रामायण 7.9 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

रामायण

←उत्तर काण्ड

←अध्याय 9→

[rm-7-9] • 37 श्लोकाः

कस्य चित् त्व् अथ कालस्य सुमाली नाम राक्षसः। रसातलान् मर्त्यलोकं सर्वं वै विचचार ह।

kasya cit tv atha kālasya sumālī nāma rākṣasaḥ. rasātalān martyalokaṃ sarvaṃ vai vicacāra ha.

नीलजीमूतसंकाशस् तप्तकाञ्चनकुण्डलः। कन्यां दुहितरं गृह्य विना पद्मम् इव श्रियम्। अथापश्यत् स गच्छन्तं पुष्पकेण धनेश्वरम्।

nīlajīmūtasaṃkāśas taptakāñcanakuṇḍalaḥ. kanyāṃ duhitaraṃ gṛhya vinā padmam iva śriyam. athāpaśyat sa gacchantaṃ puṣpakeṇa dhaneśvaram.

तं दृष्ट्वामरसंकाशं गच्छन्तं पावकोपमम्। अथाब्ब्रवीत् सुतां रक्षः कैकसीं नाम नामतः।

taṃ dṛṣṭvāmarasaṃkāśaṃ gacchantaṃ pāvakopamam. athābbravīt sutāṃ rakṣaḥ kaikasīṃ nāma nāmataḥ.

पुत्रि प्रदानकालो ऽयं यौवनं ते ऽतिवर्तते। त्वत्कृते च वयं सर्वे यन्त्रिता धर्मबुद्धयः।

putri pradānakālo 'yaṃ yauvanaṃ te 'tivartate. tvatkṛte ca vayaṃ sarve yantritā dharmabuddhayaḥ.

त्वं हि सर्वगुणोपेता श्रीः सपद्मेव पुत्रिके। प्रत्याख्यानाच् च भीतैस् त्वं न वरैः प्रतिगृह्यसे।

tvaṃ hi sarvaguṇopetā śrīḥ sapadmeva putrike. pratyākhyānāc ca bhītais tvaṃ na varaiḥ pratigṛhyase.

कन्यापितृत्वं दुःखं हि सर्वेषां मानकाङ्क्षिणाम्। न ज्ञायते च कः कन्यां वरयेद् इति पुत्रिके।

kanyāpitṛtvaṃ duḥkhaṃ hi sarveṣāṃ mānakāṅkṣiṇām. na jñāyate ca kaḥ kanyāṃ varayed iti putrike.

मातुः कुलं पितृकुलं यत्र चैव प्रदीयते। कुलत्रयं सदा कन्या संशये स्थाप्य तिष्ठति।

mātuḥ kulaṃ pitṛkulaṃ yatra caiva pradīyate. kulatrayaṃ sadā kanyā saṃśaye sthāpya tiṣṭhati.

सा त्वं मुनिवरश्रेष्ठं प्रजापतिकुलोद्भवम्। गच्छ विश्रवसं पुत्रि पौलस्त्यं वरय स्वयम्।

sā tvaṃ munivaraśreṣṭhaṃ prajāpatikulodbhavam. gaccha viśravasaṃ putri paulastyaṃ varaya svayam.

ईदृशास् ते भविष्यन्ति पुत्राः पुत्रि न संशयः। तेजसा भास्करसमा यादृशो ऽयं धनेश्वरः।

īdṛśās te bhaviṣyanti putrāḥ putri na saṃśayaḥ. tejasā bhāskarasamā yādṛśo 'yaṃ dhaneśvaraḥ.

एतस्मिन्न् अन्तरे राम पुलस्त्यतनयो द्विजः। अग्निहोत्रम् उपातिष्ठच् चतुर्थ इव पावकः।

etasminn antare rāma pulastyatanayo dvijaḥ. agnihotram upātiṣṭhac caturtha iva pāvakaḥ.

सा तु तां दारुणां वेलाम् अचिन्त्य पितृगौरवात्। उपसृत्याग्रतस् तस्य चरणाधोमुखी स्थिता।

sā tu tāṃ dāruṇāṃ velām acintya pitṛgauravāt. upasṛtyāgratas tasya caraṇādhomukhī sthitā.

स तु तां वीक्ष्य सुश्रोणीं पूर्णचन्द्रनिभाननाम्। अब्रवीत् परमोदारो दीप्यमान इवौजसा।

sa tu tāṃ vīkṣya suśroṇīṃ pūrṇacandranibhānanām. abravīt paramodāro dīpyamāna ivaujasā.

भद्रे कस्यासि दुहिता कुतो वा त्वम् इहागता। किं कार्यं कस्य वा हेतोस् तत्त्वतो ब्रूहि शोभने।

bhadre kasyāsi duhitā kuto vā tvam ihāgatā. kiṃ kāryaṃ kasya vā hetos tattvato brūhi śobhane.

एवम् उक्ता तु सा कन्या कृताञ्जलिर् अथाब्रवीत्। आत्मप्रभावेन मुने ज्ञातुम् अर्हसि मे मतम्।

evam uktā tu sā kanyā kṛtāñjalir athābravīt. ātmaprabhāvena mune jñātum arhasi me matam.

किं तु विद्धि हि मां ब्रह्मञ् शासनात् पितुर् आगताम्। कैकसी नाम नाम्नाहं शेषं त्वं ज्ञातुम् अर्हसि।

kiṃ tu viddhi hi māṃ brahmañ śāsanāt pitur āgatām. kaikasī nāma nāmnāhaṃ śeṣaṃ tvaṃ jñātum arhasi.

स तु गत्वा मुनिर् ध्यानं वाक्यम् एतद् उवाच ह। विज्ञातं ते मया भद्रे कारणं यन् मनोगतम्।

sa tu gatvā munir dhyānaṃ vākyam etad uvāca ha. vijñātaṃ te mayā bhadre kāraṇaṃ yan manogatam.

दारुणायां तु वेलायां यस्मात् त्वं माम् उपस्थिता। शृणु तस्मात् सुतान् भद्रे यादृशाञ् जनयिष्यसि।

dāruṇāyāṃ tu velāyāṃ yasmāt tvaṃ mām upasthitā. śṛṇu tasmāt sutān bhadre yādṛśāñ janayiṣyasi.

दारुणान् दारुणाकारान् दारुणाभिजनप्रियान्। प्रसविष्यसि सुश्रोणि राक्षसान् क्रूरकर्मणः।

dāruṇān dāruṇākārān dāruṇābhijanapriyān. prasaviṣyasi suśroṇi rākṣasān krūrakarmaṇaḥ.

सा तु तद् वचनं श्रुत्वा प्रणिपत्याब्रवीद् वचः। भगवन् नेदृशाः पुत्रास् त्वत्तो ऽर्हा ब्रह्मयोनितः।

sā tu tad vacanaṃ śrutvā praṇipatyābravīd vacaḥ. bhagavan nedṛśāḥ putrās tvatto 'rhā brahmayonitaḥ.

अथाब्रवीन् मुनिस् तत्र पश्चिमो यस् तवात्मजः। मम वंशानुरूपश् च धर्मात्मा च भविष्यति।

athābravīn munis tatra paścimo yas tavātmajaḥ. mama vaṃśānurūpaś ca dharmātmā ca bhaviṣyati.

एवम् उक्ता तु सा कन्या राम कालेन केन चित्। जनयाम् आस बीभत्सं रक्षोरूपं सुदारुणम्।

evam uktā tu sā kanyā rāma kālena kena cit. janayām āsa bībhatsaṃ rakṣorūpaṃ sudāruṇam.

दशशीर्षं महादंष्ट्रं नीलाञ्जनचयोपमम्। ताम्रौष्ठं विंशतिभुजं महास्यं दीप्तमूर्धजम्।

daśaśīrṣaṃ mahādaṃṣṭraṃ nīlāñjanacayopamam. tāmrauṣṭhaṃ viṃśatibhujaṃ mahāsyaṃ dīptamūrdhajam.

जातमात्रे ततस् तस्मिन् सज्वालकवलाः शिवाः। क्रव्यादाश् चापसव्यानि मण्डलानि प्रचक्रिरे।

jātamātre tatas tasmin sajvālakavalāḥ śivāḥ. kravyādāś cāpasavyāni maṇḍalāni pracakrire.

ववर्ष रुधिरं देवो मेघाश् च खरनिस्वनाः। प्रबभौ न च खे सूर्यो महोल्काश् चापतन् भुवि।

vavarṣa rudhiraṃ devo meghāś ca kharanisvanāḥ. prababhau na ca khe sūryo maholkāś cāpatan bhuvi.

अथ नामाकरोत् तस्य पितामहसमः पिता। दशशीर्षः प्रसूतो ऽयं दशग्रीवो भविष्यति।

atha nāmākarot tasya pitāmahasamaḥ pitā. daśaśīrṣaḥ prasūto 'yaṃ daśagrīvo bhaviṣyati.

तस्य त्व् अनन्तरं जातः कुम्भकर्णो महाबलः। प्रमाणाद् यस्य विपुलं प्रमाणं नेह विद्यते।

tasya tv anantaraṃ jātaḥ kumbhakarṇo mahābalaḥ. pramāṇād yasya vipulaṃ pramāṇaṃ neha vidyate.

ततः शूर्पणखा नाम संजज्ञे विकृतानना। विभीषणश् च धर्मात्मा कैकस्याः पश्चिमः सुतः।

tataḥ śūrpaṇakhā nāma saṃjajñe vikṛtānanā. vibhīṣaṇaś ca dharmātmā kaikasyāḥ paścimaḥ sutaḥ.

ते तु तत्र महारण्ये ववृधुः सुमहौजसः। तेषां क्रूरो दशग्रीवो लोकोद्वेगकरो ऽभवत्।

te tu tatra mahāraṇye vavṛdhuḥ sumahaujasaḥ. teṣāṃ krūro daśagrīvo lokodvegakaro 'bhavat.

कुम्भकर्णः प्रमत्तस् तु महर्षीन् धर्मसंश्रितान्। त्रैलोक्यं त्रासयन् दुष्टो भक्षयन् विचचार ह।

kumbhakarṇaḥ pramattas tu maharṣīn dharmasaṃśritān. trailokyaṃ trāsayan duṣṭo bhakṣayan vicacāra ha.

विभीषणस् तु धर्मात्मा नित्यं धर्मपथे स्थितः। स्वाध्यायनियताहार उवास नियतेन्द्रियः।

vibhīṣaṇas tu dharmātmā nityaṃ dharmapathe sthitaḥ. svādhyāyaniyatāhāra uvāsa niyatendriyaḥ.

अथ वित्तेश्वरो देवस् तत्र कालेन केन चित्। आगच्छत् पितरं द्रष्टुं पुष्पकेण महौजसं।

atha vitteśvaro devas tatra kālena kena cit. āgacchat pitaraṃ draṣṭuṃ puṣpakeṇa mahaujasaṃ.

तं दृष्ट्वा कैकसी तत्र ज्वलन्तम् इव तेजसा। आस्थाय राक्षसीं बुद्धिं दशग्रीवम् उवाच ह।

taṃ dṛṣṭvā kaikasī tatra jvalantam iva tejasā. āsthāya rākṣasīṃ buddhiṃ daśagrīvam uvāca ha.

पुत्रवैश्रवणं पश्य भ्रातरं तेजसा वृतम्। भ्रातृभावे समे चापि पश्यात्मानं त्वम् ईदृशम्।

putravaiśravaṇaṃ paśya bhrātaraṃ tejasā vṛtam. bhrātṛbhāve same cāpi paśyātmānaṃ tvam īdṛśam.

दशग्रीव तथा यत्नं कुरुष्वामितविक्रम। यथा भवसि मे पुत्र शीघ्रं वैश्वरणोपमः।

daśagrīva tathā yatnaṃ kuruṣvāmitavikrama. yathā bhavasi me putra śīghraṃ vaiśvaraṇopamaḥ.

मातुस् तद् वचनं श्रुत्वा दशग्रीवः प्रतापवान्। अमर्षम् अतुलं लेभे प्रतिज्ञां चाकरोत् तदा।

mātus tad vacanaṃ śrutvā daśagrīvaḥ pratāpavān. amarṣam atulaṃ lebhe pratijñāṃ cākarot tadā.

सत्यं ते प्रतिजानामि तुल्यो भ्रात्राधिको ऽपि वा। भविष्याम्य् अचिरान् मातः संतापं त्यज हृद्गतम्।

satyaṃ te pratijānāmi tulyo bhrātrādhiko 'pi vā. bhaviṣyāmy acirān mātaḥ saṃtāpaṃ tyaja hṛdgatam.

ततः क्रोधेन तेनैव दशग्रीवः सहानुजः। प्राप्स्यामि तपसा कामम् इति कृत्वाध्यवस्य च। आगच्छद् आत्मसिद्ध्यर्थं गोकर्णस्याश्रमं शुभम्।

tataḥ krodhena tenaiva daśagrīvaḥ sahānujaḥ. prāpsyāmi tapasā kāmam iti kṛtvādhyavasya ca. āgacchad ātmasiddhyarthaṃ gokarṇasyāśramaṃ śubham.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents