महाभारत 2.23 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←सभा पर्व→

←अध्याय 23→

[mh-2-23] • 26 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। पार्थः प्राप्य धनुःश्रेष्ठम् अक्षय्यौ च महेषुधी। रथं ध्वजं सभां चैव युधिष्ठिरम् अभाषत। ऋषेस् तद् वचनं चिन्त्य निशश्वास युधिष्ठिरः। धर्मं धर्मभृतां श्रेष्ठः कर्तुम् इच्छन् परंतपः। तस्येङ्गितज्ञो बीभत्सुः सर्वशस्त्रभृतां वरः। संविवर्तयिषुः कामं पावकात् पाकशासनिः।

vaiśaṃpāyana uvāca. pārthaḥ prāpya dhanuḥśreṣṭham akṣayyau ca maheṣudhī. rathaṃ dhvajaṃ sabhāṃ caiva yudhiṣṭhiram abhāṣata. ṛṣes tad vacanaṃ cintya niśaśvāsa yudhiṣṭhiraḥ. dharmaṃ dharmabhṛtāṃ śreṣṭhaḥ kartum icchan paraṃtapaḥ. tasyeṅgitajño bībhatsuḥ sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ. saṃvivartayiṣuḥ kāmaṃ pāvakāt pākaśāsaniḥ.

धनुर् अस्त्रं शरा वीर्यं पक्षो भूमिर् यशो बलम्। प्राप्तम् एतन् मया राजन् दुष्प्रापं यद् अभीप्सितम्। एतच् छ्रुत्वा कुरुश्रेष्ठो धर्मराजः सहानुजः। प्रहृष्टो मन्त्रिभिश् चैव व्यासधौम्यादिभिः सह। ततो व्यासो महाबुद्धिर् उवाचेदं वचो ऽर्जुनम्। साधु साध्व् इति कौन्तेय दिष्ट्या ते बुद्धिर् ईदृशी। पृथिवीम् अखिलां जेतुम् एको व्यवसितो भवान्। धन्यः पाण्डुर् महीपालो यस्य पुत्रस् त्वम् ईदृशः। सर्वं प्राप्स्यति राजेन्द्रो धर्मपुत्रो युधिष्ठिरः। त्वद्वीर्येण स धर्मात्मा सार्वभौमत्वम् एष्यति। त्वद्बाहुबलम् आश्रित्य राजसूयम् अवाप्स्यति। सुनयाद् वासुदेवस्य भीमार्जुनबलेन च। यमयोश् चैव वीर्येण सर्वं प्राप्स्यति धर्मराट्। तस्माद् दिशं देवगुप्ताम् उदीचीं गच्छ फल्गुन। शक्तो भवान् सुराञ् जित्वा रत्नान्य् आहर्तुम् ओजसा। प्राचीं भीमो बलश्लाघी प्रयातु भरतर्षभ। याम्यां तत्र दिशं यातु सहदेवो महारथः। प्रतीचीं नकुलो गन्ता वरुणेनाभिपालिताम्। एषा मे नैष्ठिकी बुद्धिः क्रियतां भरतर्षभाः। श्रुत्वा व्यासवचो हृष्टास् तम् ऊचुः पाण्डुनन्दनाः। एवम् अस्तु मुनिश्रेष्ठ यथाज्ञापयसि प्रभो। ते ऽप्य् अनुज्ञाप्य राजानं सैन्येन महता वृताः।

dhanur astraṃ śarā vīryaṃ pakṣo bhūmir yaśo balam. prāptam etan mayā rājan duṣprāpaṃ yad abhīpsitam. etac chrutvā kuruśreṣṭho dharmarājaḥ sahānujaḥ. prahṛṣṭo mantribhiś caiva vyāsadhaumyādibhiḥ saha. tato vyāso mahābuddhir uvācedaṃ vaco 'rjunam. sādhu sādhv iti kaunteya diṣṭyā te buddhir īdṛśī. pṛthivīm akhilāṃ jetum eko vyavasito bhavān. dhanyaḥ pāṇḍur mahīpālo yasya putras tvam īdṛśaḥ. sarvaṃ prāpsyati rājendro dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ. tvadvīryeṇa sa dharmātmā sārvabhaumatvam eṣyati. tvadbāhubalam āśritya rājasūyam avāpsyati. sunayād vāsudevasya bhīmārjunabalena ca. yamayoś caiva vīryeṇa sarvaṃ prāpsyati dharmarāṭ. tasmād diśaṃ devaguptām udīcīṃ gaccha phalguna. śakto bhavān surāñ jitvā ratnāny āhartum ojasā. prācīṃ bhīmo balaślāghī prayātu bharatarṣabha. yāmyāṃ tatra diśaṃ yātu sahadevo mahārathaḥ. pratīcīṃ nakulo gantā varuṇenābhipālitām. eṣā me naiṣṭhikī buddhiḥ kriyatāṃ bharatarṣabhāḥ. śrutvā vyāsavaco hṛṣṭās tam ūcuḥ pāṇḍunandanāḥ. evam astu muniśreṣṭha yathājñāpayasi prabho. te 'py anujñāpya rājānaṃ sainyena mahatā vṛtāḥ.

तत्र कृत्यम् अहं मन्ये कोशस्यास्य विवर्धनम्। करम् आहारयिष्यामि राज्ञः सर्वान् नृपोत्तम।

tatra kṛtyam ahaṃ manye kośasyāsya vivardhanam. karam āhārayiṣyāmi rājñaḥ sarvān nṛpottama.

विजयाय प्रयास्यामि दिशं धनदरक्षिताम्। सर्वे वायुप्रवेगाश् च सर्वालंकारभूषिताः। तिथाव् अथ मुहूर्ते च नक्षत्रे च तथा शिवे।

vijayāya prayāsyāmi diśaṃ dhanadarakṣitām. sarve vāyupravegāś ca sarvālaṃkārabhūṣitāḥ. tithāv atha muhūrte ca nakṣatre ca tathā śive.

धनंजयवचः श्रुत्वा धर्मराजो युधिष्ठिरः। स्निग्धगम्भीरनादिन्या तं गिरा प्रत्यभाषत।

dhanaṃjayavacaḥ śrutvā dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ. snigdhagambhīranādinyā taṃ girā pratyabhāṣata.

स्वस्ति वाच्यार्हतो विप्रान् प्रयाहि भरतर्षभ। दुर्हृदाम् अप्रहर्षाय सुहृदां नन्दनाय च। विजयस् ते ध्रुवं पार्थ प्रियं कामम् अवाप्नुहि।

svasti vācyārhato viprān prayāhi bharatarṣabha. durhṛdām apraharṣāya suhṛdāṃ nandanāya ca. vijayas te dhruvaṃ pārtha priyaṃ kāmam avāpnuhi.

इत्य् उक्तः प्रययौ पार्थः सैन्येन महता वृतः। अग्निदत्तेन दिव्येन रथेनाद्भुतकर्मणा।

ity uktaḥ prayayau pārthaḥ sainyena mahatā vṛtaḥ. agnidattena divyena rathenādbhutakarmaṇā.

तथैव भीमसेनो ऽपि यमौ च पुरुषर्षभौ। ससैन्याः प्रययुः सर्वे धर्मराजाभिपूजिताः।

tathaiva bhīmaseno 'pi yamau ca puruṣarṣabhau. sasainyāḥ prayayuḥ sarve dharmarājābhipūjitāḥ.

दिशं धनपतेर् इष्टाम् अजयत् पाकशासनिः। भीमसेनस् तथा प्राचीं सहदेवस् तु दक्षिणाम्।

diśaṃ dhanapater iṣṭām ajayat pākaśāsaniḥ. bhīmasenas tathā prācīṃ sahadevas tu dakṣiṇām.

प्रतीचीं नकुलो राजन् दिशं व्यजयद् अस्त्रवित्। खाण्डवप्रस्थम् अध्यास्ते धर्मराजो युधिष्ठिरः। आसीत् परमया लक्ष्म्या सुहृद्गणवृतः प्रभुः।

pratīcīṃ nakulo rājan diśaṃ vyajayad astravit. khāṇḍavaprastham adhyāste dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ. āsīt paramayā lakṣmyā suhṛdgaṇavṛtaḥ prabhuḥ.

जनमेजय उवाच। दिशाम् अभिजयं ब्रह्मन् विस्तरेणानुकीर्तय। न हि तृप्यामि पूर्वेषां शृण्वानश् चरितं महत्।

janamejaya uvāca. diśām abhijayaṃ brahman vistareṇānukīrtaya. na hi tṛpyāmi pūrveṣāṃ śṛṇvānaś caritaṃ mahat.

वैशंपायन उवाच। धनंजयस्य वक्ष्यामि विजयं पूर्वम् एव ते। यौगपद्येन पार्थैर् हि विजितेयं वसुंधरा। अवाप्य राजा राज्यार्धं कुन्तीपुत्रो युधिष्ठिरः। महत्त्वे राजशब्दस्य मनश् चक्रे महामनाः। तदा क्षत्रं विदित्वास्य पृथिवीविजयं प्रति। अमर्षात् पार्थिवेन्द्रास् ते तं समेयुर् युयुत्सवः। तत् समेत्य भुवः क्षत्रं रथनागाश्वपत्तिमत्। अभ्ययात् पार्थिवं जिष्णुं मोघीकर्तुं जनाधिप। तत् पार्थः पार्थिवं क्षत्रं युयुत्सुः परमाहवे। प्रत्युद्ययौ महाबाहुस् तरसा पाकशासनिः। तद् भग्नं पार्थिवं क्षत्रं पार्थेनाक्लिष्टकर्मणा। वायुनेव घनानीकं मोघीभूतं ययौ दिशः। तज् जित्वा पार्थिवं क्षत्रं समरे परवीरहा। ययौ तदा वशे कर्तुम् उदीचीं पाण्डुनन्दनः।

vaiśaṃpāyana uvāca. dhanaṃjayasya vakṣyāmi vijayaṃ pūrvam eva te. yaugapadyena pārthair hi vijiteyaṃ vasuṃdharā. avāpya rājā rājyārdhaṃ kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ. mahattve rājaśabdasya manaś cakre mahāmanāḥ. tadā kṣatraṃ viditvāsya pṛthivīvijayaṃ prati. amarṣāt pārthivendrās te taṃ sameyur yuyutsavaḥ. tat sametya bhuvaḥ kṣatraṃ rathanāgāśvapattimat. abhyayāt pārthivaṃ jiṣṇuṃ moghīkartuṃ janādhipa. tat pārthaḥ pārthivaṃ kṣatraṃ yuyutsuḥ paramāhave. pratyudyayau mahābāhus tarasā pākaśāsaniḥ. tad bhagnaṃ pārthivaṃ kṣatraṃ pārthenākliṣṭakarmaṇā. vāyuneva ghanānīkaṃ moghībhūtaṃ yayau diśaḥ. taj jitvā pārthivaṃ kṣatraṃ samare paravīrahā. yayau tadā vaśe kartum udīcīṃ pāṇḍunandanaḥ.

पूर्वं कुणिन्दविषये वशे चक्रे महीपतीन्। धनंजयो महाबाहुर् नातितीव्रेण कर्मणा। तेनैव सहितः प्रायाज् जिष्णुः साल्वपुरं प्रति। स साल्वपुरम् आसाद्य साल्वराजं धनंजयः। विक्रमेणोग्रधन्वानं वशे चक्रे महामनाः। तं पार्थः सहसा जित्वा द्युमत्सेनं धनेश्वरम्। कृत्वानुसैनिकं प्रायात् कटदेशम् अरिंदमः। तत्र पापजितं जिष्णुः सुनाभं वसुधाधिपम्। विक्रमेण वशे कृत्वा कृतवान् अनुसैनिकम्।

pūrvaṃ kuṇindaviṣaye vaśe cakre mahīpatīn. dhanaṃjayo mahābāhur nātitīvreṇa karmaṇā. tenaiva sahitaḥ prāyāj jiṣṇuḥ sālvapuraṃ prati. sa sālvapuram āsādya sālvarājaṃ dhanaṃjayaḥ. vikrameṇogradhanvānaṃ vaśe cakre mahāmanāḥ. taṃ pārthaḥ sahasā jitvā dyumatsenaṃ dhaneśvaram. kṛtvānusainikaṃ prāyāt kaṭadeśam ariṃdamaḥ. tatra pāpajitaṃ jiṣṇuḥ sunābhaṃ vasudhādhipam. vikrameṇa vaśe kṛtvā kṛtavān anusainikam.

आनर्तान् कालकूटांश् च कुणिन्दांश् च विजित्य सः। सुमण्डलं पापजितं कृतवान् अनुसैनिकम्।

ānartān kālakūṭāṃś ca kuṇindāṃś ca vijitya saḥ. sumaṇḍalaṃ pāpajitaṃ kṛtavān anusainikam.

स तेन सहितो राजन् सव्यसाची परंतपः। विजिग्ये सकलं द्वीपं प्रतिविन्ध्यं च पार्थिवम्।

sa tena sahito rājan savyasācī paraṃtapaḥ. vijigye sakalaṃ dvīpaṃ prativindhyaṃ ca pārthivam.

सकलद्वीपवासांश् च सप्तद्वीपे च ये नृपाः। तान् सर्वान् अजयत् पार्थो धर्मराजप्रियेप्सया। अर्जुनस्य च सैन्यानां विग्रहस् तुमुलो ऽभवत्।

sakaladvīpavāsāṃś ca saptadvīpe ca ye nṛpāḥ. tān sarvān ajayat pārtho dharmarājapriyepsayā. arjunasya ca sainyānāṃ vigrahas tumulo 'bhavat.

स तान् अपि महेष्वासो विजित्य भरतर्षभ। तैर् एव सहितः सर्वैः प्राग्ज्योतिषम् उपाद्रवत्।

sa tān api maheṣvāso vijitya bharatarṣabha. tair eva sahitaḥ sarvaiḥ prāgjyotiṣam upādravat.

तत्र राजा महान् आसीद् भगदत्तो विशां पते। तेनासीत् सुमहद् युद्धं पाण्डवस्य महात्मनः।

tatra rājā mahān āsīd bhagadatto viśāṃ pate. tenāsīt sumahad yuddhaṃ pāṇḍavasya mahātmanaḥ.

स किरातैश् च चीनैश् च वृतः प्राग्ज्योतिषो ऽभवत्। अन्यैश् च बहुभिर् योधैः सागरानूपवासिभिः।

sa kirātaiś ca cīnaiś ca vṛtaḥ prāgjyotiṣo 'bhavat. anyaiś ca bahubhir yodhaiḥ sāgarānūpavāsibhiḥ.

ततः स दिवसान् अष्टौ योधयित्वा धनंजयम्। चतुरङ्गबलैः सार्धं भगदत्तः पराजितः। पार्थसायकनुन्नस् तु विह्वलाङ्गो भृशातुरः। प्रहसन्न् अब्रवीद् राजा संग्रामे विगतक्लमः।

tataḥ sa divasān aṣṭau yodhayitvā dhanaṃjayam. caturaṅgabalaiḥ sārdhaṃ bhagadattaḥ parājitaḥ. pārthasāyakanunnas tu vihvalāṅgo bhṛśāturaḥ. prahasann abravīd rājā saṃgrāme vigataklamaḥ.

उपपन्नं महाबाहो त्वयि पाण्डवनन्दन। पाकशासनदायादे वीर्यम् आहवशोभिनि।

upapannaṃ mahābāho tvayi pāṇḍavanandana. pākaśāsanadāyāde vīryam āhavaśobhini.

अहं सखा सुरेन्द्रस्य शक्राद् अनवमो रणे। न च शक्नोमि ते तात स्थातुं प्रमुखतो युधि।

ahaṃ sakhā surendrasya śakrād anavamo raṇe. na ca śaknomi te tāta sthātuṃ pramukhato yudhi.

किम् ईप्सितं पाण्डवेय ब्रूहि किं करवाणि ते। यद् वक्ष्यसि महाबाहो तत् करिष्यामि पुत्रक।

kim īpsitaṃ pāṇḍaveya brūhi kiṃ karavāṇi te. yad vakṣyasi mahābāho tat kariṣyāmi putraka.

अर्जुन उवाच। कुरूणाम् ऋषभो राजा धर्मपुत्रो युधिष्ठिरः। धर्मज्ञः सत्यसंधश् च यज्वा विपुलदक्षिणः। तस्य पार्थिवताम् ईप्से करस् तस्मै प्रदीयताम्।

arjuna uvāca. kurūṇām ṛṣabho rājā dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ. dharmajñaḥ satyasaṃdhaś ca yajvā vipuladakṣiṇaḥ. tasya pārthivatām īpse karas tasmai pradīyatām.

भवान् पितृसखा चैव प्रीयमाणो मयापि च। ततो नाज्ञापयामि त्वां प्रीतिपूर्वं प्रदीयताम्।

bhavān pitṛsakhā caiva prīyamāṇo mayāpi ca. tato nājñāpayāmi tvāṃ prītipūrvaṃ pradīyatām.

भगदत्त उवाच। कुन्तीमातर् यथा मे त्वं तथा राजा युधिष्ठिरः। स तत्र सत्कृतस् तेन मासम् उष्य धनंजयः। उदक्प्राच्यां विनिर्जित्य प्रायाद् रामगिरिं प्रति। ततो रामगिरिं जित्वा तथा भुवनपर्वतम्। अन्यान् अपि वशे चक्रे तरसा पाकशासनिः। सर्वम् एतत् करिष्यामि किं चान्यत् करवाणि ते।

bhagadatta uvāca. kuntīmātar yathā me tvaṃ tathā rājā yudhiṣṭhiraḥ. sa tatra satkṛtas tena māsam uṣya dhanaṃjayaḥ. udakprācyāṃ vinirjitya prāyād rāmagiriṃ prati. tato rāmagiriṃ jitvā tathā bhuvanaparvatam. anyān api vaśe cakre tarasā pākaśāsaniḥ. sarvam etat kariṣyāmi kiṃ cānyat karavāṇi te.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents