रामायण 5.9 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

←सुन्दर काण्ड→

←अध्याय 9→

[rm-5-9] • 44 श्लोकाः

अवधूय च तां बुद्धिं बभूवावस्थितस् तदा। जगाम चापरां चिन्तां सीतां प्रति महाकपिः।

avadhūya ca tāṃ buddhiṃ babhūvāvasthitas tadā. jagāma cāparāṃ cintāṃ sītāṃ prati mahākapiḥ.

न रामेण वियुक्ता सा स्वप्तुम् अर्हति भामिनी। न भोक्तुं नाप्य् अलंकर्तुं न पानम् उपसेवितुम्।

na rāmeṇa viyuktā sā svaptum arhati bhāminī. na bhoktuṃ nāpy alaṃkartuṃ na pānam upasevitum.

नान्यं नरम् उपस्थातुं सुराणाम् अपि चेश्वरम्। न हि रामसमः कश् चिद् विद्यते त्रिदशेष्व् अपि। अन्येयम् इति निश्चित्य पानभूमौ चचार सः।

nānyaṃ naram upasthātuṃ surāṇām api ceśvaram. na hi rāmasamaḥ kaś cid vidyate tridaśeṣv api. anyeyam iti niścitya pānabhūmau cacāra saḥ.

क्रीडितेनापराः क्लान्ता गीतेन च तथा पराः। नृत्तेन चापराः क्लान्ताः पानविप्रहतास् तथा।

krīḍitenāparāḥ klāntā gītena ca tathā parāḥ. nṛttena cāparāḥ klāntāḥ pānaviprahatās tathā.

मुरजेषु मृदङ्गेषु पीठिकासु च संस्थिताः। तथास्तरणमुख्य्येषु संविष्टाश् चापराः स्त्रियः।

murajeṣu mṛdaṅgeṣu pīṭhikāsu ca saṃsthitāḥ. tathāstaraṇamukhyyeṣu saṃviṣṭāś cāparāḥ striyaḥ.

अङ्गनानां सहस्रेण भूषितेन विभूषणैः। रूपसंलापशीलेन युक्तगीतार्थभाषिणा।

aṅganānāṃ sahasreṇa bhūṣitena vibhūṣaṇaiḥ. rūpasaṃlāpaśīlena yuktagītārthabhāṣiṇā.

देशकालाभियुक्तेन युक्तवाक्याभिधायिना। रताभिरतसंसुप्तं ददर्श हरियूथपः।

deśakālābhiyuktena yuktavākyābhidhāyinā. ratābhiratasaṃsuptaṃ dadarśa hariyūthapaḥ.

तासां मध्ये महाबाहुः शुशुभे राक्षसेश्वरः। गोष्ठे महति मुख्यानां गवां मध्ये यथा वृषः।

tāsāṃ madhye mahābāhuḥ śuśubhe rākṣaseśvaraḥ. goṣṭhe mahati mukhyānāṃ gavāṃ madhye yathā vṛṣaḥ.

स राक्षसेन्द्रः शुशुभे ताभिः परिवृतः स्वयम्। करेणुभिर् यथारण्यं परिकीर्णो महाद्विपः।

sa rākṣasendraḥ śuśubhe tābhiḥ parivṛtaḥ svayam. kareṇubhir yathāraṇyaṃ parikīrṇo mahādvipaḥ.

सर्वकामैर् उपेतां च पानभूमिं महात्मनः। ददर्श कपिशार्दूलस् तस्य रक्षःपतेर् गृहे।

sarvakāmair upetāṃ ca pānabhūmiṃ mahātmanaḥ. dadarśa kapiśārdūlas tasya rakṣaḥpater gṛhe.

मृगाणां महिषाणां च वराहाणां च भागशः। तत्र न्यस्तानि मांसानि पानभूमौ ददर्श सः।

mṛgāṇāṃ mahiṣāṇāṃ ca varāhāṇāṃ ca bhāgaśaḥ. tatra nyastāni māṃsāni pānabhūmau dadarśa saḥ.

रौक्मेषु च विशलेषु भाजनेष्व् अर्धभक्षितान्। ददर्श कपिशार्दूल मयूरान् कुक्कुटांस् तथा।

raukmeṣu ca viśaleṣu bhājaneṣv ardhabhakṣitān. dadarśa kapiśārdūla mayūrān kukkuṭāṃs tathā.

वराहवार्ध्राणसकान् दधिसौवर्चलायुतान्। शल्यान् मृगमयूरांश् च हनूमान् अन्ववैक्षत।

varāhavārdhrāṇasakān dadhisauvarcalāyutān. śalyān mṛgamayūrāṃś ca hanūmān anvavaikṣata.

कृकरान् विविधान् सिद्धांश् चकोरान् अर्धभक्षितान्। महिषान् एकशल्यांश् च छागांश् च कृतनिष्ठितान्। लेख्यम् उच्चावचं पेयं भोज्यानि विविधानि च।

kṛkarān vividhān siddhāṃś cakorān ardhabhakṣitān. mahiṣān ekaśalyāṃś ca chāgāṃś ca kṛtaniṣṭhitān. lekhyam uccāvacaṃ peyaṃ bhojyāni vividhāni ca.

तथाम्ललवणोत्तंसैर् विविधै रागषाडवैः। हार नूपुरकेयूरैर् अपविद्धैर् महाधनैः।

tathāmlalavaṇottaṃsair vividhai rāgaṣāḍavaiḥ. hāra nūpurakeyūrair apaviddhair mahādhanaiḥ.

पानभाजनविक्षिप्तैः फलैश् च विविधैर् अपि। कृतपुष्पोपहारा भूर् अधिकं पुष्यति श्रियम्।

pānabhājanavikṣiptaiḥ phalaiś ca vividhair api. kṛtapuṣpopahārā bhūr adhikaṃ puṣyati śriyam.

तत्र तत्र च विन्यस्तैः सुश्लिष्टैः शयनासनैः। पानभूमिर् विना वह्निं प्रदीप्तेवोपलक्ष्यते।

tatra tatra ca vinyastaiḥ suśliṣṭaiḥ śayanāsanaiḥ. pānabhūmir vinā vahniṃ pradīptevopalakṣyate.

बहुप्रकारैर् विविधैर् वरसंस्कारसंस्कृतैः। मांसैः कुशलसंयुक्तैः पानभूमिगतैः पृथक्।

bahuprakārair vividhair varasaṃskārasaṃskṛtaiḥ. māṃsaiḥ kuśalasaṃyuktaiḥ pānabhūmigataiḥ pṛthak.

दिव्याः प्रसन्ना विविधाः सुराः कृतसुरा अपि। शर्करासवमाध्वीकाः पुष्पासवफलासवाः। वासचूर्णैश् च विविधैर् मृष्टास् तैस् तैः पृथक्पृथक्।

divyāḥ prasannā vividhāḥ surāḥ kṛtasurā api. śarkarāsavamādhvīkāḥ puṣpāsavaphalāsavāḥ. vāsacūrṇaiś ca vividhair mṛṣṭās tais taiḥ pṛthakpṛthak.

संतता शुशुभे भूमिर् माल्यैश् च बहुसंस्थितैः। हिरण्मयैश् च करकैर् भाजनैः स्फाटिकैर् अपि। जाम्बूनदमयैश् चान्यैः करकैर् अभिसंवृता।

saṃtatā śuśubhe bhūmir mālyaiś ca bahusaṃsthitaiḥ. hiraṇmayaiś ca karakair bhājanaiḥ sphāṭikair api. jāmbūnadamayaiś cānyaiḥ karakair abhisaṃvṛtā.

राजतेषु च कुम्भेषु जाम्बूनदमयेषु च। पानश्रेष्ठं तदा भूरि कपिस् तत्र ददर्श ह।

rājateṣu ca kumbheṣu jāmbūnadamayeṣu ca. pānaśreṣṭhaṃ tadā bhūri kapis tatra dadarśa ha.

सो ऽपश्यच् छातकुम्भानि शीधोर् मणिमयानि च। राजतानि च पूर्णानि भाजनानि महाकपिः।

so 'paśyac chātakumbhāni śīdhor maṇimayāni ca. rājatāni ca pūrṇāni bhājanāni mahākapiḥ.

क्व चिद् अर्धावशेषाणि क्व चित् पीतानि सर्वशः। क्व चिन् नैव प्रपीतानि पानानि स ददर्श ह।

kva cid ardhāvaśeṣāṇi kva cit pītāni sarvaśaḥ. kva cin naiva prapītāni pānāni sa dadarśa ha.

क्व चिद् भक्ष्यांश् च विविधान् क्व चित् पानानि भागशः। क्व चिद् अन्नावशेषाणि पश्यन् वै विचचार ह।

kva cid bhakṣyāṃś ca vividhān kva cit pānāni bhāgaśaḥ. kva cid annāvaśeṣāṇi paśyan vai vicacāra ha.

क्व चित् प्रभिन्नैः करकैः क्व चिद् आलोडितैर् घटैः। क्व चित् संपृक्तमाल्यानि जलानि च फलानि च।

kva cit prabhinnaiḥ karakaiḥ kva cid āloḍitair ghaṭaiḥ. kva cit saṃpṛktamālyāni jalāni ca phalāni ca.

शयनान्य् अत्र नारीणां शून्यानि बहुधा पुनः। परस्परं समाश्लिष्य काश् चित् सुप्ता वराङ्गनाः।

śayanāny atra nārīṇāṃ śūnyāni bahudhā punaḥ. parasparaṃ samāśliṣya kāś cit suptā varāṅganāḥ.

का चिच् च वस्त्रम् अन्यस्या अपहृत्योपगुह्य च। उपगम्याबला सुप्ता निद्राबलपराजिता।

kā cic ca vastram anyasyā apahṛtyopaguhya ca. upagamyābalā suptā nidrābalaparājitā.

तासाम् उच्छ्वासवातेन वस्त्रं माल्यं च गात्रजम्। नात्यर्थं स्पन्दते चित्रं प्राप्य मन्दम् इवानिलम्।

tāsām ucchvāsavātena vastraṃ mālyaṃ ca gātrajam. nātyarthaṃ spandate citraṃ prāpya mandam ivānilam.

चन्दनस्य च शीतस्य शीधोर् मधुरसस्य च। विविधस्य च माल्यस्य पुष्पस्य विविधस्य च।

candanasya ca śītasya śīdhor madhurasasya ca. vividhasya ca mālyasya puṣpasya vividhasya ca.

बहुधा मारुतस् तत्र गन्धं विविधम् उद्वहन्। स्नानानां चन्दनानां च धूपानां चैव मूर्छितः। प्रववौ सुरभिर् गन्धो विमाने पुष्पके तदा।

bahudhā mārutas tatra gandhaṃ vividham udvahan. snānānāṃ candanānāṃ ca dhūpānāṃ caiva mūrchitaḥ. pravavau surabhir gandho vimāne puṣpake tadā.

श्यामावदातास् तत्रान्याः काश् चित् कृष्णा वराङ्गनाः। काश् चित् काञ्चनवर्णाङ्ग्यः प्रमदा राक्षसालये।

śyāmāvadātās tatrānyāḥ kāś cit kṛṣṇā varāṅganāḥ. kāś cit kāñcanavarṇāṅgyaḥ pramadā rākṣasālaye.

तासां निद्रावशत्वाच् च मदनेन विमूर्छितम्। पद्मिनीनां प्रसुप्तानां रूपम् आसीद् यथैव हि।

tāsāṃ nidrāvaśatvāc ca madanena vimūrchitam. padminīnāṃ prasuptānāṃ rūpam āsīd yathaiva hi.

एवं सर्वम् अशेषेण रावणान्तःपुरं कपिः। ददर्श सुमहातेजा न ददर्श च जानकीम्।

evaṃ sarvam aśeṣeṇa rāvaṇāntaḥpuraṃ kapiḥ. dadarśa sumahātejā na dadarśa ca jānakīm.

निरीक्षमाणश् च ततस् ताः स्त्रियः स महाकपिः। जगाम महतीं चिन्तां धर्मसाध्वसशङ्कितः।

nirīkṣamāṇaś ca tatas tāḥ striyaḥ sa mahākapiḥ. jagāma mahatīṃ cintāṃ dharmasādhvasaśaṅkitaḥ.

परदारावरोधस्य प्रसुप्तस्य निरीक्षणम्। इदं खलु ममात्यर्थं धर्मलोपं करिष्यति।

paradārāvarodhasya prasuptasya nirīkṣaṇam. idaṃ khalu mamātyarthaṃ dharmalopaṃ kariṣyati.

न हि मे परदाराणां दृष्टिर् विषयवर्तिनी। अयं चात्र मया दृष्टः परदारपरिग्रहः।

na hi me paradārāṇāṃ dṛṣṭir viṣayavartinī. ayaṃ cātra mayā dṛṣṭaḥ paradāraparigrahaḥ.

तस्य प्रादुरभूच् चिन्तापुनर् अन्या मनस्विनः। निश्चितैकान्तचित्तस्य कार्यनिश्चयदर्शिनी।

tasya prādurabhūc cintāpunar anyā manasvinaḥ. niścitaikāntacittasya kāryaniścayadarśinī.

कामं दृष्ट्वा मया सर्वा विश्वस्ता रावणस्त्रियः। न तु मे मनसः किं चिद् वैकृत्यम् उपपद्यते।

kāmaṃ dṛṣṭvā mayā sarvā viśvastā rāvaṇastriyaḥ. na tu me manasaḥ kiṃ cid vaikṛtyam upapadyate.

मनो हि हेतुः सर्वेषाम् इन्द्रियाणां प्रवर्तते। शुभाशुभास्व् अवस्थासु तच् च मे सुव्यवस्थितम्।

mano hi hetuḥ sarveṣām indriyāṇāṃ pravartate. śubhāśubhāsv avasthāsu tac ca me suvyavasthitam.

नान्यत्र हि मया शक्या वैदेही परिमार्गितुम्। स्त्रियो हि स्त्रीषु दृश्यन्ते सदा संपरिमार्गणे।

nānyatra hi mayā śakyā vaidehī parimārgitum. striyo hi strīṣu dṛśyante sadā saṃparimārgaṇe.

यस्य सत्त्वस्य या योनिस् तस्यां तत् परिमार्ग्यते। न शक्यं प्रमदा नष्टा मृगीषु परिमार्गितुम्।

yasya sattvasya yā yonis tasyāṃ tat parimārgyate. na śakyaṃ pramadā naṣṭā mṛgīṣu parimārgitum.

तद् इदं मार्गितं तावच् छुद्धेन मनसा मया। रावणान्तःपुरं सरं दृश्यते न च जानकी।

tad idaṃ mārgitaṃ tāvac chuddhena manasā mayā. rāvaṇāntaḥpuraṃ saraṃ dṛśyate na ca jānakī.

देवगन्धर्वकन्याश् च नागकन्याश् च वीर्यवान्। अवेक्षमाणो हनुमान् नैवापश्यत जानकीम्।

devagandharvakanyāś ca nāgakanyāś ca vīryavān. avekṣamāṇo hanumān naivāpaśyata jānakīm.

ताम् अपश्यन् कपिस् तत्र पश्यंश् चान्या वरस्त्रियः। अपक्रम्य तदा वीरः प्रध्यातुम् उपचक्रमे।

tām apaśyan kapis tatra paśyaṃś cānyā varastriyaḥ. apakramya tadā vīraḥ pradhyātum upacakrame.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...