रामायण 7.11 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

←उत्तर काण्ड

←अध्याय 11→

[rm-7-11] • 41 श्लोकाः

सुमाली वरलब्धांस् तु ज्ञात्वा तान् वै निशाचरान्। उदतिष्ठद् भयं त्यक्त्वा सानुगः स रसातलात्।

sumālī varalabdhāṃs tu jñātvā tān vai niśācarān. udatiṣṭhad bhayaṃ tyaktvā sānugaḥ sa rasātalāt.

मारीचश् च प्रहस्तश् च विरूपाक्षो महोदरः। उदतिष्ठन् सुसंरब्धाः सचिवास् तस्य रक्षसः।

mārīcaś ca prahastaś ca virūpākṣo mahodaraḥ. udatiṣṭhan susaṃrabdhāḥ sacivās tasya rakṣasaḥ.

सुमाली चैव तैः सर्वैर् वृतो राक्षसपुंगवैः। अभिगम्य दशग्रीवं परिष्वज्येदम् अब्रवीत्।

sumālī caiva taiḥ sarvair vṛto rākṣasapuṃgavaiḥ. abhigamya daśagrīvaṃ pariṣvajyedam abravīt.

दिष्ट्या ते पुत्रसंप्राप्तश् चिन्तितो ऽयं मनोरथः। यस् त्वं त्रिभुवणश्रेष्ठाल् लब्धवान् वरम् ईदृशम्।

diṣṭyā te putrasaṃprāptaś cintito 'yaṃ manorathaḥ. yas tvaṃ tribhuvaṇaśreṣṭhāl labdhavān varam īdṛśam.

यत्कृते च वयं लङ्कां त्यक्त्वा याता रसातलम्। तद् गतं नो महाबाहो महद् विष्णुकृतं भयम्।

yatkṛte ca vayaṃ laṅkāṃ tyaktvā yātā rasātalam. tad gataṃ no mahābāho mahad viṣṇukṛtaṃ bhayam.

असकृत् तेन भग्ना हि परित्यज्य स्वम् आलयम्। विद्रुताः सहिताः सर्वे प्रविष्टाः स्म रसातलम्।

asakṛt tena bhagnā hi parityajya svam ālayam. vidrutāḥ sahitāḥ sarve praviṣṭāḥ sma rasātalam.

अस्मदीया च लङ्केयं नगरी राक्षसोषिता। निवेशिता तव भ्रात्रा धनाध्यक्षेण धीमता।

asmadīyā ca laṅkeyaṃ nagarī rākṣasoṣitā. niveśitā tava bhrātrā dhanādhyakṣeṇa dhīmatā.

यदि नामात्र शक्यं स्यात् साम्ना दानेन वानघ। तरसा वा महाबाहो प्रत्यानेतुं कृतं भवेत्।

yadi nāmātra śakyaṃ syāt sāmnā dānena vānagha. tarasā vā mahābāho pratyānetuṃ kṛtaṃ bhavet.

त्वं च लङ्केश्वरस् तात भविष्यसि न संशयः। सर्वेषां नः प्रभुश् चैव भविष्यसि महाबल।

tvaṃ ca laṅkeśvaras tāta bhaviṣyasi na saṃśayaḥ. sarveṣāṃ naḥ prabhuś caiva bhaviṣyasi mahābala.

अथाब्रवीद् दशग्रीवो मातामहम् उपस्थितम्। वित्तेशो गुरुर् अस्माकं नार्हस्य् एवं प्रभाषितुम्।

athābravīd daśagrīvo mātāmaham upasthitam. vitteśo gurur asmākaṃ nārhasy evaṃ prabhāṣitum.

उक्तवन्तं तथा वाक्यं दशग्रीवं निशाचरः। प्रहस्तः प्रश्रितं वाक्यम् इदम् आह सकारणम्।

uktavantaṃ tathā vākyaṃ daśagrīvaṃ niśācaraḥ. prahastaḥ praśritaṃ vākyam idam āha sakāraṇam.

दशग्रीव महाबाहो नार्हस् त्वं वक्तुम् ईदृशम्। सौभ्रात्रं नास्ति शूराणां शृणु चेदं वचो मम।

daśagrīva mahābāho nārhas tvaṃ vaktum īdṛśam. saubhrātraṃ nāsti śūrāṇāṃ śṛṇu cedaṃ vaco mama.

अदितिश् च दितिश् चैव भगिन्यौ सहिते किल। भार्ये परमरूपिण्यौ कश्यपस्य प्रजापतेः।

aditiś ca ditiś caiva bhaginyau sahite kila. bhārye paramarūpiṇyau kaśyapasya prajāpateḥ.

अदितिर् जनयाम् आस देवांस् त्रिभुवणेश्वरान्। दितिस् त्व् अजनयद् दैत्यान् कश्यपस्यात्मसंभवान्।

aditir janayām āsa devāṃs tribhuvaṇeśvarān. ditis tv ajanayad daityān kaśyapasyātmasaṃbhavān.

दैत्यानां किल धर्मज्ञ पुरेयं सवनार्णवा। सपर्वता मही वीर ते ऽभवन् प्रभविष्णवः।

daityānāṃ kila dharmajña pureyaṃ savanārṇavā. saparvatā mahī vīra te 'bhavan prabhaviṣṇavaḥ.

निहत्य तांस् तु समरे विष्णुना प्रभविष्णुना। देवानां वशम् आनीतं त्रैलोक्यम् इदम् अव्ययम्।

nihatya tāṃs tu samare viṣṇunā prabhaviṣṇunā. devānāṃ vaśam ānītaṃ trailokyam idam avyayam.

नैतद् एको भवान् एव करिष्यति विपर्ययम्। सुरैर् आचरितं पूर्वं कुरुष्वैतद् वचो मम।

naitad eko bhavān eva kariṣyati viparyayam. surair ācaritaṃ pūrvaṃ kuruṣvaitad vaco mama.

एवम् उक्तो दशग्रीवः प्रहस्तेन दुरात्मना। चिन्तयित्वा मुहूर्तं वै बाढम् इत्य् एव सो ऽब्रवीत्।

evam ukto daśagrīvaḥ prahastena durātmanā. cintayitvā muhūrtaṃ vai bāḍham ity eva so 'bravīt.

स तु तेनैव हर्षेण तस्मिन्न् अहनि वीर्यवान्। वनं गतो दशग्रीवः सह तैः क्षणदाचरैः।

sa tu tenaiva harṣeṇa tasminn ahani vīryavān. vanaṃ gato daśagrīvaḥ saha taiḥ kṣaṇadācaraiḥ.

त्रिकूटस्थः स तु तदा दशग्रीवो निशाचरः। प्रेषयाम् आस दौत्येन प्रहस्तं वाक्यकोविदम्।

trikūṭasthaḥ sa tu tadā daśagrīvo niśācaraḥ. preṣayām āsa dautyena prahastaṃ vākyakovidam.

प्रहस्त शीघ्रं गत्वा त्वं ब्रूहि नैरृतपुंगवम्। वचनान् मम वित्तेशं सामपूर्वम् इदं वचः।

prahasta śīghraṃ gatvā tvaṃ brūhi nairṛtapuṃgavam. vacanān mama vitteśaṃ sāmapūrvam idaṃ vacaḥ.

इयं लङ्का पुरी राजन् राक्षसानां महात्मनाम्। त्वया निवेशिता सौम्य नैतद् युक्तं तवानघ।

iyaṃ laṅkā purī rājan rākṣasānāṃ mahātmanām. tvayā niveśitā saumya naitad yuktaṃ tavānagha.

तद् भवान् यदि साम्नैतां दद्याद् अतुलविक्रम। कृता भवेन् मम प्रीतिर् धर्मश् चैवानुपालितः।

tad bhavān yadi sāmnaitāṃ dadyād atulavikrama. kṛtā bhaven mama prītir dharmaś caivānupālitaḥ.

इत्य् उक्तः स तदा गत्वा प्रहस्तो वाक्यकोविदः। दशग्रीववचः सर्वं वित्तेशाय न्यवेदयत्।

ity uktaḥ sa tadā gatvā prahasto vākyakovidaḥ. daśagrīvavacaḥ sarvaṃ vitteśāya nyavedayat.

प्रहस्ताद् अपि संश्रुत्य देवो वैश्रवणो वचः। प्रत्युवाच प्रहस्तं तं वाक्यं वाक्यविशारदः।

prahastād api saṃśrutya devo vaiśravaṇo vacaḥ. pratyuvāca prahastaṃ taṃ vākyaṃ vākyaviśāradaḥ.

ब्रूहि गच्छ दशग्रीवं पुरी राज्यं च यन् मम। तवाप्य् एतन् महाबाहो भुङ्क्ष्वैतद् धतकण्टकम्।

brūhi gaccha daśagrīvaṃ purī rājyaṃ ca yan mama. tavāpy etan mahābāho bhuṅkṣvaitad dhatakaṇṭakam.

सर्वं कर्तास्मि भद्रं ते राक्षसेश वचो ऽचिरात्। किं तु तावत् प्रतीक्षस्व पितुर् यावन् निवेदये।

sarvaṃ kartāsmi bhadraṃ te rākṣaseśa vaco 'cirāt. kiṃ tu tāvat pratīkṣasva pitur yāvan nivedaye.

एवम् उक्त्वा धनाध्यक्षो जगाम पितुर् अन्तिकम्। अभिवाद्य गुरुं प्राह रावणस्य यदीप्सितम्।

evam uktvā dhanādhyakṣo jagāma pitur antikam. abhivādya guruṃ prāha rāvaṇasya yadīpsitam.

एष तात दशग्रीवो दूतं प्रेषितवान् मम। दीयतां नगरी लङ्का पूर्वं रक्षोगणोषिता। मयात्र यद् अनुष्ठेयं तन् ममाचक्ष्व सुव्रत।

eṣa tāta daśagrīvo dūtaṃ preṣitavān mama. dīyatāṃ nagarī laṅkā pūrvaṃ rakṣogaṇoṣitā. mayātra yad anuṣṭheyaṃ tan mamācakṣva suvrata.

ब्रह्मर्षिस् त्व् एवम् उक्तो ऽसौ विश्रवा मुनिपुंगवः। उवाच धनदं वाक्यं शृणु पुत्र वचो मम।

brahmarṣis tv evam ukto 'sau viśravā munipuṃgavaḥ. uvāca dhanadaṃ vākyaṃ śṛṇu putra vaco mama.

दशग्रीवो महाबाहुर् उक्तवान् मम संनिधौ। मया निर्भर्त्सितश् चासीद् बहुधोक्तः सुदुर्मतिः।

daśagrīvo mahābāhur uktavān mama saṃnidhau. mayā nirbhartsitaś cāsīd bahudhoktaḥ sudurmatiḥ.

स क्रोधेन मया चोक्तो ध्वंसस्वेति पुनः पुनः। श्रेयोऽभियुक्तं धर्म्यं च शृणु पुत्र वचो मम।

sa krodhena mayā cokto dhvaṃsasveti punaḥ punaḥ. śreyo'bhiyuktaṃ dharmyaṃ ca śṛṇu putra vaco mama.

वरप्रदानसंमूढो मान्यामान्यं सुदुर्मतिः। न वेत्ति मम शापाच् च प्रकृतिं दारुणां गतः।

varapradānasaṃmūḍho mānyāmānyaṃ sudurmatiḥ. na vetti mama śāpāc ca prakṛtiṃ dāruṇāṃ gataḥ.

तस्माद् गच्छ महाबाहो कैलासं धरणीधरम्। निवेशय निवासार्थं त्यज लङ्कां सहानुगः।

tasmād gaccha mahābāho kailāsaṃ dharaṇīdharam. niveśaya nivāsārthaṃ tyaja laṅkāṃ sahānugaḥ.

तत्र मन्दाकिनी रम्या नदीनां प्रवरा नदी। काञ्चनैः सूर्यसंकाशैः पङ्कजैः संवृतोदका।

tatra mandākinī ramyā nadīnāṃ pravarā nadī. kāñcanaiḥ sūryasaṃkāśaiḥ paṅkajaiḥ saṃvṛtodakā.

न हि क्षमं त्वया तेन वैरं धनदरक्षसा। जानीषे हि यथानेन लब्धः परमको वरः।

na hi kṣamaṃ tvayā tena vairaṃ dhanadarakṣasā. jānīṣe hi yathānena labdhaḥ paramako varaḥ.

एवम् उक्तो गृहीत्वा तु तद् वचः पितृगौरवात्। सदार पौरः सामात्यः सवाहनधनो गतः।

evam ukto gṛhītvā tu tad vacaḥ pitṛgauravāt. sadāra pauraḥ sāmātyaḥ savāhanadhano gataḥ.

प्रहस्तस् तु दशग्रीवं गत्वा सर्वं न्यवेदयत्। शून्या सा नगरी लङ्का त्रिंशद्योजनम् आयता। प्रविश्य तां सहास्माभिः स्वधर्मं तत्र पालय।

prahastas tu daśagrīvaṃ gatvā sarvaṃ nyavedayat. śūnyā sā nagarī laṅkā triṃśadyojanam āyatā. praviśya tāṃ sahāsmābhiḥ svadharmaṃ tatra pālaya.

एवम् उक्तः प्रहस्तेन रावणो राक्षसस् तदा। विवेश नगरीं लङ्कां सभ्राता सबलानुगः।

evam uktaḥ prahastena rāvaṇo rākṣasas tadā. viveśa nagarīṃ laṅkāṃ sabhrātā sabalānugaḥ.

स चाभिषिक्तः क्षणदाचरैस् तदा निवेशयाम् आस पुरीं दशाननः। निकामपूर्णा च बभूव सा पुरी निशाचरैर् नीलबलाहकोपमैः।

sa cābhiṣiktaḥ kṣaṇadācarais tadā niveśayām āsa purīṃ daśānanaḥ. nikāmapūrṇā ca babhūva sā purī niśācarair nīlabalāhakopamaiḥ.

धनेश्वरस् त्व् अथ पितृवाक्यगौरवान् न्यवेशयच् छशिविमले गिरौ पुरीम्। स्वलंकृतैर् भवनवरैर् विभूषितां पुरंदरस्येव तदामरावतीम्।

dhaneśvaras tv atha pitṛvākyagauravān nyaveśayac chaśivimale girau purīm. svalaṃkṛtair bhavanavarair vibhūṣitāṃ puraṃdarasyeva tadāmarāvatīm.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...