याज्ञां संप्रीत्या मलयध्वजः। भार्या रूपवती जिष्णोः पाण्ड्यस्य तनया शुभा। चित्राङ्गदेति विख्याता द्रमिला योषितां वरा। आगतं सहदेवं तु सा श्रुत्वान्तःपुरे पितुः। प्रेषयाम् आस संप्रीत्या पूजां रत्नानि वै बहु। पाण्ड्यो ऽपि बहुरत्नानि दूतैः सह मुमोच ह। मणिमुक्ताप्रवालांश् च शङ्खशुक्तियुतान् बहून्। तां दृष्ट्वा प्रीतिमान् पूजां पाण्डवो ऽथ मुदा नृप। भ्रातुः पुत्रे बहून् रत्नान् अददाद् बभ्रुवाहने। पाण्ड्यं द्रमिऌअराजानं श्वशुरं मलयध्वजम्। स दूतैस् तं वशे कृत्वा मणलूरेश्वरं तदा। ततो रत्नान्य् उपादाय द्रमिऌऐर् आवृतो ययौ। अगस्त्यस्यालयं दिव्यं देवलोकसमं गिरिम्। स तं प्रदक्षिणं कृत्वा मलयं भरतर्षभ। लङ्घयित्वा तु माद्रेयस् ताम्रपर्णीं नदीं शुभाम्। प्रसन्नसलिलां दिव्यां सुशीतां चन्दनोद्वहाम्। समुद्रतीरम् आसाद्य न्यविशत् पाण्डुनन्दनः। वैशंपायनः। सहदेवस् ततो राजन् मन्त्रिभिः सह भारत। संप्रधार्य महाबाहुः सचिवैर् बुद्धिमत्तरैः। अनुमान्य स तां राजन् सहदेवस् त्वरान्वितः। चिन्तयाम् आस राजेन्द्र भ्रातुः पुत्रं घटोत्कचम्। ततश् चिन्तितमात्रे तु राक्षसः प्रत्यदृश्यत। अतिदीर्घो महाकायः सर्वाभरणभूषितः। नीलजीमूतसंकाशस् तप्तकाञ्चनकुण्डलः। विचित्रहारकेयूरः किङ्किणीमणिभूषितः। हेममाली महादंष्ट्रः किरीटी कुक्षिबन्धनः। ताम्रकेशो हरिश्मश्रुर् भीमाक्षः कनकाङ्गदः। रक्तचन्दनदिग्धाङ्गः सूक्ष्माम्बरधरो बली। जवेन स ययौ तत्र चालयन्न् इव मेदिनीम्। ततो दृष्ट्वा जना राजन्न् आयान्तं पर्वतोपमम्। भयाद् धि दुद्रुवुः सर्वे सिंहात् क्षुद्रमृगा यथा। आससाद च माद्रेयं पुलस्त्यं रावणो यथा। अभिवाद्य ततो राजन् सहदेवं घटोत्कचः। प्रह्वः कृताञ्जलिस् तस्थौ किं कार्यम् इति चाब्रवीत्। तं मेरुशिखराकारम् आगतं पाण्डुनन्दनः। तं परिष्वज्य बाहुभ्यां मूर्ध्न्य् उपाघ्राय चासकृत्। सहदेवः। पूजयित्वा सहामात्यः प्रीतो वाक्यम् उवाच ह। गच्छ लङ्कां पुरीं वत्स करार्थं मम शासनात्। तत्र दृष्ट्वा महात्मानं राक्षसेन्द्रं विभीषणम्। रत्नानि राजसूयार्थं विविधानि बहूनि च। वैशंपायनः। उपादाय च सर्वाणि प्रत्यागच्छ महाबल। पाण्डवेनैवम् उक्तस् तु मुदा युक्तो घटोत्कचः। तथेत्य् उक्त्वा महाराज प्रतस्थे दक्षिणां दिशम्। ययौ प्रदक्षिणं कृत्वा सहदेवं घटोत्कचः। लङ्काम् अभिमुखो राजन् समुद्रम् अवलोकयत्। कूर्मग्राहझषाकीर्णं मीनैर् नक्रैस् तथाकुलम्। शुक्तिव्रातैः समाकीर्णं शङ्खानां निचयाकुलम्। स दृष्ट्वा रामसेतुं च चिन्तयन् रामविक्रमम्। प्रणम्य तम् अतिक्रम्य याम्यां वेलाम् अलोकयत्। गत्वा पारं समुद्रस्य दक्षिणं स घटोत्कचः। ददर्श लङ्कां राजेन्द्र नाकपृष्ठोपमां शुभाम्। प्राकारेणावृतां रम्यां शुभद्वारैश् च शोभिताम्। प्रासादैर् बहुसाहस्रैः श्वेतरक्तैश् च संकुलाम्। तापनीयगवाक्षेण मुक्ताजालान्तराणि च। हैमराजतजालेन दान्तजालैश् च शोभिताम्। हर्म्यगोपुरसंबाधां रुक्मतोरणसंकुलाम्। दिव्यदुन्दुभिनिर्ह्रादाम् उद्यानवनशोभिताम्। सर्वकालफलैर् वृक्षैः पुष्पितैर् उपशोभिताम्। पुष्पगन्धैश् च संकीर्णां रमणीयमहापथाम्। नानारत्नैश् च संपूर्णाम् इन्द्रस्येवामरावतीम्। विवेश स पुरीं लङ्कां राक्षसैश् च निषेविताम्। ददर्श राक्षसव्राताञ् शूलप्रासधरान् बहून्। नानावेषधरान् दक्षान् नारीश् च प्रियदर्शनाः। दिव्यमाल्याम्बरधरा दिव्यभूषणभूषिताः। मदरक्तान्तनयनाः पीनश्रोणिपयोधराः। भैमसेनिं ततो दृष्ट्वा हृष्टास् ते