रामायण 7.13 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

←उत्तर काण्ड

←अध्याय 13→

[rm-7-13] • 39 श्लोकाः

अथ लोकेश्वरोत्सृष्टा तत्र कालेन केन चित्। निद्रा समभवत् तीव्रा कुम्भकर्णस्य रूपिणी।

atha lokeśvarotsṛṣṭā tatra kālena kena cit. nidrā samabhavat tīvrā kumbhakarṇasya rūpiṇī.

ततो भ्रातरम् आसीनं कुम्भकर्णो ऽब्रवीद् वचः। निद्रा मां बाधते राजन् कारयस्व ममालयम्।

tato bhrātaram āsīnaṃ kumbhakarṇo 'bravīd vacaḥ. nidrā māṃ bādhate rājan kārayasva mamālayam.

विनियुक्तास् ततो राज्ञा शिल्पिनो विश्वकर्मवत्। अकुर्वन् कुम्भकर्णस्य कैलाससमम् आलयम्।

viniyuktās tato rājñā śilpino viśvakarmavat. akurvan kumbhakarṇasya kailāsasamam ālayam.

विस्तीर्णं योजनं शुभ्रं ततो द्विगुणम् आयतम्। दर्शनीयं निराबाधं कुम्भकर्णस्य चक्रिरे।

vistīrṇaṃ yojanaṃ śubhraṃ tato dviguṇam āyatam. darśanīyaṃ nirābādhaṃ kumbhakarṇasya cakrire.

स्फाटिकैः काञ्चनैश् चित्रैः स्तम्भैः सर्वत्र शोभितम्। वैदूर्यकृतशोभं च किङ्किणीजालकं तथा।

sphāṭikaiḥ kāñcanaiś citraiḥ stambhaiḥ sarvatra śobhitam. vaidūryakṛtaśobhaṃ ca kiṅkiṇījālakaṃ tathā.

दन्ततोरणविन्यस्तं वज्रस्फटिकवेदिकम्। सर्वर्तुसुखदं नित्यं मेरोः पुण्यां गुहाम् इव।

dantatoraṇavinyastaṃ vajrasphaṭikavedikam. sarvartusukhadaṃ nityaṃ meroḥ puṇyāṃ guhām iva.

तत्र निद्रां समाविष्टः कुम्भकर्णो निशाचरः। बहून्य् अब्दसहस्राणि शयानो नावबुध्यते।

tatra nidrāṃ samāviṣṭaḥ kumbhakarṇo niśācaraḥ. bahūny abdasahasrāṇi śayāno nāvabudhyate.

निद्राभिभूते तु तदा कुम्भकर्णे दशाननः। देवर्षियक्षगन्धर्वान् बाधते स्म स नित्यशः।

nidrābhibhūte tu tadā kumbhakarṇe daśānanaḥ. devarṣiyakṣagandharvān bādhate sma sa nityaśaḥ.

उद्यानानि विचित्राणि नन्दनादीनि यानि च। तानि गत्वा सुसंक्रुद्धो भिनत्ति स्म दशाननः।

udyānāni vicitrāṇi nandanādīni yāni ca. tāni gatvā susaṃkruddho bhinatti sma daśānanaḥ.

नदीं गज इव क्रीडन् वृक्षान् वायुर् इव क्षिपन्। नगान् वज्र इव सृष्टो विध्वंसयति नित्यशः।

nadīṃ gaja iva krīḍan vṛkṣān vāyur iva kṣipan. nagān vajra iva sṛṣṭo vidhvaṃsayati nityaśaḥ.

तथा वृत्तं तु विज्ञाय दशग्रीवं धनेश्वरः। कुलानुरूपं धर्मज्ञ वृत्तं संस्मृत्य चात्मनः।

tathā vṛttaṃ tu vijñāya daśagrīvaṃ dhaneśvaraḥ. kulānurūpaṃ dharmajña vṛttaṃ saṃsmṛtya cātmanaḥ.

सौभ्रात्रदर्शनार्थं तु दूतं वैश्वरणस् तदा। लङ्कां संप्रेषयाम् आस दशग्रीवस्य वै हितम्।

saubhrātradarśanārthaṃ tu dūtaṃ vaiśvaraṇas tadā. laṅkāṃ saṃpreṣayām āsa daśagrīvasya vai hitam.

स गत्वा नगरीं लङ्काम् आससाद विभीषणम्। मानितस् तेन धर्मेण पृष्ठश् चागमनं प्रति।

sa gatvā nagarīṃ laṅkām āsasāda vibhīṣaṇam. mānitas tena dharmeṇa pṛṣṭhaś cāgamanaṃ prati.

पृष्ट्वा च कुशलं राज्ञो ज्ञातीन् अपि च बान्धवान्। सभायां दर्शयाम् आस तम् आसीनं दशाननम्।

pṛṣṭvā ca kuśalaṃ rājño jñātīn api ca bāndhavān. sabhāyāṃ darśayām āsa tam āsīnaṃ daśānanam.

स दृष्ट्वा तत्र राजानं दीप्यमानं स्वतेजसा। जयेन चाभिसंपूज्य तूष्णीम् आसीन् मुहूर्तकम्।

sa dṛṣṭvā tatra rājānaṃ dīpyamānaṃ svatejasā. jayena cābhisaṃpūjya tūṣṇīm āsīn muhūrtakam.

तस्योपनीते पर्यङ्के वरास्तरणसंवृते। उपविश्य दशग्रीवं दूतो वाक्यम् अथाब्रवीत्।

tasyopanīte paryaṅke varāstaraṇasaṃvṛte. upaviśya daśagrīvaṃ dūto vākyam athābravīt.

राजन् वदामि ते सर्वं भ्राता तव यद् अब्रवीत्। उभयोः सदृशं सौम्य वृत्तस्य च कुलस्य च।

rājan vadāmi te sarvaṃ bhrātā tava yad abravīt. ubhayoḥ sadṛśaṃ saumya vṛttasya ca kulasya ca.

साधु पर्याप्तम् एतावत् कृतश् चारित्रसंग्रहः। साधु धर्मे व्यवस्थानं क्रियतां यदि शक्यते।

sādhu paryāptam etāvat kṛtaś cāritrasaṃgrahaḥ. sādhu dharme vyavasthānaṃ kriyatāṃ yadi śakyate.

दृष्टं मे नन्दनं भग्नम् ऋषयो निहताः श्रुताः। देवानां तु समुद्योगस् त्वत्तो राजञ् श्रुतश् च मे।

dṛṣṭaṃ me nandanaṃ bhagnam ṛṣayo nihatāḥ śrutāḥ. devānāṃ tu samudyogas tvatto rājañ śrutaś ca me.

निराकृतश् च बहुशस् त्वयाहं राक्षसाधिप। अपराद्धा हि बाल्याच् च रक्षणीयाः स्वबान्धवाः।

nirākṛtaś ca bahuśas tvayāhaṃ rākṣasādhipa. aparāddhā hi bālyāc ca rakṣaṇīyāḥ svabāndhavāḥ.

अहं तु हिमवत्पृष्ठं गतो धर्मम् उपासितुम्। रौद्रं व्रतं समास्थाय नियतो नियतेन्द्रियः।

ahaṃ tu himavatpṛṣṭhaṃ gato dharmam upāsitum. raudraṃ vrataṃ samāsthāya niyato niyatendriyaḥ.

तत्र देवो मया दृष्टः सह देव्योमया प्रभुः। सव्यं चक्षुर् मया चैव तत्र देव्यां निपातितम्।

tatra devo mayā dṛṣṭaḥ saha devyomayā prabhuḥ. savyaṃ cakṣur mayā caiva tatra devyāṃ nipātitam.

का न्व् इयं स्याद् इति शुभा न खल्व् अन्येन हेतुना। रूपं ह्य् अनुपमं कृत्वा तत्र क्रीडति पार्वती।

kā nv iyaṃ syād iti śubhā na khalv anyena hetunā. rūpaṃ hy anupamaṃ kṛtvā tatra krīḍati pārvatī.

ततो देव्याः प्रभावेन दग्धं सव्यं ममेक्षणम्। रेणुध्वस्तम् इव ज्योतिः पिङ्गलत्वम् उपागतम्।

tato devyāḥ prabhāvena dagdhaṃ savyaṃ mamekṣaṇam. reṇudhvastam iva jyotiḥ piṅgalatvam upāgatam.

ततो ऽहम् अन्यद् विस्तीर्णं गत्वा तस्य गिरेस् तटम्। पूर्णं वर्षशतान्य् अष्टौ समवाप महाव्रतम्।

tato 'ham anyad vistīrṇaṃ gatvā tasya gires taṭam. pūrṇaṃ varṣaśatāny aṣṭau samavāpa mahāvratam.

समाप्ते नियमे तस्मिंस् तत्र देवो महेश्वरः। प्रीतः प्रीतेन मनसा प्राह वाक्यम् इदं प्रभुः।

samāpte niyame tasmiṃs tatra devo maheśvaraḥ. prītaḥ prītena manasā prāha vākyam idaṃ prabhuḥ.

प्रीतो ऽस्मि तव धर्मज्ञ तपसानेन सुव्रत। मया चैतद् व्रतं चीर्णं त्वया चैव धनाधिप।

prīto 'smi tava dharmajña tapasānena suvrata. mayā caitad vrataṃ cīrṇaṃ tvayā caiva dhanādhipa.

तृतीयः पुरुषो नास्ति यश् चरेद् व्रतम् ईदृशम्। व्रतं सुदुश्चरं ह्य् एतन् मयैवोत्पादितं पुरा।

tṛtīyaḥ puruṣo nāsti yaś cared vratam īdṛśam. vrataṃ suduścaraṃ hy etan mayaivotpāditaṃ purā.

तत् सखित्वं मया सार्धं रोचयस्व धनेश्वर। तपसा निर्जितत्वाद् धि सखा भव ममानघ।

tat sakhitvaṃ mayā sārdhaṃ rocayasva dhaneśvara. tapasā nirjitatvād dhi sakhā bhava mamānagha.

देव्या दग्धं प्रभावेन यच् च साव्यं तवेक्षणम्। एकाक्षि पिङ्गलेत्य् एव नाम स्थास्यति शाश्वतम्।

devyā dagdhaṃ prabhāvena yac ca sāvyaṃ tavekṣaṇam. ekākṣi piṅgalety eva nāma sthāsyati śāśvatam.

एवं तेन सखित्वं च प्राप्यानुज्ञां च शंकरात्। आगम्य च श्रुतो ऽयं मे तव पापविनिश्चयः।

evaṃ tena sakhitvaṃ ca prāpyānujñāṃ ca śaṃkarāt. āgamya ca śruto 'yaṃ me tava pāpaviniścayaḥ.

तदधर्मिष्ठसंयोगान् निवर्त कुलदूषण। चिन्त्यते हि वधोपायः सर्षिसंघैः सुरैस् तव।

tadadharmiṣṭhasaṃyogān nivarta kuladūṣaṇa. cintyate hi vadhopāyaḥ sarṣisaṃghaiḥ surais tava.

एवम् उक्तो दशग्रीवः क्रुद्धः संरक्तलोचनः। हस्तान् दन्तांश् अ संपीड्य वाक्यम् एतद् उवाच ह।

evam ukto daśagrīvaḥ kruddhaḥ saṃraktalocanaḥ. hastān dantāṃś a saṃpīḍya vākyam etad uvāca ha.

विज्ञातं ते मया दूत वाक्यं यत् त्वं प्रभाषसे। नैव त्वम् असि नैवासौ भ्रात्रा येनासि प्रेषितः।

vijñātaṃ te mayā dūta vākyaṃ yat tvaṃ prabhāṣase. naiva tvam asi naivāsau bhrātrā yenāsi preṣitaḥ.

हितं न स ममैतद् धि ब्रवीति धनरक्षकः। महेश्वरसखित्वं तु मूढ श्रावयसे किल।

hitaṃ na sa mamaitad dhi bravīti dhanarakṣakaḥ. maheśvarasakhitvaṃ tu mūḍha śrāvayase kila.

न हन्तव्यो गुरुर् ज्येष्ठो ममायम् इति मन्यते। तस्य त्व् इदानीं श्रुत्वा मे वाक्यम् एषा कृता मतिः।

na hantavyo gurur jyeṣṭho mamāyam iti manyate. tasya tv idānīṃ śrutvā me vākyam eṣā kṛtā matiḥ.

त्रींल् लोकान् अपि जेष्यामि बाहुवीर्यम् उपाश्रितः। एतन् मुहूर्तम् एषो ऽहं तस्यैकस्य कृते च वै। चतुरो लोकपालांस् तान् नयिष्यामि यमक्षयम्।

trīṃl lokān api jeṣyāmi bāhuvīryam upāśritaḥ. etan muhūrtam eṣo 'haṃ tasyaikasya kṛte ca vai. caturo lokapālāṃs tān nayiṣyāmi yamakṣayam.

एवम् उक्त्वा तु लङ्केशो दूतं खड्गेन जघ्निवान्। ददौ भक्षयितुं ह्य् एनं राक्षसानां दुरात्मनाम्।

evam uktvā tu laṅkeśo dūtaṃ khaḍgena jaghnivān. dadau bhakṣayituṃ hy enaṃ rākṣasānāṃ durātmanām.

ततः कृतस्वस्त्ययनो रथम् आरुह्य रावणः। त्रैलोक्यविजयाकाङ्क्षी ययौ तत्र धनेश्वरः।

tataḥ kṛtasvastyayano ratham āruhya rāvaṇaḥ. trailokyavijayākāṅkṣī yayau tatra dhaneśvaraḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...