रामायण 7.22 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

←उत्तर काण्ड

←अध्याय 22→

[rm-7-22] • 43 श्लोकाः

स तु तस्य महानादं श्रुत्वा वैवस्वतो यमः। शत्रुं विजयिनं मेने स्वबलस्य च संक्षयम्।

sa tu tasya mahānādaṃ śrutvā vaivasvato yamaḥ. śatruṃ vijayinaṃ mene svabalasya ca saṃkṣayam.

स तु योधान् हतान् मत्वा क्रोधपर्याकुलेक्षणः। अब्रवीत् त्वरितं सूतं रथः समुपनीयताम्।

sa tu yodhān hatān matvā krodhaparyākulekṣaṇaḥ. abravīt tvaritaṃ sūtaṃ rathaḥ samupanīyatām.

तस्य सूतो रथं दिव्यम् उपस्थाप्य महास्वनम्। स्थितः स च महातेजा आरुरोह महारथम्।

tasya sūto rathaṃ divyam upasthāpya mahāsvanam. sthitaḥ sa ca mahātejā āruroha mahāratham.

पाशमुद्गरहस्तश् च मृत्युस् तस्याग्रतो स्थितः। येन संक्षिप्यते सर्वं त्रैलोक्यं सचराचरम्।

pāśamudgarahastaś ca mṛtyus tasyāgrato sthitaḥ. yena saṃkṣipyate sarvaṃ trailokyaṃ sacarācaram.

कालदण्डश् च पार्श्वस्थो मूर्तिमान् स्यन्दने स्थितः। यमप्रहरणं दिव्यं प्रज्वलन्न् इव तेजसा।

kāladaṇḍaś ca pārśvastho mūrtimān syandane sthitaḥ. yamapraharaṇaṃ divyaṃ prajvalann iva tejasā.

ततो लोकास् त्रयस् त्रस्ताः कम्पन्ते च दिवौकसः। कालं क्रुद्धं तदा दृष्ट्वा लोकत्रयभयावहम्।

tato lokās trayas trastāḥ kampante ca divaukasaḥ. kālaṃ kruddhaṃ tadā dṛṣṭvā lokatrayabhayāvaham.

दृष्ट्वा तु ते तं विकृतं रथं मृत्युसमन्वितम्। सचिवा राक्षसेन्द्रस्य सर्वलोकभयावहम्।

dṛṣṭvā tu te taṃ vikṛtaṃ rathaṃ mṛtyusamanvitam. sacivā rākṣasendrasya sarvalokabhayāvaham.

लघुसत्त्वतया सर्वे नष्टसंज्ञा भयार्दिताः। नात्र योद्धुं समर्थाः स्म इत्य् उक्त्वा विप्रदुद्रुवुः।

laghusattvatayā sarve naṣṭasaṃjñā bhayārditāḥ. nātra yoddhuṃ samarthāḥ sma ity uktvā vipradudruvuḥ.

स तु तं तादृशं दृष्ट्वा रथं लोकभयावहम्। नाक्षुभ्यत तदा रक्षो व्यथा चैवास्य नाभवत्।

sa tu taṃ tādṛśaṃ dṛṣṭvā rathaṃ lokabhayāvaham. nākṣubhyata tadā rakṣo vyathā caivāsya nābhavat.

स तु रावणम् आसाद्य विसृजञ् शक्तितोमरान्। यमो मर्माणि संक्रुद्धो राक्षसस्य न्यकृन्तत।

sa tu rāvaṇam āsādya visṛjañ śaktitomarān. yamo marmāṇi saṃkruddho rākṣasasya nyakṛntata.

रावणस् तु स्थितः स्वस्थः शरवर्षं मुमोच ह। तस्मिन् वैवस्वतरथे तोयवर्षम् इवाम्बुदः।

rāvaṇas tu sthitaḥ svasthaḥ śaravarṣaṃ mumoca ha. tasmin vaivasvatarathe toyavarṣam ivāmbudaḥ.

ततो महाशक्तिशतैः पात्यमानैर् महोरसि। प्रतिकर्तुं स नाशक्नोद् राक्षसः शल्यपीडितः।

tato mahāśaktiśataiḥ pātyamānair mahorasi. pratikartuṃ sa nāśaknod rākṣasaḥ śalyapīḍitaḥ.

नानाप्रहरणैर् एवं यमेनामित्रकर्शिना। सप्तरात्रं कृते संख्ये न भग्नो विजितो ऽपि वा।

nānāpraharaṇair evaṃ yamenāmitrakarśinā. saptarātraṃ kṛte saṃkhye na bhagno vijito 'pi vā.

ततो ऽभवत् पुनर् युद्धं यमराक्षसयोस् तदा। विजयाकाङ्क्षिणोस् तत्र समरेष्व् अनिवर्तिनोः।

tato 'bhavat punar yuddhaṃ yamarākṣasayos tadā. vijayākāṅkṣiṇos tatra samareṣv anivartinoḥ.

ततो देवाः सगन्धर्वाः सिद्धाश् च परमर्षयः। प्रजापतिं पुरस्कृत्य ददृशुस् तद् रणाजिरम्।

tato devāḥ sagandharvāḥ siddhāś ca paramarṣayaḥ. prajāpatiṃ puraskṛtya dadṛśus tad raṇājiram.

संवर्त इव लोकानाम् अभवद् युध्यतोस् तयोः। राक्षसानां च मुख्यस्य प्रेतानाम् ईश्वरस्य च।

saṃvarta iva lokānām abhavad yudhyatos tayoḥ. rākṣasānāṃ ca mukhyasya pretānām īśvarasya ca.

राक्षसेन्द्रस् ततः क्रुद्धश् चापम् आयम्य संयुगे। निरन्तरम् इवाकाशं कुर्वन् बाणान् मुमोच ह।

rākṣasendras tataḥ kruddhaś cāpam āyamya saṃyuge. nirantaram ivākāśaṃ kurvan bāṇān mumoca ha.

मृत्युं चतुर्भिर् विशिखैः सूतं सप्तभिर् अर्दयत्। यमं शरसहस्रेण शीघ्रं मर्मस्व् अताडयत्।

mṛtyuṃ caturbhir viśikhaiḥ sūtaṃ saptabhir ardayat. yamaṃ śarasahasreṇa śīghraṃ marmasv atāḍayat.

ततः क्रुद्धस्य सहसा यमस्याभिविनिःसृतः। ज्वालामालो विनिश्वासो वदनात् क्रोधपावकः।

tataḥ kruddhasya sahasā yamasyābhiviniḥsṛtaḥ. jvālāmālo viniśvāso vadanāt krodhapāvakaḥ.

ततो ऽपश्यंस् तदाश्चर्यं देवदानवराक्षसाः। क्रोधजं पावकं दीप्तं दिधक्षन्तं रिपोर् बलम्।

tato 'paśyaṃs tadāścaryaṃ devadānavarākṣasāḥ. krodhajaṃ pāvakaṃ dīptaṃ didhakṣantaṃ ripor balam.

मृत्युस् तु परमक्रुद्धो वैवस्वतम् अथाब्रवीत्। मुञ्च मां देव शीघ्रं त्वं निहन्मि समरे रिपुम्।

mṛtyus tu paramakruddho vaivasvatam athābravīt. muñca māṃ deva śīghraṃ tvaṃ nihanmi samare ripum.

नरकः शम्बरो वृत्रः शम्भुः कार्तस्वरो बली। नमुचिर् विरोचनश् चैव ताव् उभौ मधुकैटभौ।

narakaḥ śambaro vṛtraḥ śambhuḥ kārtasvaro balī. namucir virocanaś caiva tāv ubhau madhukaiṭabhau.

एते चान्ये च बहवो बलवन्तो दुरासदाः। विनिपन्ना मया दृष्टाः का चिन्तास्मिन् निशाचरे।

ete cānye ca bahavo balavanto durāsadāḥ. vinipannā mayā dṛṣṭāḥ kā cintāsmin niśācare.

मुञ्च मां साधु धर्मज्ञ यावद् एनं निहन्म्य् अहम्। न हि कश् चिन् मया दृष्टो मुहूर्तम् अपि जीवति।

muñca māṃ sādhu dharmajña yāvad enaṃ nihanmy aham. na hi kaś cin mayā dṛṣṭo muhūrtam api jīvati.

बलं मम न खल्व् एतन् मर्यादैषा निसर्गतः। संस्पृष्टो हि मया कश् चिन् न जीवेद् इति निश्चयः।

balaṃ mama na khalv etan maryādaiṣā nisargataḥ. saṃspṛṣṭo hi mayā kaś cin na jīved iti niścayaḥ.

एतत् तु वचनं श्रुत्वा धर्मराजः प्रतापवान्। अब्रवीत् तत्र तं मृत्युमयम् एनं निहन्म्य् अहम्।

etat tu vacanaṃ śrutvā dharmarājaḥ pratāpavān. abravīt tatra taṃ mṛtyumayam enaṃ nihanmy aham.

ततः संरक्तनयनः क्रुद्धो वैवस्वतः प्रभुः। कालदण्डम् अमोघं तं तोलयाम् आस पाणिना।

tataḥ saṃraktanayanaḥ kruddho vaivasvataḥ prabhuḥ. kāladaṇḍam amoghaṃ taṃ tolayām āsa pāṇinā.

यस्य पार्श्वेषु निश्छिद्राः कालपाशाः प्रतिष्ठिताः। पावकस्पर्शसंकाशो मुद्गरो मूर्तिमान् स्थितः।

yasya pārśveṣu niśchidrāḥ kālapāśāḥ pratiṣṭhitāḥ. pāvakasparśasaṃkāśo mudgaro mūrtimān sthitaḥ.

दर्शनाद् एव यः प्राणान् प्राणिनाम् उपरुध्यति। किं पुनस् ताडनाद् वापि पीडनाद् वापि देहिनः।

darśanād eva yaḥ prāṇān prāṇinām uparudhyati. kiṃ punas tāḍanād vāpi pīḍanād vāpi dehinaḥ.

स ज्वालापरिवारस् तु पिबन्न् इव निशाचरम्। करस्पृष्टो बलवता दण्डः क्रुद्धः सुदारुणः।

sa jvālāparivāras tu pibann iva niśācaram. karaspṛṣṭo balavatā daṇḍaḥ kruddhaḥ sudāruṇaḥ.

ततो विदुद्रुवुः सर्वे सत्त्वास् तस्माद् रणाजिरात्। सुराश् च क्षुभिता दृष्ट्वा कालदण्डोद्यतं यमम्।

tato vidudruvuḥ sarve sattvās tasmād raṇājirāt. surāś ca kṣubhitā dṛṣṭvā kāladaṇḍodyataṃ yamam.

तस्मिन् प्रहर्तुकामे तु दण्डम् उद्यम्य रावणम्। यमं पितामहः साक्षाद् दर्शयित्वेदम् अब्रवीत्।

tasmin prahartukāme tu daṇḍam udyamya rāvaṇam. yamaṃ pitāmahaḥ sākṣād darśayitvedam abravīt.

वैवस्वत महाबाहो न खल्व् अतुलविक्रम। प्रहर्तव्यं त्वयैतेन दण्डेनास्मिन् निशाचरे।

vaivasvata mahābāho na khalv atulavikrama. prahartavyaṃ tvayaitena daṇḍenāsmin niśācare.

वरः खलु मया दत्तस् तस्य त्रिदशपुंगव। तत् त्वया नानृतं कार्यं यन् मया व्याहृतं वचः।

varaḥ khalu mayā dattas tasya tridaśapuṃgava. tat tvayā nānṛtaṃ kāryaṃ yan mayā vyāhṛtaṃ vacaḥ.

अमोघो ह्य् एष सर्वासां प्रजानां विनिपातने। कालदण्डो मया सृष्टः पूर्वं मृत्युपुरस्कृतः।

amogho hy eṣa sarvāsāṃ prajānāṃ vinipātane. kāladaṇḍo mayā sṛṣṭaḥ pūrvaṃ mṛtyupuraskṛtaḥ.

तन् न खल्व् एष ते सौम्य पात्यो राक्षसमूर्धनि। न ह्य् अस्मिन् पतिते कश् चिन् मुहूर्तम् अपि जीवति।

tan na khalv eṣa te saumya pātyo rākṣasamūrdhani. na hy asmin patite kaś cin muhūrtam api jīvati.

यदि ह्य् अस्मिन् निपतिते न म्रियेतैष राक्षसः। म्रियेत वा दशग्रीवस् तथाप्य् उभयतो ऽनृतम्।

yadi hy asmin nipatite na mriyetaiṣa rākṣasaḥ. mriyeta vā daśagrīvas tathāpy ubhayato 'nṛtam.

राक्षसेन्द्रान् नियच्छाद्य दण्डम् एनं वधोद्यतम्। सत्यं मम कुरुष्वेदं लोकांस् त्वं समवेक्ष्य च।

rākṣasendrān niyacchādya daṇḍam enaṃ vadhodyatam. satyaṃ mama kuruṣvedaṃ lokāṃs tvaṃ samavekṣya ca.

एवम् उक्तस् तु धर्मात्मा प्रत्युवाच यमस् तदा। एष व्यावर्तितो दण्डः प्रभविष्णुर् भवान् हि नः।

evam uktas tu dharmātmā pratyuvāca yamas tadā. eṣa vyāvartito daṇḍaḥ prabhaviṣṇur bhavān hi naḥ.

किं त्व् इदानीं मया शक्यं कर्तुं रणगतेन हि। यन् मया यन् न हन्तव्यो राक्षसो वरदर्पितः।

kiṃ tv idānīṃ mayā śakyaṃ kartuṃ raṇagatena hi. yan mayā yan na hantavyo rākṣaso varadarpitaḥ.

एष तस्मात् प्रणश्यामि दर्शनाद् अस्य रक्षसः। इत्य् उक्त्वा सरथः साश्वस् तत्रैवान्तरधीयत।

eṣa tasmāt praṇaśyāmi darśanād asya rakṣasaḥ. ity uktvā sarathaḥ sāśvas tatraivāntaradhīyata.

दशग्रीवस् तु तं जित्वा नाम विश्राव्य चात्मनः। पुष्पकेण तु संहृष्टो निष्क्रान्तो यमसादनात्।

daśagrīvas tu taṃ jitvā nāma viśrāvya cātmanaḥ. puṣpakeṇa tu saṃhṛṣṭo niṣkrānto yamasādanāt.

ततो वैवस्वतो देवैः सह ब्रह्मपुरोगमैः। जगाम त्रिदिवं हृष्टो नारदश् च महामुनिः।

tato vaivasvato devaiḥ saha brahmapurogamaiḥ. jagāma tridivaṃ hṛṣṭo nāradaś ca mahāmuniḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...