विस्मयं गताः। आससाद गृहं राज्ञ इन्द्रस्य सदनोपमम्। घटोत्कचः। स द्वारपालम् आसाद्य वाक्यम् एतद् उवाच ह। कुरूणाम् ऋषभो राजा पाण्डुर् नाम महाबलः। कनीयांस् तस्य दायादः सहदेव इति श्रुतः। कृष्णमित्रस्य तु गुरो राजसूयार्थम् उद्यतः। तेनाहं प्रेषितो दूतः करार्थं कौरवस्य च। द्रष्टुम् इच्छामि राजेन्द्रं त्वं क्षिप्रं मां निवेदय। वैशंपायनः। तस्य तद् वचनं श्रुत्वा द्वारपालो महीपतेः। तथेत्य् उक्त्वा विवेशाथ भवनं स निवेदकः। साञ्जलिः स समाचष्ट सर्वां दूतगिरं तदा। द्वारपालवचः श्रुत्वा राक्षसेन्द्रो विभीषणः। उवाच वाक्यं धर्मात्मा समीपं मे प्रवेश्यताम्। एवम् उक्तस् तु राजेन्द्र धर्मज्ञेन महात्मना। अथ निष्क्रम्य संभ्रान्तो द्वाःस्थो हैडिम्बम् अब्रवीत्। एहि दूत नृपं द्रष्टुं क्षिप्रं प्रविश च स्वयम्। द्वारपालवचः श्रुत्वा प्रविवेश घटोत्कचः। स प्रविश्य ददर्शाथ राक्षसेन्द्रस्य मन्दिरम्। ततः कैलाससंकाशं तप्तकाञ्चनतोरणम्। प्राकारेण परिक्षिप्तं गोपुरैश् चापि शोभितम्। हर्म्यप्रासादसंबाधं नानारत्नसमन्वितम्। काञ्चनैस् तापनीयैश् च स्फाटिकै राजतैर् अपि। वज्रवैडूर्यगर्भैश् च स्तम्भैर् दृष्टिमनोहरैः। नानाध्वजपताकाभिर् युक्तं मणिविचित्रितम्। चित्रमाल्यावृतं रम्यं तप्तकाञ्चनवेदिकम्। तान् दृष्ट्वा तत्र सर्वान् स भैमसेनिर् मनोरमान्। प्रविशन्न् एव हैडिम्बः शुश्राव मुरवस्वनम्। तन्त्रीगीतसमाकीर्णं समतालमिताक्षरम्। दिव्यदुन्दुभिनिर्ह्रादं वादित्रशतसंकुलम्। स श्रुत्वा मधुरं शब्दं प्रीतिमान् अभवत् तदा। ततो विगाह्य हैडिम्बो बहुकक्ष्यां मनोरमाम्। स ददर्श महात्मानं द्वाःस्थेन सह भारत। तं विभीषणम् आसीनं काञ्चने परमासने। दिव्ये भास्करसंकाशे मुक्तामणिविभूषिते। दिव्याभरणचित्राङ्गं दिव्यरूपधरं विभुम्। दिव्यमाल्याम्बरधरं दिव्यगन्धोक्षितं शुभम्। विभ्राजमानं वपुषा सूर्यवैश्वानरप्रभम्। उपोपविष्टं सचिवैर् देवैर् इव शतक्रतुम्। यक्षैर् महारथैर् दिव्यैर् नारीभिः प्रियदर्शनैः। गीर्भिर् मङ्गलयुक्ताभिः पूज्यमानं यथाविधि। चामरे व्यजने चाग्र्ये हेमदण्डे महाधने। गृहीते वरनारीभ्यां धूयमाने च मूर्धनि। अर्चिष्मन्तं श्रिया जुष्टं कुबेरवरुणोपमम्। धर्मे चैव स्थितं नित्यम् अद्भुतं राक्षसेश्वरम्। दृष्ट्वा घटोत्कचो राजन् ववन्दे तं कृताञ्जलिः। प्रह्वस् तस्थौ महावीर्यः शक्रं चित्ररथो यथा। तं दूतम् आगतं दृष्ट्वा राक्षसेन्द्रो विभीषणः। विभीषणः। पूजयित्वा यथान्यायं सान्त्वपूर्वं वचो ऽब्रवीत्। कस्य वंशे नु संजातः करम् इच्छन् महीपतिः। तस्यानुजान् समस्तांश् च पुरं देशं च तस्य वै। त्वां च कार्यं च तत् सर्वं श्रोतुम् इच्छामि तत्त्वतः। वैशंपायनः। विस्तरेण मम ब्रूहि सर्वान् एतान् पृथक् पृथक्। एवम् उक्तस् तु हैडिम्बः पौलस्त्येन महात्मना। घटोत्कचः। कृताञ्जलिर् उवाचाथ सान्त्वयन् राक्षसाधिपम्। सोमस्य वंशे राजासीत् पाण्डुर् नाम महाबलः। पाण्डोः पुत्राश् च पञ्चासञ् शक्रतुल्यपराक्रमाः। तेषां ज्येष्ठस् तु नाम्नाभूद् धर्मपुत्र इति श्रुतः। अजातशत्रुर् धर्मात्मा धर्मो विग्रहवान् इव। ततो युधिष्ठिरो राजा प्राप्य राज्यम् अकारयत्। गङ्गाया दक्षिणे तीरे नगरे नागसाह्वये। तद् दत्वा धृतराष्ट्राय शक्रप्रस्थं ययौ ततः। भ्रातृभिः सह राजेन्द्र शक्रप्रस्थे प्रमोदते। गङ्गायमुनयोर् मध्ये ताव् उभौ नगरोत्तमौ। नित्यं धर्मे स्थितो राजा शक्रप्रस्थे प्रशासति। तस्यानुजो महाबाहुर् भीमसेनो महाबलः। महातेजा महावीर्यः सिंहतुल्यः स पाण्डवः। दशनागसहस्राणां बले तुल्यः स पाण्डवः। तस्यानुजो ऽर्जुनो नाम महावीर्यपराक्रमः। सुकुमारो महासत्त्वो लोके वीर्येण विश्रुतः। कार्तवीर्यसमो वीर्ये सागरप्रतिमो बले। जामदग्न्यसमो ह्य् अस्त्रे संख्ये रामसमो ऽर्जुनः। रूपे शक्रसमः पार्थस् तेजसा भास्करोपमः। देवदानवगन्धर्वैः पिशाचोरगराक्षसैः। मानुषैश् च समस्तैश् च अजेयः फल्गुनो रणे। तेन तत् खाण्डवं दावं तर्पितं जातवेदसे। तरसा तर्पयित्वा तं शक्रं देवगणैः सह। लब्धान्य् अस्त्राणि दिव्यानि तर्पयित्वा हुताशनम्। तेन लब्धा महाराज दुर्लभा दैवतैर् अपि। वासुदेवस्य भगिनी सुभद्रा नाम विश्रुता। अर्जुनस्यानुजो राजन् नकुलश् चेति विश्रुतः। दर्शनीयतमो लोके मूर्तिमान् इव मन्मथः। तस्यानुजो महातेजाः सहदेव इति श्रुतः। तेनाहं प्रेषितो राजन् सहदेवेन मारिष। अहं घटोत्कचो नाम भीमसेनसुतो बली। मम माता महाभागा हिडिम्बा नाम राक्षसी। पार्थानाम् उपकारार्थं चरामि पृथिवीम् इमाम्। आसीत् पृथिव्याः सर्वस्या महीपालो युधिष्ठिरः। राजसूयं क्रतुश्रेष्ठम् आहर्तुम् उपचक्रमे। संदिदेश च स भ्रातॄन् करार्थं सर्वतोदिशम्। उदीचीम् अर्जुनस् तूर्णं करार्थं समुपाययौ। गत्वा शतसहस्राणि योजनानि महाबलः। जित्वा सर्वान् नृपान् युद्धे हत्वा च तरसा वशी। स्वर्गद्वारम् उपागम्य रत्नान्य् आदाय वै भृशम्। अश्वांश् च विविधान् दिव्यान् सर्वान् आदाय फल्गुनः। धनं बहुविधं राजन् धर्मपुत्राय वै ददौ। भीमसेनो हि राजेन्द्र जित्वा प्राचीं दिशं बलात्। वशे कृत्वा महीपालान् पाण्डवाय धनं ददौ। दिशं प्रतीचीं नकुलः करार्थं प्रययौ तथा। सहदेवो दिशं याम्यां जित्वा सर्वान् महीक्षितः। मां संदिदेश राजेन्द्र करार्थम् इह सत्कृतः। पार्थानां चरितं तुभ्यं संक्षेपात् समुदाहृतम्। तम् अवेक्ष्य महाराज धर्मराजं युधिष्ठिरम्। पावकं राजसूयं च भगवन्तं हरिं प्रभुम्। वैशंपायनः। एतान् अवेक्ष्य धर्मज्ञ करं त्वं दातुम् अर्हसि। तेन तद् भाषितं श्रुत्वा राक्षसेन्द्रो विभीषणः। प्रीतिमान् अभवद् राजन् धर्मात्मा सचिवैः सह। स चास्य प्रतिजग्राह शासनं प्रीतिपूर्वकम्। तच् च कालकृतं धीमान् इत्य् अमन्यत स प्रभुः। ततो ददौ विचित्राणि कम्बलानि कुथानि च। दान्तकाञ्चनपर्यङ्कान् मणिहेमविचित्रितान्। भूषणानि विचित्राणि महार्हाणि बहूनि च। प्रवालानि च शुभ्राणि मणींश् च विविधान् बहून्। काञ्चनानि च भाण्डानि कलशानि घटानि च। राजतानि च भाण्डानि चित्राणि च बहूनि च। शस्त्राणि रुक्मचित्राणि मणिमुक्तैर् विचित्रितान्। यज्ञस्य तोरणे युक्तान् ददौ तालांश् चतुर्दश। रुक्मपङ्कजपुष्पाणि शिबिका मणिभूषिताः। मुकुटानि महार्हाणि हेमवर्णांश् च कुण्डलान्। हेमपुष्पाणि विविधान् रुक्ममाल्यानि चापरान्। शङ्खांश् च चन्द्रसंकाशाञ् शतावर्तान् विचित्रिणः। चन्दनानि च मुख्यानि रुक्मरत्नान्य् अनेकशः। वासांसि च महार्हाणि कम्बलानि बहून्य् अपि। अन्यांश् च विविधान् राजन् रत्नानि च बहूनि च। स ददौ सहदेवाय तदा राजा विभीषणः। विभीषणं च राजानम् अभिवाद्य कृताञ्जलिः। प्रदक्षिणं परीत्यैव निर्जगाम घटोत्कचः। तानि सर्वाणि रत्नानि अष्टाशीतिर् निशाचराः। आजह्रुः समुदा राजन् हैडिम्बेन तदा सह। रत्नान्य् आदाय सर्वाणि प्रतस्थे स घटोत्कचः। ततो रत्नान्य् उपादाय हैडिम्बो राक्षसैः सह। जगाम तूर्णं लङ्कायाः सहदेवपदं प्रति। आसेदुः पाण्डवं सर्वे लङ्घयित्वा महोदधिम्। सहदेवो ददर्शाथ रत्नाहारान् निशाचरान्। आगतान् भीमसंकाशान् हैडिम्बं च तथा नृप। द्रमिला नैरृतान् दृष्ट्वा दुद्रुवुस् ते भयार्दिताः। भैमसेनिस् ततो गत्वा माद्रेयं प्राञ्जलिः स्थितः। प्रीतिमान् अभवद् दृष्ट्वा रत्नौघं तं च पाण्डवः। विसृज्य द्रमिलान् सर्वान् गमनायोपचक्रमे। न्यवर्तत ततो धीमान् सहदेवः प्रतापवान्।

vāsāṃsi ca mahārhāṇi maṇīṃś caiva mahādhanān. prītimān abhavad dṛṣṭvā ratnaughaṃ taṃ ca pāṇḍavaḥ. janamejayaḥ. icchāmy āgamanaṃ śrotuṃ haiḍimbasya dvijottama. laṅkāyāṃ ca gatiṃ brahman paulastyasya ca darśanam. kāverīdarśanaṃ caiva rājānaḥ sarva eva tān. ānupūrvyāc ca me śaṃsa sarvaṃ brāhmaṇapuṃgava. vaiśaṃpāyanaḥ. śṛṇu rājan purā vṛttaṃ sahadevasya sāhasam. kānanadvīpakāṃś caiva tarasā jitya cāhave. dakṣiṇāṃ ca diśaṃ jitvā colasya viṣayaṃ yayau. dadarśa puṇyatoyāṃ vai kāverīṃ saritāṃ varām. nānāpakṣigaṇair juṣṭāṃ tāpasair upaśobhitām. sālalodhrārjunair bilvair jambūśalmalikiṃśukaiḥ. kadambaiḥ saptaparṇaiś ca kāśmaryāmalakair vṛtām. nyagrodhaiś ca mahāśākhaiḥ plakṣair audumbarair api. śamīpalāśavṛkṣaiś ca aśvatthaiḥ khadirair vṛtām. badarībhiś ca saṃpannām aśvakarṇaiś ca śobhitām. karañjatintriṇīkaiś ca tālavrātair alaṃkṛtām. śirīṣaiḥ kuṭajair nimbair madhūkaiḥ kṣīrakair vṛtām. puṃnāgair bakulaiḥ kundaiś campakaiḥ sarvato vṛtām. priyaṅgvaśokatilakair atimuktaiś ca śobhitām. asanaiḥ karṇikāraiś ca nāgavṛkṣair alaṃkṛtām. ketakībhiḥ kurabakair jātiyūthikakundalaiḥ. aṅkolaiḥ karavīraiś ca puṃnāgaiḥ pāṭalair vṛtām. kramukair nālikeraiś ca panasāmraiś ca śobhitām. cūtaiḥ puṇḍrakapatraiś ca kadalyāḍhakasaṃvṛtām. nīpaiś ca vetasaiḥ kīrṇāṃ nālakundakuśair vṛtām. evaṃ bahuvidhair vṛkṣair divyair anyaiś ca śobhitām. haṃsakāraṇḍavaiḥ kīrṇāṃ kuraraiḥ sārasaiḥ śukaiḥ. cakravākagaṇair juṣṭāṃ plavaiś ca jalavāyasaiḥ. samudrakākaiḥ krauñcaiś ca nāditāṃ jalakukkuṭaiḥ. evaṃ khagaiś ca bahubhiḥ saṃghuṣṭāṃ jalacāribhiḥ. āśramair bahubhir yuktāṃ caityavṛkṣaiś ca śobhitām. sevitāṃ brāhmaṇaiḥ śubhrair vedavedāṅgapāragaiḥ. kva cit tīraruhair vṛkṣair mālābhir iva śobhitām. puṣpagulmalatopetām aṅganām iva bhūṣaṇaiḥ. kva cit patracitaiḥ padmaiḥ kva cit saugandhikotpalaiḥ. kahlārakumudaiḥ phullaiḥ kamalair upaśobhitām. nānāpuṣparajodhvastāṃ pramadām iva bhūṣitām. ramaṇīyāṃ tathā hṛdyāṃ vihṛtām apsarogaṇaiḥ. mṛṣṭatīrthām akaluṣāṃ prāṇināṃ jīvanīṃ śubhām. apārāṃ svādutoyāṃ vai pulinadvīpaśobhitām. kāverīṃ tādṛśīṃ dṛṣṭvā prītimān pāṇḍavo 'bravīt. asmadrāṣṭre yathā gaṅgā kāverī ca tathā iha. sahadevas tu tāṃ tīrtvā nadīm anucaraiḥ saha. dakṣiṇaṃ tīram āsādya gamanāyopacakrame. āgataṃ pāṇḍavaṃ tatra śrutvā viṣayavāsinaḥ. darśanārthaṃ yayus te tu kautūhalasamanvitāḥ. dramiḷāḥ puruṣā rājan striyaś ca priyadarśanāḥ. gatvā pāṇḍusutaṃ tatra dadṛśus te mudānvitāḥ. sukumāraṃ viśālākṣaṃ vrajantaṃ tridaśopamam. darśanīyatamaṃ loke netrair animiṣair iva. āścaryabhūtaṃ dadṛśur dramiḷās te samāhitāḥ. mahāsenopamaṃ dṛṣṭvā pūjāṃ cakruś ca tasya vai. ratnaiś ca vividhair iṣṭair bhogair anyaiś ca saṃmataiḥ. gītamaṅgalayuktābhiḥ stuvanto nakulānujam. sahadevas tu tān dṛṣṭvā dramilān āgatāṃs tadā. visṛjya tān mahārāja prasthito dakṣiṇāṃ diśam. dūtena tarasā colaṃ vijitya dramiḷeśvaram. tato ratnāny upādāya pāṇḍyasya viṣayaṃ yayau. darśane sahadevasya na ca tṛptā narāḥ pare. gacchantam anugacchantaḥ prītyā kautūhalānvitāḥ. tato mādrīsuto rājan mṛgavrātān vyalokayat. gajān vanacarān anyān vyāghrān kṛṣṇamṛgān bahūn. śukān mayūrān dṛṣṭvā tu gṛdhrān āraṇyakukkuṭān. tato deśaṃ samāsādya śvaśurasya mahīpateḥ. preṣayām āsa mādreyo dūtān pāṇḍyāya vai tadā. pratijagrāha tasyājñāṃ saṃprītyā malayadhvajaḥ. bhāryā rūpavatī jiṣṇoḥ pāṇḍyasya tanayā śubhā. citrāṅgadeti vikhyātā dramilā yoṣitāṃ varā. āgataṃ sahadevaṃ tu sā śrutvāntaḥpure pituḥ. preṣayām āsa saṃprītyā pūjāṃ ratnāni vai bahu. pāṇḍyo 'pi bahuratnāni dūtaiḥ saha mumoca ha. maṇimuktāpravālāṃś ca śaṅkhaśuktiyutān bahūn. tāṃ dṛṣṭvā prītimān pūjāṃ pāṇḍavo 'tha mudā nṛpa. bhrātuḥ putre bahūn ratnān adadād babhruvāhane. pāṇḍyaṃ dramiḷarājānaṃ śvaśuraṃ malayadhvajam. sa dūtais taṃ vaśe kṛtvā maṇalūreśvaraṃ tadā. tato ratnāny upādāya dramiḷair āvṛto yayau. agastyasyālayaṃ divyaṃ devalokasamaṃ girim. sa taṃ pradakṣiṇaṃ kṛtvā malayaṃ bharatarṣabha. laṅghayitvā tu mādreyas tāmraparṇīṃ nadīṃ śubhām. prasannasalilāṃ divyāṃ suśītāṃ candanodvahām. samudratīram āsādya nyaviśat pāṇḍunandanaḥ. vaiśaṃpāyanaḥ. sahadevas tato rājan mantribhiḥ saha bhārata. saṃpradhārya mahābāhuḥ sacivair buddhimattaraiḥ. anumānya sa tāṃ rājan sahadevas tvarānvitaḥ. cintayām āsa rājendra bhrātuḥ putraṃ ghaṭotkacam. tataś cintitamātre tu rākṣasaḥ pratyadṛśyata. atidīrgho mahākāyaḥ sarvābharaṇabhūṣitaḥ. nīlajīmūtasaṃkāśas taptakāñcanakuṇḍalaḥ. vicitrahārakeyūraḥ kiṅkiṇīmaṇibhūṣitaḥ. hemamālī mahādaṃṣṭraḥ kirīṭī kukṣibandhanaḥ. tāmrakeśo hariśmaśrur bhīmākṣaḥ kanakāṅgadaḥ. raktacandanadigdhāṅgaḥ sūkṣmāmbaradharo balī. javena sa yayau tatra cālayann iva medinīm. tato dṛṣṭvā janā rājann āyāntaṃ parvatopamam. bhayād dhi dudruvuḥ sarve siṃhāt kṣudramṛgā yathā. āsasāda ca mādreyaṃ pulastyaṃ rāvaṇo yathā. abhivādya tato rājan sahadevaṃ ghaṭotkacaḥ. prahvaḥ kṛtāñjalis tasthau kiṃ kāryam iti cābravīt. taṃ meruśikharākāram āgataṃ pāṇḍunandanaḥ. taṃ pariṣvajya bāhubhyāṃ mūrdhny upāghrāya cāsakṛt. sahadevaḥ. pūjayitvā sahāmātyaḥ prīto vākyam uvāca ha. gaccha laṅkāṃ purīṃ vatsa karārthaṃ mama śāsanāt. tatra dṛṣṭvā mahātmānaṃ rākṣasendraṃ vibhīṣaṇam. ratnāni rājasūyārthaṃ vividhāni bahūni ca. vaiśaṃpāyanaḥ. upādāya ca sarvāṇi pratyāgaccha mahābala. pāṇḍavenaivam uktas tu mudā yukto ghaṭotkacaḥ. tathety uktvā mahārāja pratasthe dakṣiṇāṃ diśam. yayau pradakṣiṇaṃ kṛtvā sahadevaṃ ghaṭotkacaḥ. laṅkām abhimukho rājan samudram avalokayat. kūrmagrāhajhaṣākīrṇaṃ mīnair nakrais tathākulam. śuktivrātaiḥ samākīrṇaṃ śaṅkhānāṃ nicayākulam. sa dṛṣṭvā rāmasetuṃ ca cintayan rāmavikramam. praṇamya tam atikramya yāmyāṃ velām alokayat. gatvā pāraṃ samudrasya dakṣiṇaṃ sa ghaṭotkacaḥ. dadarśa laṅkāṃ rājendra nākapṛṣṭhopamāṃ śubhām. prākāreṇāvṛtāṃ ramyāṃ śubhadvāraiś ca śobhitām. prāsādair bahusāhasraiḥ śvetaraktaiś ca saṃkulām. tāpanīyagavākṣeṇa muktājālāntarāṇi ca. haimarājatajālena dāntajālaiś ca śobhitām. harmyagopurasaṃbādhāṃ rukmatoraṇasaṃkulām. divyadundubhinirhrādām udyānavanaśobhitām. sarvakālaphalair vṛkṣaiḥ puṣpitair upaśobhitām. puṣpagandhaiś ca saṃkīrṇāṃ ramaṇīyamahāpathām. nānāratnaiś ca saṃpūrṇām indrasyevāmarāvatīm. viveśa sa purīṃ laṅkāṃ rākṣasaiś ca niṣevitām. dadarśa rākṣasavrātāñ śūlaprāsadharān bahūn. nānāveṣadharān dakṣān nārīś ca priyadarśanāḥ. divyamālyāmbaradharā divyabhūṣaṇabhūṣitāḥ. madaraktāntanayanāḥ pīnaśroṇipayodharāḥ. bhaimaseniṃ tato dṛṣṭvā hṛṣṭās te vismayaṃ gatāḥ. āsasāda gṛhaṃ rājña indrasya sadanopamam. ghaṭotkacaḥ. sa dvārapālam āsādya vākyam etad uvāca ha. kurūṇām ṛṣabho rājā pāṇḍur nāma mahābalaḥ. kanīyāṃs tasya dāyādaḥ sahadeva iti śrutaḥ. kṛṣṇamitrasya tu guro rājasūyārtham udyataḥ. tenāhaṃ preṣito dūtaḥ karārthaṃ kauravasya ca. draṣṭum icchāmi rājendraṃ tvaṃ kṣipraṃ māṃ nivedaya. vaiśaṃpāyanaḥ. tasya tad vacanaṃ śrutvā dvārapālo mahīpateḥ. tathety uktvā viveśātha bhavanaṃ sa nivedakaḥ. sāñjaliḥ sa samācaṣṭa sarvāṃ dūtagiraṃ tadā. dvārapālavacaḥ śrutvā rākṣasendro vibhīṣaṇaḥ. uvāca vākyaṃ dharmātmā samīpaṃ me praveśyatām. evam uktas tu rājendra dharmajñena mahātmanā. atha niṣkramya saṃbhrānto dvāḥstho haiḍimbam abravīt. ehi dūta nṛpaṃ draṣṭuṃ kṣipraṃ praviśa ca svayam. dvārapālavacaḥ śrutvā praviveśa ghaṭotkacaḥ. sa praviśya dadarśātha rākṣasendrasya mandiram. tataḥ kailāsasaṃkāśaṃ taptakāñcanatoraṇam. prākāreṇa parikṣiptaṃ gopuraiś cāpi śobhitam. harmyaprāsādasaṃbādhaṃ nānāratnasamanvitam. kāñcanais tāpanīyaiś ca sphāṭikai rājatair api. vajravaiḍūryagarbhaiś ca stambhair dṛṣṭimanoharaiḥ. nānādhvajapatākābhir yuktaṃ maṇivicitritam. citramālyāvṛtaṃ ramyaṃ taptakāñcanavedikam. tān dṛṣṭvā tatra sarvān sa bhaimasenir manoramān. praviśann eva haiḍimbaḥ śuśrāva muravasvanam. tantrīgītasamākīrṇaṃ samatālamitākṣaram. divyadundubhinirhrādaṃ vāditraśatasaṃkulam. sa śrutvā madhuraṃ śabdaṃ prītimān abhavat tadā. tato vigāhya haiḍimbo bahukakṣyāṃ manoramām. sa dadarśa mahātmānaṃ dvāḥsthena saha bhārata. taṃ vibhīṣaṇam āsīnaṃ kāñcane paramāsane. divye bhāskarasaṃkāśe muktāmaṇivibhūṣite. divyābharaṇacitrāṅgaṃ divyarūpadharaṃ vibhum. divyamālyāmbaradharaṃ divyagandhokṣitaṃ śubham. vibhrājamānaṃ vapuṣā sūryavaiśvānaraprabham. upopaviṣṭaṃ sacivair devair iva śatakratum. yakṣair mahārathair divyair nārībhiḥ priyadarśanaiḥ. gīrbhir maṅgalayuktābhiḥ pūjyamānaṃ yathāvidhi. cāmare vyajane cāgrye hemadaṇḍe mahādhane. gṛhīte varanārībhyāṃ dhūyamāne ca mūrdhani. arciṣmantaṃ śriyā juṣṭaṃ kuberavaruṇopamam. dharme caiva sthitaṃ nityam adbhutaṃ rākṣaseśvaram. dṛṣṭvā ghaṭotkaco rājan vavande taṃ kṛtāñjaliḥ. prahvas tasthau mahāvīryaḥ śakraṃ citraratho yathā. taṃ dūtam āgataṃ dṛṣṭvā rākṣasendro vibhīṣaṇaḥ. vibhīṣaṇaḥ. pūjayitvā yathānyāyaṃ sāntvapūrvaṃ vaco 'bravīt. kasya vaṃśe nu saṃjātaḥ karam icchan mahīpatiḥ. tasyānujān samastāṃś ca puraṃ deśaṃ ca tasya vai. tvāṃ ca kāryaṃ ca tat sarvaṃ śrotum icchāmi tattvataḥ. vaiśaṃpāyanaḥ. vistareṇa mama brūhi sarvān etān pṛthak pṛthak. evam uktas tu haiḍimbaḥ paulastyena mahātmanā. ghaṭotkacaḥ. kṛtāñjalir uvācātha sāntvayan rākṣasādhipam. somasya vaṃśe rājāsīt pāṇḍur nāma mahābalaḥ. pāṇḍoḥ putrāś ca pañcāsañ śakratulyaparākramāḥ. teṣāṃ jyeṣṭhas tu nāmnābhūd dharmaputra iti śrutaḥ. ajātaśatrur dharmātmā dharmo vigrahavān iva. tato yudhiṣṭhiro rājā prāpya rājyam akārayat. gaṅgāyā dakṣiṇe tīre nagare nāgasāhvaye. tad datvā dhṛtarāṣṭrāya śakraprasthaṃ yayau tataḥ. bhrātṛbhiḥ saha rājendra śakraprasthe pramodate. gaṅgāyamunayor madhye tāv ubhau nagarottamau. nityaṃ dharme sthito rājā śakraprasthe praśāsati. tasyānujo mahābāhur bhīmaseno mahābalaḥ. mahātejā mahāvīryaḥ siṃhatulyaḥ sa pāṇḍavaḥ. daśanāgasahasrāṇāṃ bale tulyaḥ sa pāṇḍavaḥ. tasyānujo 'rjuno nāma mahāvīryaparākramaḥ. sukumāro mahāsattvo loke vīryeṇa viśrutaḥ. kārtavīryasamo vīrye sāgarapratimo bale. jāmadagnyasamo hy astre saṃkhye rāmasamo 'rjunaḥ. rūpe śakrasamaḥ pārthas tejasā bhāskaropamaḥ. devadānavagandharvaiḥ piśācoragarākṣasaiḥ. mānuṣaiś ca samastaiś ca ajeyaḥ phalguno raṇe. tena tat khāṇḍavaṃ dāvaṃ tarpitaṃ jātavedase. tarasā tarpayitvā taṃ śakraṃ devagaṇaiḥ saha. labdhāny astrāṇi divyāni tarpayitvā hutāśanam. tena labdhā mahārāja durlabhā daivatair api. vāsudevasya bhaginī subhadrā nāma viśrutā. arjunasyānujo rājan nakulaś ceti viśrutaḥ. darśanīyatamo loke mūrtimān iva manmathaḥ. tasyānujo mahātejāḥ sahadeva iti śrutaḥ. tenāhaṃ preṣito rājan sahadevena māriṣa. ahaṃ ghaṭotkaco nāma bhīmasenasuto balī. mama mātā mahābhāgā hiḍimbā nāma rākṣasī. pārthānām upakārārthaṃ carāmi pṛthivīm imām. āsīt pṛthivyāḥ sarvasyā mahīpālo yudhiṣṭhiraḥ. rājasūyaṃ kratuśreṣṭham āhartum upacakrame. saṃdideśa ca sa bhrātṝn karārthaṃ sarvatodiśam. udīcīm arjunas tūrṇaṃ karārthaṃ samupāyayau. gatvā śatasahasrāṇi yojanāni mahābalaḥ. jitvā sarvān nṛpān yuddhe hatvā ca tarasā vaśī. svargadvāram upāgamya ratnāny ādāya vai bhṛśam. aśvāṃś ca vividhān divyān sarvān ādāya phalgunaḥ. dhanaṃ bahuvidhaṃ rājan dharmaputrāya vai dadau. bhīmaseno hi rājendra jitvā prācīṃ diśaṃ balāt. vaśe kṛtvā mahīpālān pāṇḍavāya dhanaṃ dadau. diśaṃ pratīcīṃ nakulaḥ karārthaṃ prayayau tathā. sahadevo diśaṃ yāmyāṃ jitvā sarvān mahīkṣitaḥ. māṃ saṃdideśa rājendra karārtham iha satkṛtaḥ. pārthānāṃ caritaṃ tubhyaṃ saṃkṣepāt samudāhṛtam. tam avekṣya mahārāja dharmarājaṃ yudhiṣṭhiram. pāvakaṃ rājasūyaṃ ca bhagavantaṃ hariṃ prabhum. vaiśaṃpāyanaḥ. etān avekṣya dharmajña karaṃ tvaṃ dātum arhasi. tena tad bhāṣitaṃ śrutvā rākṣasendro vibhīṣaṇaḥ. prītimān abhavad rājan dharmātmā sacivaiḥ saha. sa cāsya pratijagrāha śāsanaṃ prītipūrvakam. tac ca kālakṛtaṃ dhīmān ity amanyata sa prabhuḥ. tato dadau vicitrāṇi kambalāni kuthāni ca. dāntakāñcanaparyaṅkān maṇihemavicitritān. bhūṣaṇāni vicitrāṇi mahārhāṇi bahūni ca. pravālāni ca śubhrāṇi maṇīṃś ca vividhān bahūn. kāñcanāni ca bhāṇḍāni kalaśāni ghaṭāni ca. rājatāni ca bhāṇḍāni citrāṇi ca bahūni ca. śastrāṇi rukmacitrāṇi maṇimuktair vicitritān. yajñasya toraṇe yuktān dadau tālāṃś caturdaśa. rukmapaṅkajapuṣpāṇi śibikā maṇibhūṣitāḥ. mukuṭāni mahārhāṇi hemavarṇāṃś ca kuṇḍalān. hemapuṣpāṇi vividhān rukmamālyāni cāparān. śaṅkhāṃś ca candrasaṃkāśāñ śatāvartān vicitriṇaḥ. candanāni ca mukhyāni rukmaratnāny anekaśaḥ. vāsāṃsi ca mahārhāṇi kambalāni bahūny api. anyāṃś ca vividhān rājan ratnāni ca bahūni ca. sa dadau sahadevāya tadā rājā vibhīṣaṇaḥ. vibhīṣaṇaṃ ca rājānam abhivādya kṛtāñjaliḥ. pradakṣiṇaṃ parītyaiva nirjagāma ghaṭotkacaḥ. tāni sarvāṇi ratnāni aṣṭāśītir niśācarāḥ. ājahruḥ samudā rājan haiḍimbena tadā saha. ratnāny ādāya sarvāṇi pratasthe sa ghaṭotkacaḥ. tato ratnāny upādāya haiḍimbo rākṣasaiḥ saha. jagāma tūrṇaṃ laṅkāyāḥ sahadevapadaṃ prati. āseduḥ pāṇḍavaṃ sarve laṅghayitvā mahodadhim. sahadevo dadarśātha ratnāhārān niśācarān. āgatān bhīmasaṃkāśān haiḍimbaṃ ca tathā nṛpa. dramilā nairṛtān dṛṣṭvā dudruvus te bhayārditāḥ. bhaimasenis tato gatvā mādreyaṃ prāñjaliḥ sthitaḥ. prītimān abhavad dṛṣṭvā ratnaughaṃ taṃ ca pāṇḍavaḥ. visṛjya dramilān sarvān gamanāyopacakrame. nyavartata tato dhīmān sahadevaḥ pratāpavān.

एवं निर्जित्य तरसा सान्त्वेन विजयेन च। करदान् पार्थिवान् कृत्वा प्रत्यागच्छद् अरिंदमः। रत्नसारम् उपादाय ययौ सह निशाचरैः। इन्द्रप्रस्थं विवेशाथ कम्पयन्न् इव मेदिनीम्। दृष्ट्वा युधिष्ठिरं राजन् सहदेवः कृताञ्जलिः। प्रह्वो ऽभिवाद्य तस्थौ स पूजितश् चैव तेन वै। लङ्काप्राप्तान् धनौघांश् च दृष्ट्वा तान् दुर्लभान् बहून्। प्रीतिमान् अभवद् राजा विस्मयं परमं ययौ।

evaṃ nirjitya tarasā sāntvena vijayena ca. karadān pārthivān kṛtvā pratyāgacchad ariṃdamaḥ. ratnasāram upādāya yayau saha niśācaraiḥ. indraprasthaṃ viveśātha kampayann iva medinīm. dṛṣṭvā yudhiṣṭhiraṃ rājan sahadevaḥ kṛtāñjaliḥ. prahvo 'bhivādya tasthau sa pūjitaś caiva tena vai. laṅkāprāptān dhanaughāṃś ca dṛṣṭvā tān durlabhān bahūn. prītimān abhavad rājā vismayaṃ paramaṃ yayau.

धर्मराजाय तत् सर्वं निवेद्य भरतर्षभ। कोटीसहस्रम् अधिकं हिरण्यस्य महात्मनः। विचित्रांस् तु मणीन् रत्नान् गोजाविमहिषांस् तथा। कृतकर्मा सुखं राजन्न् उवास जनमेजय।

dharmarājāya tat sarvaṃ nivedya bharatarṣabha. koṭīsahasram adhikaṃ hiraṇyasya mahātmanaḥ. vicitrāṃs tu maṇīn ratnān gojāvimahiṣāṃs tathā. kṛtakarmā sukhaṃ rājann uvāsa janamejaya.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...