महाभारत 2.14 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←सभा पर्व→

←अध्याय 14→

[mh-2-14] • 20 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। उक्तं त्वया बुद्धिमता यन् नान्यो वक्तुम् अर्हति। संशयानां हि निर्मोक्ता त्वन् नान्यो विद्यते भुवि।

yudhiṣṭhira uvāca. uktaṃ tvayā buddhimatā yan nānyo vaktum arhati. saṃśayānāṃ hi nirmoktā tvan nānyo vidyate bhuvi.

गृहे गृहे हि राजानः स्वस्य स्वस्य प्रियंकराः। न च साम्राज्यम् आप्तास् ते सम्राट्शब्दो हि कृत्स्नभाक्।

gṛhe gṛhe hi rājānaḥ svasya svasya priyaṃkarāḥ. na ca sāmrājyam āptās te samrāṭśabdo hi kṛtsnabhāk.

कथं परानुभावज्ञः स्वं प्रशंसितुम् अर्हति। परेण समवेतस् तु यः प्रशस्तः स पूज्यते।

kathaṃ parānubhāvajñaḥ svaṃ praśaṃsitum arhati. pareṇa samavetas tu yaḥ praśastaḥ sa pūjyate.

विशाला बहुला भूमिर् बहुरत्नसमाचिता। दूरं गत्वा विजानाति श्रेयो वृष्णिकुलोद्वह।

viśālā bahulā bhūmir bahuratnasamācitā. dūraṃ gatvā vijānāti śreyo vṛṣṇikulodvaha.

शमम् एव परं मन्ये न तु मोक्षाद् भवेच् छमः। आरम्भे पारमेष्ठ्यं तु न प्राप्यम् इति मे मतिः।

śamam eva paraṃ manye na tu mokṣād bhavec chamaḥ. ārambhe pārameṣṭhyaṃ tu na prāpyam iti me matiḥ.

एवम् एवाभिजानन्ति कुले जाता मनस्विनः। कश् चित् कदा चिद् एतेषां भवेच् छ्रेष्ठो जनार्दन। वयं चैव महाभाग जरासंधभयात् तदा। शङ्किताः स्म महाभाग दौरात्म्यात् तस्य चानघ। अहं हि तव दुर्धर्ष भुजवीर्याश्रयः प्रभो। नात्मानं बलिनं मन्ये त्वयि तस्माद् विशङ्किते। त्वत्सकाशाच् च रामाच् च भीमसेनाच् च माधव। अर्जुनाद् वा महाबाहो हन्तुं शक्यो न वेति वै। एवं जानन् हि वार्ष्णेय विमृशामि पुनः पुनः। त्वं मे प्रमाणभूतो ऽसि सर्वकार्येषु केशव। तच् छ्रुत्वा चाब्रवीद् भीमो वाक्यं वाक्यविशारदः।

evam evābhijānanti kule jātā manasvinaḥ. kaś cit kadā cid eteṣāṃ bhavec chreṣṭho janārdana. vayaṃ caiva mahābhāga jarāsaṃdhabhayāt tadā. śaṅkitāḥ sma mahābhāga daurātmyāt tasya cānagha. ahaṃ hi tava durdharṣa bhujavīryāśrayaḥ prabho. nātmānaṃ balinaṃ manye tvayi tasmād viśaṅkite. tvatsakāśāc ca rāmāc ca bhīmasenāc ca mādhava. arjunād vā mahābāho hantuṃ śakyo na veti vai. evaṃ jānan hi vārṣṇeya vimṛśāmi punaḥ punaḥ. tvaṃ me pramāṇabhūto 'si sarvakāryeṣu keśava. tac chrutvā cābravīd bhīmo vākyaṃ vākyaviśāradaḥ.

भीम उवाच। अनारम्भपरो राजा वल्मीक इव सीदति। दुर्बलश् चानुपायेन बलिनं यो ऽधितिष्ठति।

bhīma uvāca. anārambhaparo rājā valmīka iva sīdati. durbalaś cānupāyena balinaṃ yo 'dhitiṣṭhati.

अतन्द्रितस् तु प्रायेण दुर्बलो बलिनं रिपुम्। जयेत् सम्यङ् नयो राजन् नीत्यार्थान् आत्मनो हितान्।

atandritas tu prāyeṇa durbalo balinaṃ ripum. jayet samyaṅ nayo rājan nītyārthān ātmano hitān.

कृष्णे नयो मयि बलं जयः पार्थे धनंजये। मागधं साधयिष्यामो वयं त्रय इवाग्नयः। त्वद्बुद्धिबलम् आश्रित्य सर्वं प्राप्स्यति धर्मराट्। जयो ऽस्माकं हि गोविन्द येषां नाथो भवान् सदा।

kṛṣṇe nayo mayi balaṃ jayaḥ pārthe dhanaṃjaye. māgadhaṃ sādhayiṣyāmo vayaṃ traya ivāgnayaḥ. tvadbuddhibalam āśritya sarvaṃ prāpsyati dharmarāṭ. jayo 'smākaṃ hi govinda yeṣāṃ nātho bhavān sadā.

कृष्ण उवाच। आदत्ते ऽर्थपरो बालो नानुबन्धम् अवेक्षते। तस्माद् अरिं न मृष्यन्ति बालम् अर्थपरायणम्। सर्वान् वंश्यान् अनुमृशन्न् एकम् एव सतां युगे।

kṛṣṇa uvāca. ādatte 'rthaparo bālo nānubandham avekṣate. tasmād ariṃ na mṛṣyanti bālam arthaparāyaṇam. sarvān vaṃśyān anumṛśann ekam eva satāṃ yuge.

हित्वा करान् यौवनाश्वः पालनाच् च भगीरथः। कार्तवीर्यस् तपोयोगाद् बलात् तु भरतो विभुः। ऋद्ध्या मरुत्तस् तान् पञ्च सम्राज इति शुश्रुमः। साम्राज्यम् इच्छतस् ते तु सर्वाकारं युधिष्ठिर। सर्वान् वंशान् अनुमृशन् नैते सन्ति युगे युगे।

hitvā karān yauvanāśvaḥ pālanāc ca bhagīrathaḥ. kārtavīryas tapoyogād balāt tu bharato vibhuḥ. ṛddhyā maruttas tān pañca samrāja iti śuśrumaḥ. sāmrājyam icchatas te tu sarvākāraṃ yudhiṣṭhira. sarvān vaṃśān anumṛśan naite santi yuge yuge.

निग्राह्यलक्षणं प्राप्तो धर्मार्थनयलक्षणैः। बार्हद्रथो जरासंधस् तद् विद्धि भरतर्षभ।

nigrāhyalakṣaṇaṃ prāpto dharmārthanayalakṣaṇaiḥ. bārhadratho jarāsaṃdhas tad viddhi bharatarṣabha.

न चैनम् अनुरुध्यन्ते कुलान्य् एकशतं नृपाः। तस्माद् एतद् बलाद् एव साम्राज्यं कुरुते ऽद्य सः।

na cainam anurudhyante kulāny ekaśataṃ nṛpāḥ. tasmād etad balād eva sāmrājyaṃ kurute 'dya saḥ.

रत्नभाजो हि राजानो जरासंधम् उपासते। न च तुष्यति तेनापि बाल्याद् अनयम् आस्थितः।

ratnabhājo hi rājāno jarāsaṃdham upāsate. na ca tuṣyati tenāpi bālyād anayam āsthitaḥ.

मूर्धाभिषिक्तं नृपतिं प्रधानपुरुषं बलात्। आदत्ते न च नो दृष्टो ऽभागः पुरुषतः क्व चित्।

mūrdhābhiṣiktaṃ nṛpatiṃ pradhānapuruṣaṃ balāt. ādatte na ca no dṛṣṭo 'bhāgaḥ puruṣataḥ kva cit.

एवं सर्वान् वशे चक्रे जरासंधः शतावरान्। तं दुर्बलतरो राजा कथं पार्थ उपैष्यति। तण्डुलप्रस्थके राजा कपर्दिनम् उपास्त सः। कथं जित्वा पुनर् यूयम् अस्मान् संप्रतियास्यथ।

evaṃ sarvān vaśe cakre jarāsaṃdhaḥ śatāvarān. taṃ durbalataro rājā kathaṃ pārtha upaiṣyati. taṇḍulaprasthake rājā kapardinam upāsta saḥ. kathaṃ jitvā punar yūyam asmān saṃpratiyāsyatha.

प्रोक्षितानां प्रमृष्टानां राज्ञां पशुपतेर् गृहे। पशूनाम् इव का प्रीतिर् जीविते भरतर्षभ।

prokṣitānāṃ pramṛṣṭānāṃ rājñāṃ paśupater gṛhe. paśūnām iva kā prītir jīvite bharatarṣabha.

क्षत्रियः शस्त्रमरणो यदा भवति सत्कृतः। ननु स्म मागधं सर्वे प्रतिबाधेम यद् वयम्।

kṣatriyaḥ śastramaraṇo yadā bhavati satkṛtaḥ. nanu sma māgadhaṃ sarve pratibādhema yad vayam.

षडशीतिः समानीताः शेषा राजंश् चतुर्दश। जरासंधेन राजानस् ततः क्रूरं प्रपत्स्यते।

ṣaḍaśītiḥ samānītāḥ śeṣā rājaṃś caturdaśa. jarāsaṃdhena rājānas tataḥ krūraṃ prapatsyate.

प्राप्नुयात् स यशो दीप्तं तत्र यो विघ्नम् आचरेत्। जयेद् यश् च जरासंधं स सम्राण् नियतं भवेत्।

prāpnuyāt sa yaśo dīptaṃ tatra yo vighnam ācaret. jayed yaś ca jarāsaṃdhaṃ sa samrāṇ niyataṃ bhavet.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...