रामायण 5.8 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

←सुन्दर काण्ड→

←अध्याय 8→

[rm-5-8] • 50 श्लोकाः

तत्र दिव्योपमं मुख्यं स्फाटिकं रत्नभूषितम्। अवेक्षमाणो हनुमान् ददर्श शयनासनम्।

tatra divyopamaṃ mukhyaṃ sphāṭikaṃ ratnabhūṣitam. avekṣamāṇo hanumān dadarśa śayanāsanam.

तस्य चैकतमे देशे सो ऽग्र्यमाल्यविभूषितम्। ददर्श पाण्डुरं छत्रं ताराधिपतिसंनिभम्।

tasya caikatame deśe so 'gryamālyavibhūṣitam. dadarśa pāṇḍuraṃ chatraṃ tārādhipatisaṃnibham.

बालव्यजनहस्ताभिर् वीज्यमानं समन्ततः। गन्धैश् च विविधैर् जुष्टं वरधूपेन धूपितम्।

bālavyajanahastābhir vījyamānaṃ samantataḥ. gandhaiś ca vividhair juṣṭaṃ varadhūpena dhūpitam.

परमास्तरणास्तीर्णम् आविकाजिनसंवृतम्। दामभिर् वरमाल्यानां समन्ताद् उपशोभितम्।

paramāstaraṇāstīrṇam āvikājinasaṃvṛtam. dāmabhir varamālyānāṃ samantād upaśobhitam.

तस्मिञ् जीमूतसंकाशं प्रदीप्तोत्तमकुण्डलम्। लोहिताक्षं महाबाहुं महारजतवाससं।

tasmiñ jīmūtasaṃkāśaṃ pradīptottamakuṇḍalam. lohitākṣaṃ mahābāhuṃ mahārajatavāsasaṃ.

लोहितेनानुलिप्ताङ्गं चन्दनेन सुगन्धिना। संध्यारक्तम् इवाकाशे तोयदं सतडिद्गुणम्।

lohitenānuliptāṅgaṃ candanena sugandhinā. saṃdhyāraktam ivākāśe toyadaṃ sataḍidguṇam.

वृतम् आभरणैर् दिव्यैः सुरूपं कामरूपिणम्। सवृक्षवनगुल्माढ्यं प्रसुप्तम् इव मन्दरम्।

vṛtam ābharaṇair divyaiḥ surūpaṃ kāmarūpiṇam. savṛkṣavanagulmāḍhyaṃ prasuptam iva mandaram.

क्रीडित्वोपरतं रात्रौ वराभरणभूषितम्। प्रियं राक्षसकन्यानां राक्षसानां सुखावहम्।

krīḍitvoparataṃ rātrau varābharaṇabhūṣitam. priyaṃ rākṣasakanyānāṃ rākṣasānāṃ sukhāvaham.

पीत्वाप्य् उपरतं चापि ददर्श स महाकपिः। भास्करे शयने वीरं प्रसुप्तं राक्षसाधिपम्।

pītvāpy uparataṃ cāpi dadarśa sa mahākapiḥ. bhāskare śayane vīraṃ prasuptaṃ rākṣasādhipam.

निःश्वसन्तं यथा नागं रावणं वानरोत्तमः। आसाद्य परमोद्विग्नः सो ऽपासर्पत् सुभीतवत्।

niḥśvasantaṃ yathā nāgaṃ rāvaṇaṃ vānarottamaḥ. āsādya paramodvignaḥ so 'pāsarpat subhītavat.

अथारोहणम् आसाद्य वेदिकान्तरम् आश्रितः। सुप्तं राक्षसशार्दूलं प्रेक्षते स्म महाकपिः।

athārohaṇam āsādya vedikāntaram āśritaḥ. suptaṃ rākṣasaśārdūlaṃ prekṣate sma mahākapiḥ.

शुशुभे राक्षसेन्द्रस्य स्वपतः शयनोत्तमम्। गन्धहस्तिनि संविष्टे यथाप्रस्रवणं महत्।

śuśubhe rākṣasendrasya svapataḥ śayanottamam. gandhahastini saṃviṣṭe yathāprasravaṇaṃ mahat.

काञ्चनाङ्गदनद्धौ च ददर्श स महात्मनः। विक्षिप्तौ राक्षसेन्द्रस्य भुजाव् इन्द्रध्वजोपमौ।

kāñcanāṅgadanaddhau ca dadarśa sa mahātmanaḥ. vikṣiptau rākṣasendrasya bhujāv indradhvajopamau.

ऐरावतविषाणाग्रैर् आपीडितकृतव्रणौ। वज्रोल्लिखितपीनांसौ विष्णुचक्रपरिक्षितौ।

airāvataviṣāṇāgrair āpīḍitakṛtavraṇau. vajrollikhitapīnāṃsau viṣṇucakraparikṣitau.

पीनौ समसुजातांसौ संगतौ बलसंयुतौ। सुलक्षण नखाङ्गुष्ठौ स्वङ्गुलीतललक्षितौ।

pīnau samasujātāṃsau saṃgatau balasaṃyutau. sulakṣaṇa nakhāṅguṣṭhau svaṅgulītalalakṣitau.

संहतौ परिघाकारौ वृत्तौ करिकरोपमौ। विक्षिप्तौ शयने शुभ्रे पञ्चशीर्षाव् इवोरगौ।

saṃhatau parighākārau vṛttau karikaropamau. vikṣiptau śayane śubhre pañcaśīrṣāv ivoragau.

शशक्षतजकल्पेन सुशीतेन सुगन्धिना। चन्दनेन परार्ध्येन स्वनुलिप्तौ स्वलंकृतौ।

śaśakṣatajakalpena suśītena sugandhinā. candanena parārdhyena svanuliptau svalaṃkṛtau.

उत्तमस्त्रीविमृदितौ गन्धोत्तमनिषेवितौ। यक्षपन्नगगन्धर्वदेवदानवराविणौ।

uttamastrīvimṛditau gandhottamaniṣevitau. yakṣapannagagandharvadevadānavarāviṇau.

ददर्श स कपिस् तस्य बाहू शयनसंस्थितौ। मन्दरस्यान्तरे सुप्तौ महार्ही रुषिताव् इव।

dadarśa sa kapis tasya bāhū śayanasaṃsthitau. mandarasyāntare suptau mahārhī ruṣitāv iva.

ताभ्यां स परिपूर्णाभ्यां भुजाभ्यां राक्षसाधिपः। शुशुभे ऽचलसंकाशः शृङ्गाभ्याम् इव मन्दरः।

tābhyāṃ sa paripūrṇābhyāṃ bhujābhyāṃ rākṣasādhipaḥ. śuśubhe 'calasaṃkāśaḥ śṛṅgābhyām iva mandaraḥ.

चूतपुंनागसुरभिर् बकुलोत्तमसंयुतः। मृष्टान्नरससंयुक्तः पानगन्धपुरःसरः।

cūtapuṃnāgasurabhir bakulottamasaṃyutaḥ. mṛṣṭānnarasasaṃyuktaḥ pānagandhapuraḥsaraḥ.

तस्य राक्षससिंहस्य निश्चक्राम मुखान् महान्। शयानस्य विनिःश्वासः पूरयन्न् इव तद् गृहम्।

tasya rākṣasasiṃhasya niścakrāma mukhān mahān. śayānasya viniḥśvāsaḥ pūrayann iva tad gṛham.

मुक्तामणिविचित्रेण काञ्चनेन विराजता। मुकुटेनापवृत्तेन कुण्डलोज्ज्वलिताननम्।

muktāmaṇivicitreṇa kāñcanena virājatā. mukuṭenāpavṛttena kuṇḍalojjvalitānanam.

रक्तचन्दनदिग्धेन तथा हारेण शोभिता। पीनायतविशालेन वक्षसाभिविराजितम्।

raktacandanadigdhena tathā hāreṇa śobhitā. pīnāyataviśālena vakṣasābhivirājitam.

पाण्डुरेणापविद्धेन क्षौमेण क्षतजेक्षणम्। महार्हेण सुसंवीतं पीतेनोत्तमवाससा।

pāṇḍureṇāpaviddhena kṣaumeṇa kṣatajekṣaṇam. mahārheṇa susaṃvītaṃ pītenottamavāsasā.

माषराशिप्रतीकाशं निःश्वसन्तं भुजङ्गवत्। गाङ्गे महति तोयान्ते प्रसुतमिव कुञ्जरम्।

māṣarāśipratīkāśaṃ niḥśvasantaṃ bhujaṅgavat. gāṅge mahati toyānte prasutamiva kuñjaram.

चतुर्भिः काञ्चनैर् दीपैर् दीप्यमानैश् चतुर्दिशम्। प्रकाशीकृतसर्वाङ्गं मेघं विद्युद्गणैर् इव।

caturbhiḥ kāñcanair dīpair dīpyamānaiś caturdiśam. prakāśīkṛtasarvāṅgaṃ meghaṃ vidyudgaṇair iva.

पादमूलगताश् चापि ददर्श सुमहात्मनः। पत्नीः स प्रियभार्यस्य तस्य रक्षःपतेर् गृहे।

pādamūlagatāś cāpi dadarśa sumahātmanaḥ. patnīḥ sa priyabhāryasya tasya rakṣaḥpater gṛhe.

शशिप्रकाशवदना वरकुण्डलभूषिताः। अम्लानमाल्याभरणा ददर्श हरियूथपः।

śaśiprakāśavadanā varakuṇḍalabhūṣitāḥ. amlānamālyābharaṇā dadarśa hariyūthapaḥ.

नृत्तवादित्रकुशला राक्षसेन्द्रभुजाङ्कगाः। वराभरणधारिण्यो निषन्ना ददृशे कपिः।

nṛttavāditrakuśalā rākṣasendrabhujāṅkagāḥ. varābharaṇadhāriṇyo niṣannā dadṛśe kapiḥ.

वज्रवैदूर्यगर्भाणि श्रवणान्तेषु योषिताम्। ददर्श तापनीयानि कुण्डलान्य् अङ्गदानि च।

vajravaidūryagarbhāṇi śravaṇānteṣu yoṣitām. dadarśa tāpanīyāni kuṇḍalāny aṅgadāni ca.

तासां चन्द्रोपमैर् वक्त्रैः शुभैर् ललितकुण्डलैः। विरराज विमानं तन् नभस् तारागणैर् इव।

tāsāṃ candropamair vaktraiḥ śubhair lalitakuṇḍalaiḥ. virarāja vimānaṃ tan nabhas tārāgaṇair iva.

मदव्यायामखिन्नास् ता राक्षसेन्द्रस्य योषितः। तेषु तेष्व् अवकाशेषु प्रसुप्तास् तनुमध्यमाः।

madavyāyāmakhinnās tā rākṣasendrasya yoṣitaḥ. teṣu teṣv avakāśeṣu prasuptās tanumadhyamāḥ.

का चिद् वीणां परिष्वज्य प्रसुप्ता संप्रकाशते। महानदीप्रकीर्णेव नलिनी पोतम् आश्रिता।

kā cid vīṇāṃ pariṣvajya prasuptā saṃprakāśate. mahānadīprakīrṇeva nalinī potam āśritā.

अन्या कक्षगतेनैव मड्डुकेनासितेक्षणा। प्रसुप्ता भामिनी भाति बालपुत्रेव वत्सला।

anyā kakṣagatenaiva maḍḍukenāsitekṣaṇā. prasuptā bhāminī bhāti bālaputreva vatsalā.

पटहं चारुसर्वाङ्गी पीड्य शेते शुभस्तनी। चिरस्य रमणं लब्ध्वा परिष्वज्येव कामिनी।

paṭahaṃ cārusarvāṅgī pīḍya śete śubhastanī. cirasya ramaṇaṃ labdhvā pariṣvajyeva kāminī.

का चिद् अंशं परिष्वज्य सुप्ता कमललोचना। निद्रावशम् अनुप्राप्ता सहकान्तेव भामिनी।

kā cid aṃśaṃ pariṣvajya suptā kamalalocanā. nidrāvaśam anuprāptā sahakānteva bhāminī.

अन्या कनकसंकाशैर् मृदुपीनैर् मनोरमैः। मृदङ्गं परिपीड्याङ्गैः प्रसुप्ता मत्तलोचना।

anyā kanakasaṃkāśair mṛdupīnair manoramaiḥ. mṛdaṅgaṃ paripīḍyāṅgaiḥ prasuptā mattalocanā.

भुजपार्श्वान्तरस्थेन कक्षगेण कृशोदरी। पणवेन सहानिन्द्या सुप्ता मदकृतश्रमा।

bhujapārśvāntarasthena kakṣageṇa kṛśodarī. paṇavena sahānindyā suptā madakṛtaśramā.

डिण्डिमं परिगृह्यान्या तथैवासक्तडिण्डिमा। प्रसुप्ता तरुणं वत्सम् उपगूह्येव भामिनी।

ḍiṇḍimaṃ parigṛhyānyā tathaivāsaktaḍiṇḍimā. prasuptā taruṇaṃ vatsam upagūhyeva bhāminī.

का चिद् आडम्बरं नारी भुजसंभोगपीडितम्। कृत्वा कमलपत्राक्षी प्रसुप्ता मदमोहिता।

kā cid āḍambaraṃ nārī bhujasaṃbhogapīḍitam. kṛtvā kamalapatrākṣī prasuptā madamohitā.

कलशीम् अपविद्ध्यान्या प्रसुप्ता भाति भामिनी। वसन्ते पुष्पशबला मालेव परिमार्जिता।

kalaśīm apaviddhyānyā prasuptā bhāti bhāminī. vasante puṣpaśabalā māleva parimārjitā.

पाणिभ्यां च कुचौ का चित् सुवर्णकलशोपमौ। उपगूह्याबला सुप्ता निद्राबलपराजिता।

pāṇibhyāṃ ca kucau kā cit suvarṇakalaśopamau. upagūhyābalā suptā nidrābalaparājitā.

अन्या कमलपत्राक्षी पूर्णेन्दुसदृशानना। अन्याम् आलिङ्ग्य सुश्रोणी प्रसुप्ता मदविह्वला।

anyā kamalapatrākṣī pūrṇendusadṛśānanā. anyām āliṅgya suśroṇī prasuptā madavihvalā.

आतोद्यानि विचित्राणि परिष्वज्य वरस्त्रियः। निपीड्य च कुचैः सुप्ताः कामिन्यः कामुकान् इव।

ātodyāni vicitrāṇi pariṣvajya varastriyaḥ. nipīḍya ca kucaiḥ suptāḥ kāminyaḥ kāmukān iva.

तासाम् एकान्तविन्यस्ते शयानां शयने शुभे। ददर्श रूपसंपन्नाम् अपरां स कपिः स्त्रियम्।

tāsām ekāntavinyaste śayānāṃ śayane śubhe. dadarśa rūpasaṃpannām aparāṃ sa kapiḥ striyam.

मुक्तामणिसमायुक्तैर् भूषणैः सुविभूषिताम्। विभूषयन्तीम् इव च स्वश्रिया भवनोत्तमम्।

muktāmaṇisamāyuktair bhūṣaṇaiḥ suvibhūṣitām. vibhūṣayantīm iva ca svaśriyā bhavanottamam.

गौरीं कनकवर्णाभाम् इष्टाम् अन्तःपुरेश्वरीम्। कपिर् मन्दोदरीं तत्र शयानां चारुरूपिणीम्।

gaurīṃ kanakavarṇābhām iṣṭām antaḥpureśvarīm. kapir mandodarīṃ tatra śayānāṃ cārurūpiṇīm.

स तां दृष्ट्वा महाबाहुर् भूषितां मारुतात्मजः। तर्कयाम् आस सीतेति रूपयौवनसंपदा। हर्षेण महता युक्तो ननन्द हरियूथपः।

sa tāṃ dṛṣṭvā mahābāhur bhūṣitāṃ mārutātmajaḥ. tarkayām āsa sīteti rūpayauvanasaṃpadā. harṣeṇa mahatā yukto nananda hariyūthapaḥ.

आस्फोटयाम् आस चुचुम्ब पुच्छं ननन्द चिक्रीड जगौ जगाम। स्तम्भान् अरोहन् निपपात भूमौ निदर्शयन् स्वां प्रकृतिं कपीनाम्।

āsphoṭayām āsa cucumba pucchaṃ nananda cikrīḍa jagau jagāma. stambhān arohan nipapāta bhūmau nidarśayan svāṃ prakṛtiṃ kapīnām.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...