महाभारत 2.21 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←सभा पर्व→

←अध्याय 21→

[mh-2-21] • 23 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। ततस् तं निश्चितात्मानं युद्धाय यदुनन्दनः। उवाच वाग्मी राजानं जरासंधम् अधोक्षजः।

vaiśaṃpāyana uvāca. tatas taṃ niścitātmānaṃ yuddhāya yadunandanaḥ. uvāca vāgmī rājānaṃ jarāsaṃdham adhokṣajaḥ.

त्रयाणां केन ते राजन् योद्धुं वितरते मनः। अस्मद् अन्यतमेनेह सज्जीभवतु को युधि। त्वया मायाविना कृष्ण न योत्स्ये ऽहं कदा चन। भयेन मे योजितानां यदूनां च पलायतः। अर्जुनो न भवेद् योद्धा न च तुल्यबलो मम। भीमः क्षणं क्षणार्धं वा क्षमः स्याद् इति मे पुरः।

trayāṇāṃ kena te rājan yoddhuṃ vitarate manaḥ. asmad anyatameneha sajjībhavatu ko yudhi. tvayā māyāvinā kṛṣṇa na yotsye 'haṃ kadā cana. bhayena me yojitānāṃ yadūnāṃ ca palāyataḥ. arjuno na bhaved yoddhā na ca tulyabalo mama. bhīmaḥ kṣaṇaṃ kṣaṇārdhaṃ vā kṣamaḥ syād iti me puraḥ.

एवम् उक्तः स कृष्णेन युद्धं वव्रे महाद्युतिः। जरासंधस् ततो राजन् भीमसेनेन मागधः। न त्वया भीरुणा योत्स्ये युधि विक्लवचेतसा। मथुरां स्वपुरीं त्यक्त्वा समुद्रं शरणं गतः। अयं तु वयसातुल्यो नातिसत्त्वो न मे समः। अर्जुनो नो भवेद् योद्धा भीमस् तुल्यबलो मम। इत्य् उक्त्वा भीमसेनाय प्रदाय महतीं गदाम्। द्वितीयां स्वयम् आदाय निर्जगाम पुराद् बहिः। आदाय रोचनां मालां माङ्गल्यान्य् अपराणि च।

evam uktaḥ sa kṛṣṇena yuddhaṃ vavre mahādyutiḥ. jarāsaṃdhas tato rājan bhīmasenena māgadhaḥ. na tvayā bhīruṇā yotsye yudhi viklavacetasā. mathurāṃ svapurīṃ tyaktvā samudraṃ śaraṇaṃ gataḥ. ayaṃ tu vayasātulyo nātisattvo na me samaḥ. arjuno no bhaved yoddhā bhīmas tulyabalo mama. ity uktvā bhīmasenāya pradāya mahatīṃ gadām. dvitīyāṃ svayam ādāya nirjagāma purād bahiḥ. ādāya rocanāṃ mālāṃ māṅgalyāny aparāṇi ca.

धारयन्न् अगदान् मुख्यान् निर्वृतीर् वेदनानि च। उपतस्थे जरासंधं युयुत्सुं वै पुरोहितः। अर्जुनं वासुदेवं च वर्जयाम् आस मागधः। मत्वा देवं गोप इति बालो ऽर्जुनम् इति स्म ह।

dhārayann agadān mukhyān nirvṛtīr vedanāni ca. upatasthe jarāsaṃdhaṃ yuyutsuṃ vai purohitaḥ. arjunaṃ vāsudevaṃ ca varjayām āsa māgadhaḥ. matvā devaṃ gopa iti bālo 'rjunam iti sma ha.

कृतस्वस्त्ययनो विद्वान् ब्राह्मणेन यशस्विना। समनह्यज् जरासंधः क्षत्रधर्मम् अनुव्रतः।

kṛtasvastyayano vidvān brāhmaṇena yaśasvinā. samanahyaj jarāsaṃdhaḥ kṣatradharmam anuvrataḥ.

अवमुच्य किरीटं स केशान् समनुमृज्य च। उदतिष्ठज् जरासंधो वेलातिग इवार्णवः।

avamucya kirīṭaṃ sa keśān samanumṛjya ca. udatiṣṭhaj jarāsaṃdho velātiga ivārṇavaḥ.

उवाच मतिमान् राजा भीमं भीमपराक्रमम्। भीम योत्स्ये त्वया सार्धं श्रेयसा निर्जितं वरम्। क्षेत्रोदये ततः कृष्ण बालो ऽयम् अनुजो ऽर्जुनः।

uvāca matimān rājā bhīmaṃ bhīmaparākramam. bhīma yotsye tvayā sārdhaṃ śreyasā nirjitaṃ varam. kṣetrodaye tataḥ kṛṣṇa bālo 'yam anujo 'rjunaḥ.

एवम् उक्त्वा जरासंधो भीमसेनम् अरिंदमः। प्रत्युद्ययौ महातेजाः शक्रं बलिर् इवासुरः।

evam uktvā jarāsaṃdho bhīmasenam ariṃdamaḥ. pratyudyayau mahātejāḥ śakraṃ balir ivāsuraḥ.

ततः संमन्त्र्य कृष्णेन कृतस्वस्त्ययनो बली। भीमसेनो जरासंधम् आससाद युयुत्सया।

tataḥ saṃmantrya kṛṣṇena kṛtasvastyayano balī. bhīmaseno jarāsaṃdham āsasāda yuyutsayā.

ततस् तौ नरशार्दूलौ बाहुशस्त्रौ समीयतुः। वीरौ परमसंहृष्टाव् अन्योन्यजयकाङ्क्षिणौ। करग्रहणपूर्वं तु कृत्वा पादाभिवन्दनम्। कक्षैः कक्षां विधुन्वानाव् आस्फोटं तत्र चक्रतुः। स्कन्धे दोर्भ्यां समाहत्य निहत्य च मुहुर् मुहुः। अङ्गम् अङ्गैः समाश्लिष्य पुनर् आस्फालनं विभो। चित्रहस्तादिकं कृत्वा कक्षाबन्धं च चक्रतुः। गलगण्डाभिघातेन सस्फुलिङ्गेन चाशनिम्। बाहुपाशादिकं कृत्वा पादाहतशिराव् उभौ। उरोहस्तं ततश् चक्रे पूर्णकुम्भौ प्रयुज्य तौ। करसंपीडनं कृत्वा गर्जन्तौ वारणाव् इव। नर्दन्तौ मेघसंकाशौ बाहुप्रहरणाव् उभौ। तलेनाहन्यमानौ तु अन्योन्यं कृतवीक्षणौ। सिंहाव् इव सुसंस्क्रुद्धाव् आकृष्याकृष्य युध्यताम्। अङ्गेनाङ्गं समापीड्य बाहुभ्याम् उभयोर् अपि। आवृत्य बाहुभिश् चापि उदरं च प्रचक्रतुः। उभौ कट्यां सुपार्श्वे तु तक्षवन्तौ च शिक्षितौ। अधोहस्तं स्वकण्ठे तूदरस्योरसि चाक्षिपत्। सर्वातिक्रान्तमर्यादं पृष्ठभङ्गं च चक्रतुः। संपूर्णमूर्छां बाहुभ्यां पूर्णकुम्भं प्रचक्रतुः। तृणपीडं यथाकामं पूर्णयोगं समुष्टिकम्। एवमादीनि युद्धानि प्रकुर्वन्तौ परस्परम्। तयोर् युद्धं ततो द्रष्टुं समेताः पुरवासिनः। ब्राह्मणा वणिजश् चैव क्षत्रियाश् च सहस्रशः। शूद्राश् च नरशार्दूल स्त्रियो वृद्धाश् च सर्वशः। निरन्तरम् अभूत् तत्र जनौघैर् अभिसंवृतम्।

tatas tau naraśārdūlau bāhuśastrau samīyatuḥ. vīrau paramasaṃhṛṣṭāv anyonyajayakāṅkṣiṇau. karagrahaṇapūrvaṃ tu kṛtvā pādābhivandanam. kakṣaiḥ kakṣāṃ vidhunvānāv āsphoṭaṃ tatra cakratuḥ. skandhe dorbhyāṃ samāhatya nihatya ca muhur muhuḥ. aṅgam aṅgaiḥ samāśliṣya punar āsphālanaṃ vibho. citrahastādikaṃ kṛtvā kakṣābandhaṃ ca cakratuḥ. galagaṇḍābhighātena sasphuliṅgena cāśanim. bāhupāśādikaṃ kṛtvā pādāhataśirāv ubhau. urohastaṃ tataś cakre pūrṇakumbhau prayujya tau. karasaṃpīḍanaṃ kṛtvā garjantau vāraṇāv iva. nardantau meghasaṃkāśau bāhupraharaṇāv ubhau. talenāhanyamānau tu anyonyaṃ kṛtavīkṣaṇau. siṃhāv iva susaṃskruddhāv ākṛṣyākṛṣya yudhyatām. aṅgenāṅgaṃ samāpīḍya bāhubhyām ubhayor api. āvṛtya bāhubhiś cāpi udaraṃ ca pracakratuḥ. ubhau kaṭyāṃ supārśve tu takṣavantau ca śikṣitau. adhohastaṃ svakaṇṭhe tūdarasyorasi cākṣipat. sarvātikrāntamaryādaṃ pṛṣṭhabhaṅgaṃ ca cakratuḥ. saṃpūrṇamūrchāṃ bāhubhyāṃ pūrṇakumbhaṃ pracakratuḥ. tṛṇapīḍaṃ yathākāmaṃ pūrṇayogaṃ samuṣṭikam. evamādīni yuddhāni prakurvantau parasparam. tayor yuddhaṃ tato draṣṭuṃ sametāḥ puravāsinaḥ. brāhmaṇā vaṇijaś caiva kṣatriyāś ca sahasraśaḥ. śūdrāś ca naraśārdūla striyo vṛddhāś ca sarvaśaḥ. nirantaram abhūt tatra janaughair abhisaṃvṛtam.

तयोर् अथ भुजाघातान् निग्रहप्रग्रहात् तथा। आसीत् सुभीमसंह्रादो वज्रपर्वतयोर् इव।

tayor atha bhujāghātān nigrahapragrahāt tathā. āsīt subhīmasaṃhrādo vajraparvatayor iva.

उभौ परमसंहृष्टौ बलेनातिबलाव् उभौ। अन्योन्यं तौ करतलैर् योधयाम् आसतुर् भृशम्। अन्योन्यस्यान्तरं प्रेप्सू परस्परजयैषिणौ। शिरोभिर् इव तौ मेषौ वृक्षैर् इव निशाचरौ। पदैर् इव शुभाव् अश्वौ तुण्डाभ्यां तित्तिराव् इव।

ubhau paramasaṃhṛṣṭau balenātibalāv ubhau. anyonyaṃ tau karatalair yodhayām āsatur bhṛśam. anyonyasyāntaraṃ prepsū parasparajayaiṣiṇau. śirobhir iva tau meṣau vṛkṣair iva niśācarau. padair iva śubhāv aśvau tuṇḍābhyāṃ tittirāv iva.

तद् भीमम् उत्सार्य जनं युद्धम् आसीद् उपह्वरे। बलिनोः संयुगे राजन् वृत्रवासवयोर् इव।

tad bhīmam utsārya janaṃ yuddham āsīd upahvare. balinoḥ saṃyuge rājan vṛtravāsavayor iva.

प्रकर्षणाकर्षणाभ्याम् अभ्याकर्षविकर्षणैः। आकर्षेतां तथान्योन्यं जानुभिश् चाभिजघ्नतुः।

prakarṣaṇākarṣaṇābhyām abhyākarṣavikarṣaṇaiḥ. ākarṣetāṃ tathānyonyaṃ jānubhiś cābhijaghnatuḥ.

ततः शब्देन महता भर्त्सयन्तौ परस्परम्। पाषाणसंघातनिभैः प्रहारैर् अभिजघ्नतुः। ततो भीमं जरासंधो जघानोरसि मुष्टिना। भीमो ऽपि तं जरासंधं वक्षस्य् अभिजघान ह।

tataḥ śabdena mahatā bhartsayantau parasparam. pāṣāṇasaṃghātanibhaiḥ prahārair abhijaghnatuḥ. tato bhīmaṃ jarāsaṃdho jaghānorasi muṣṭinā. bhīmo 'pi taṃ jarāsaṃdhaṃ vakṣasy abhijaghāna ha.

व्यूढोरस्कौ दीर्घभुजौ नियुद्धकुशलाव् उभौ। बाहुभिः समसज्जेताम् आयसैः परिघैर् इव।

vyūḍhoraskau dīrghabhujau niyuddhakuśalāv ubhau. bāhubhiḥ samasajjetām āyasaiḥ parighair iva.

कार्त्तिकस्य तु मासस्य प्रवृत्तं प्रथमे ऽहनि। तदा तद् युद्धम् अभवद् दिनानि दश पञ्च च। अनारतं दिवारात्रम् अविश्रान्तम् अवर्तत। घोरं विस्मापनकरम् अभूत् पञ्चदशे ऽहनि।

kārttikasya tu māsasya pravṛttaṃ prathame 'hani. tadā tad yuddham abhavad dināni daśa pañca ca. anārataṃ divārātram aviśrāntam avartata. ghoraṃ vismāpanakaram abhūt pañcadaśe 'hani.

तद् वृत्तं तु त्रयोदश्यां समवेतं महात्मनोः। गात्रं गात्रेण संपीड्य विश्रामम् अगमद् द्वयोः। वायुना ह्य् अमृतश्वासाद् आप्यायत वृकोदरः। चतुर्दश्यां निशायां तु निवृत्तो मागधः क्लमात्।

tad vṛttaṃ tu trayodaśyāṃ samavetaṃ mahātmanoḥ. gātraṃ gātreṇa saṃpīḍya viśrāmam agamad dvayoḥ. vāyunā hy amṛtaśvāsād āpyāyata vṛkodaraḥ. caturdaśyāṃ niśāyāṃ tu nivṛtto māgadhaḥ klamāt.

तं राजानं तथा क्लान्तं दृष्ट्वा राजञ् जनार्दनः। उवाच भीमकर्माणं भीमं संबोधयन्न् इव। समयुद्धे नृणां मध्यात् पाटयन् बोधयन्न् इव। शत्रोर् जन्ममृती विद्वाञ् जीवितं च जराकृतम्। पार्थम् आप्याययन् स्वेन तेजसाचिन्तयद् धरिः। संचिन्त्यारिवधोपायं भीमस्यामोघदर्शनः। दर्शयाम् आस विटपं पाटयन्न् इव संज्ञया।

taṃ rājānaṃ tathā klāntaṃ dṛṣṭvā rājañ janārdanaḥ. uvāca bhīmakarmāṇaṃ bhīmaṃ saṃbodhayann iva. samayuddhe nṛṇāṃ madhyāt pāṭayan bodhayann iva. śatror janmamṛtī vidvāñ jīvitaṃ ca jarākṛtam. pārtham āpyāyayan svena tejasācintayad dhariḥ. saṃcintyārivadhopāyaṃ bhīmasyāmoghadarśanaḥ. darśayām āsa viṭapaṃ pāṭayann iva saṃjñayā.

क्लान्तः शत्रुर् न कौन्तेय लभ्यः पीडयितुं रणे। पीड्यमानो हि कार्त्स्न्येन जह्याज् जीवितम् आत्मनः।

klāntaḥ śatrur na kaunteya labhyaḥ pīḍayituṃ raṇe. pīḍyamāno hi kārtsnyena jahyāj jīvitam ātmanaḥ.

तस्मात् ते नैव कौन्तेय पीडनीयो नराधिपः। समम् एतेन युध्यस्व बाहुभ्यां भरतर्षभ।

tasmāt te naiva kaunteya pīḍanīyo narādhipaḥ. samam etena yudhyasva bāhubhyāṃ bharatarṣabha.

एवम् उक्तः स कृष्णेन पाण्डवः परवीरहा। जरासंधस्य तद् रन्ध्रं ज्ञात्वा चक्रे मतिं वधे।

evam uktaḥ sa kṛṣṇena pāṇḍavaḥ paravīrahā. jarāsaṃdhasya tad randhraṃ jñātvā cakre matiṃ vadhe.

ततस् तम् अजितं जेतुं जरासंधं वृकोदरः। संरभ्य बलिनां मुख्यो जग्राह कुरुनन्दनः।

tatas tam ajitaṃ jetuṃ jarāsaṃdhaṃ vṛkodaraḥ. saṃrabhya balināṃ mukhyo jagrāha kurunandanaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents