रामायण 7.10 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

←उत्तर काण्ड

←अध्याय 10→

[rm-7-10] • 42 श्लोकाः

अथाब्रवीद् द्विजं रामः कथं ते भ्रातरो वने। कीदृशं तु तदा ब्रह्मंस् तपश् चेरुर् महाव्रताः।

athābravīd dvijaṃ rāmaḥ kathaṃ te bhrātaro vane. kīdṛśaṃ tu tadā brahmaṃs tapaś cerur mahāvratāḥ.

अगस्त्यस् त्व् अब्रवीत् तत्र रामं प्रयत मानसं। तांस् तान् धर्मविधींस् तत्र भ्रातरस् ते समाविशन्।

agastyas tv abravīt tatra rāmaṃ prayata mānasaṃ. tāṃs tān dharmavidhīṃs tatra bhrātaras te samāviśan.

कुम्भकर्णस् तदा यत्तो नित्यं धर्मपरायणः। तताप ग्रैष्मिके काले पञ्चस्व् अग्निष्व् अवस्थितः।

kumbhakarṇas tadā yatto nityaṃ dharmaparāyaṇaḥ. tatāpa graiṣmike kāle pañcasv agniṣv avasthitaḥ.

वर्षे मेघोदकक्लिन्नो वीरासनम् असेवत। नित्यं च शैशिरे काले जलमध्यप्रतिश्रयः।

varṣe meghodakaklinno vīrāsanam asevata. nityaṃ ca śaiśire kāle jalamadhyapratiśrayaḥ.

एवं वर्षसहस्राणि दश तस्यातिचक्रमुः। धर्मे प्रयतमानस्य सत्पथे निष्ठितस्य च।

evaṃ varṣasahasrāṇi daśa tasyāticakramuḥ. dharme prayatamānasya satpathe niṣṭhitasya ca.

विभीषणस् तु धर्मात्मा नित्यं धर्मपरः शुचिः। पञ्चवर्षसहस्राणि पादेनैकेन तस्थिवान्।

vibhīṣaṇas tu dharmātmā nityaṃ dharmaparaḥ śuciḥ. pañcavarṣasahasrāṇi pādenaikena tasthivān.

समाप्ते नियमे तस्य ननृतुश् चाप्सरोगणाः। पपात पुष्पवर्षं च क्षुभिताश् चापि देवताः।

samāpte niyame tasya nanṛtuś cāpsarogaṇāḥ. papāta puṣpavarṣaṃ ca kṣubhitāś cāpi devatāḥ.

पञ्चवर्षसहस्राणि सूर्यं चैवान्ववर्तत। तस्थौ चोर्ध्वशिरो बाहुः स्वाध्यायधृतमानसः।

pañcavarṣasahasrāṇi sūryaṃ caivānvavartata. tasthau cordhvaśiro bāhuḥ svādhyāyadhṛtamānasaḥ.

एवं विभीषणस्यापि गतानि नियतात्मनः। दशवर्षसहस्राणि स्वर्गस्थस्येव नन्दने।

evaṃ vibhīṣaṇasyāpi gatāni niyatātmanaḥ. daśavarṣasahasrāṇi svargasthasyeva nandane.

दशवर्षसहस्रं तु निराहारो दशाननः। पूर्णे वर्षसहस्रे तु शिरश् चाग्नौ जुहाव सः।

daśavarṣasahasraṃ tu nirāhāro daśānanaḥ. pūrṇe varṣasahasre tu śiraś cāgnau juhāva saḥ.

एवं वर्षसहस्राणि नव तस्यातिचक्रमुः। शिरांसि नव चाप्य् अस्य प्रविष्टानि हुताशनम्।

evaṃ varṣasahasrāṇi nava tasyāticakramuḥ. śirāṃsi nava cāpy asya praviṣṭāni hutāśanam.

अथ वर्षसहस्रे तु दशमे दशमं शिरः। छेत्तुकामः स धर्मात्मा प्राप्तश् चात्र पितामहः।

atha varṣasahasre tu daśame daśamaṃ śiraḥ. chettukāmaḥ sa dharmātmā prāptaś cātra pitāmahaḥ.

पितामहस् तु सुप्रीतः सार्धं देवैर् उपस्थितः। वत्स वत्स दशग्रीव प्रीतो ऽस्मीत्य् अभ्यभाषत।

pitāmahas tu suprītaḥ sārdhaṃ devair upasthitaḥ. vatsa vatsa daśagrīva prīto 'smīty abhyabhāṣata.

शीघ्रं वरय धर्मज्ञ वरो यस् ते ऽभिकाङ्क्षितः। किं ते कामं करोम्य् अद्य न वृथा ते परिश्रमः।

śīghraṃ varaya dharmajña varo yas te 'bhikāṅkṣitaḥ. kiṃ te kāmaṃ karomy adya na vṛthā te pariśramaḥ.

ततो ऽब्रवीद् दशग्रीवः प्रहृष्टेनान्तरात्मना। प्रणम्य शिरसा देवं हर्षगद्गदया गिरा।

tato 'bravīd daśagrīvaḥ prahṛṣṭenāntarātmanā. praṇamya śirasā devaṃ harṣagadgadayā girā.

भगवन् प्राणिनां नित्यं नान्यत्र मरणाद् भयम्। नास्ति मृत्युसमः शत्रुर् अमरत्वम् अतो वृणे।

bhagavan prāṇināṃ nityaṃ nānyatra maraṇād bhayam. nāsti mṛtyusamaḥ śatrur amaratvam ato vṛṇe.

सुपर्णनागयक्षाणां दैत्यदानवरक्षसाम्। अवध्यः स्यां प्रजाध्यक्ष देवतानां च शाश्वतम्।

suparṇanāgayakṣāṇāṃ daityadānavarakṣasām. avadhyaḥ syāṃ prajādhyakṣa devatānāṃ ca śāśvatam.

न हि चिन्ता ममान्येषु प्राणिष्व् अमरपूजित। तृणभूता हि मे सर्वे प्राणिनो मानुषादयः।

na hi cintā mamānyeṣu prāṇiṣv amarapūjita. tṛṇabhūtā hi me sarve prāṇino mānuṣādayaḥ.

एवम् उक्तस् तु धर्मात्मा दशग्रीवेण रक्षसा। उवाच वचनं राम सह देवैः पितामहः।

evam uktas tu dharmātmā daśagrīveṇa rakṣasā. uvāca vacanaṃ rāma saha devaiḥ pitāmahaḥ.

भविष्यत्य् एवम् एवैतत् तव राक्षसपुंगव। शृणु चापि वचो भूयः प्रीतस्येह शुभं मम।

bhaviṣyaty evam evaitat tava rākṣasapuṃgava. śṛṇu cāpi vaco bhūyaḥ prītasyeha śubhaṃ mama.

हुतानि यानि शीर्षाणि पूर्वम् अग्नौ त्वयानघ। पुनस् तानि भविष्यन्ति तथैव तव राक्षस।

hutāni yāni śīrṣāṇi pūrvam agnau tvayānagha. punas tāni bhaviṣyanti tathaiva tava rākṣasa.

एवं पितामहोक्तस्य दशग्रीवस्य रक्षसः। अग्नौ हुतानि शीर्षाणि यानि तान्य् उत्थितानि वै।

evaṃ pitāmahoktasya daśagrīvasya rakṣasaḥ. agnau hutāni śīrṣāṇi yāni tāny utthitāni vai.

एवम् उक्त्व्वा तु तं राम दशग्रीवं प्रजापतिः। विभीषणम् अथोवाच वाक्यं लोकपितामहः।

evam uktvvā tu taṃ rāma daśagrīvaṃ prajāpatiḥ. vibhīṣaṇam athovāca vākyaṃ lokapitāmahaḥ.

विभीषण त्वया वत्स धर्मसंहितबुद्धिना। परितुष्टो ऽस्मि धर्मज्ञ वरं वरय सुव्रत।

vibhīṣaṇa tvayā vatsa dharmasaṃhitabuddhinā. parituṣṭo 'smi dharmajña varaṃ varaya suvrata.

विभीषणस् तु धर्मात्मा वचनं प्राह साञ्जलिः। वृतः सर्वगुणैर् नित्यं चन्द्रमा इव रश्मिभिः।

vibhīṣaṇas tu dharmātmā vacanaṃ prāha sāñjaliḥ. vṛtaḥ sarvaguṇair nityaṃ candramā iva raśmibhiḥ.

भगवन् कृतकृत्यो ऽहं यन् मे लोकगुरुः स्वयम्। प्रीतो यदि त्वं दातव्यं वरं मे शृणु सुव्रत।

bhagavan kṛtakṛtyo 'haṃ yan me lokaguruḥ svayam. prīto yadi tvaṃ dātavyaṃ varaṃ me śṛṇu suvrata.

या या मे जायते बुद्धिर् येषु येष्व् आश्रमेष्व् इह। सा सा भवतु धर्मिष्ठा तं तं धर्मं च पालये।

yā yā me jāyate buddhir yeṣu yeṣv āśrameṣv iha. sā sā bhavatu dharmiṣṭhā taṃ taṃ dharmaṃ ca pālaye.

एष मे परमोदार वरः परमको मतः। न हि धर्माभिरक्तानां लोके किं चन दुर्लभम्।

eṣa me paramodāra varaḥ paramako mataḥ. na hi dharmābhiraktānāṃ loke kiṃ cana durlabham.

अथ प्रजापतिः प्रीतो विभीषणम् उवाच ह। धर्मिष्ठस् त्वं यथा वत्स तथा चैतद् भविष्यति।

atha prajāpatiḥ prīto vibhīṣaṇam uvāca ha. dharmiṣṭhas tvaṃ yathā vatsa tathā caitad bhaviṣyati.

यस्माद् राक्षसयोनौ ते जातस्यामित्रकर्षण। नाधर्मे जायते बुद्धिर् अमरत्वं ददामि ते।

yasmād rākṣasayonau te jātasyāmitrakarṣaṇa. nādharme jāyate buddhir amaratvaṃ dadāmi te.

कुम्भकर्णाय तु वरं प्रयच्छन्तम् अरिंदम। प्रजापतिं सुराः सर्वे वाक्यं प्राञ्जलयो ऽब्रुवन्।

kumbhakarṇāya tu varaṃ prayacchantam ariṃdama. prajāpatiṃ surāḥ sarve vākyaṃ prāñjalayo 'bruvan.

न तावत् कुम्भकर्णाय प्रदातव्यो वरस् त्वया। जानीषे हि यथा लोकांस् त्रासयत्य् एष दुर्मतिः।

na tāvat kumbhakarṇāya pradātavyo varas tvayā. jānīṣe hi yathā lokāṃs trāsayaty eṣa durmatiḥ.

नन्दने ऽप्सरसः सप्त महेन्द्रानुचरा दश। अनेन भक्षिता ब्रह्मन् ऋषयो मानुषास् तथा।

nandane 'psarasaḥ sapta mahendrānucarā daśa. anena bhakṣitā brahman ṛṣayo mānuṣās tathā.

वरव्याजेन मोहो ऽस्मै दीयताम् अमितप्रभ। लोकानां स्वस्ति चैव स्याद् भवेद् अस्य च संनतिः।

varavyājena moho 'smai dīyatām amitaprabha. lokānāṃ svasti caiva syād bhaved asya ca saṃnatiḥ.

एवम् उक्तः सुरैर् ब्रह्माचिन्तयत् पद्मसंभवः। चिन्तिता चोपतस्थे ऽस्य पार्श्वं देवी सरस्वती।

evam uktaḥ surair brahmācintayat padmasaṃbhavaḥ. cintitā copatasthe 'sya pārśvaṃ devī sarasvatī.

प्राञ्जलिः सा तु पर्श्वस्था प्राह वाक्यं सरस्वती। इयम् अस्म्य् आगता देवकिं कार्यं करवाण्य् अहम्।

prāñjaliḥ sā tu parśvasthā prāha vākyaṃ sarasvatī. iyam asmy āgatā devakiṃ kāryaṃ karavāṇy aham.

प्रजापतिस् तु तां प्राप्तां प्राह वाक्यं सरस्वतीम्। वाणि त्वं राक्षसेन्द्रस्य भव या देवतेप्सिता।

prajāpatis tu tāṃ prāptāṃ prāha vākyaṃ sarasvatīm. vāṇi tvaṃ rākṣasendrasya bhava yā devatepsitā.

तथेत्य् उक्त्वा प्रविष्टा सा प्रजापतिर् अथाब्रवीत्। कुम्भकर्ण महाबाहो वरं वरय यो मतः।

tathety uktvā praviṣṭā sā prajāpatir athābravīt. kumbhakarṇa mahābāho varaṃ varaya yo mataḥ.

कुम्भकर्णस् तु तद् वाक्यं श्रुत्वा वचनम् अब्रवीत्। स्वप्तुं वर्षाण्य् अनेकानि देवदेव ममेप्सितम्।

kumbhakarṇas tu tad vākyaṃ śrutvā vacanam abravīt. svaptuṃ varṣāṇy anekāni devadeva mamepsitam.

एवम् अस्त्व् इति तं चोक्त्वा सह देवैः पितामहः। देवी सरस्वती चैव मुक्त्वा तं प्रययौ दिवम्।

evam astv iti taṃ coktvā saha devaiḥ pitāmahaḥ. devī sarasvatī caiva muktvā taṃ prayayau divam.

कुम्भकर्णस् तु दुष्टात्मा चिन्तयाम् आस दुःखितः। कीर्दृशं किं न्व् इदं वाक्यं ममाद्य वदनाच् च्युतम्।

kumbhakarṇas tu duṣṭātmā cintayām āsa duḥkhitaḥ. kīrdṛśaṃ kiṃ nv idaṃ vākyaṃ mamādya vadanāc cyutam.

एवं लब्धवराः सर्वे भ्रातरो दीप्ततेजसः। श्लेष्मातकवनं गत्वा तत्र ते न्यवसन् सुखम्।

evaṃ labdhavarāḥ sarve bhrātaro dīptatejasaḥ. śleṣmātakavanaṃ gatvā tatra te nyavasan sukham.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...