रामायण 5.55 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

←सुन्दर काण्ड→

←अध्याय 55→

[rm-5-55] • 38 श्लोकाः

सचन्द्रकुमुदं रम्यं सार्ककारण्डवं शुभम्। तिष्यश्रवणकदम्बम् अभ्रशैवलशाद्वलम्।

sacandrakumudaṃ ramyaṃ sārkakāraṇḍavaṃ śubham. tiṣyaśravaṇakadambam abhraśaivalaśādvalam.

पुनर्वसु महामीनं लोहिताङ्गमहाग्रहम्। ऐरावतमहाद्वीपं स्वातीहंसविलोडितम्।

punarvasu mahāmīnaṃ lohitāṅgamahāgraham. airāvatamahādvīpaṃ svātīhaṃsaviloḍitam.

वातसंघातजातोर्मिं चन्द्रांशुशिशिराम्बुमत्। भुजंगयक्षगन्धर्वप्रबुद्धकमलोत्पलम्।

vātasaṃghātajātormiṃ candrāṃśuśiśirāmbumat. bhujaṃgayakṣagandharvaprabuddhakamalotpalam.

ग्रसमान इवाकाशं ताराधिपम् इवालिखन्। हरन्न् इव सनक्षत्रं गगनं सार्कमण्डलम्।

grasamāna ivākāśaṃ tārādhipam ivālikhan. harann iva sanakṣatraṃ gaganaṃ sārkamaṇḍalam.

मारुतस्यालयं श्रीमान् कपिर् व्योमचरो महान्। हनूमान् मेघजालानि विकर्षन्न् इव गच्छति।

mārutasyālayaṃ śrīmān kapir vyomacaro mahān. hanūmān meghajālāni vikarṣann iva gacchati.

पाण्डुरारुणवर्णानि नीलमाञ्जिष्ठकानि च। हरितारुणवर्णानि महाभ्राणि चकाशिरे।

pāṇḍurāruṇavarṇāni nīlamāñjiṣṭhakāni ca. haritāruṇavarṇāni mahābhrāṇi cakāśire.

प्रविशन्न् अभ्रजालानि निष्क्रमंश् च पुनः पुनः। प्रच्छन्नश् च प्रकाशश् च चन्द्रमा इव लक्ष्यते।

praviśann abhrajālāni niṣkramaṃś ca punaḥ punaḥ. pracchannaś ca prakāśaś ca candramā iva lakṣyate.

नदन् नादेन महता मेघस्वनमहास्वनः। आजगाम महातेजाः पुनर् मध्येन सागरम्।

nadan nādena mahatā meghasvanamahāsvanaḥ. ājagāma mahātejāḥ punar madhyena sāgaram.

पर्वतेन्द्रं सुनाभं च समुपस्पृश्य वीर्यवान्। ज्यामुक्त इव नाराचो महावेगो ऽभ्युपागतः।

parvatendraṃ sunābhaṃ ca samupaspṛśya vīryavān. jyāmukta iva nārāco mahāvego 'bhyupāgataḥ.

स किं चिद् अनुसंप्राप्तः समालोक्य महागिरिम्। महेन्द्रमेघसंकाशं ननाद हरिपुंगवः।

sa kiṃ cid anusaṃprāptaḥ samālokya mahāgirim. mahendrameghasaṃkāśaṃ nanāda haripuṃgavaḥ.

निशम्य नदतो नादं वानरास् ते समन्ततः। बभूवुर् उत्सुकाः सर्वे सुहृद्दर्शनकाङ्क्षिणः।

niśamya nadato nādaṃ vānarās te samantataḥ. babhūvur utsukāḥ sarve suhṛddarśanakāṅkṣiṇaḥ.

जाम्बवान् स हरिश्रेष्ठः प्रीतिसंहृष्टमानसः। उपामन्त्र्य हरीन् सर्वान् इदं वचनम् अब्रवीत्।

jāmbavān sa hariśreṣṭhaḥ prītisaṃhṛṣṭamānasaḥ. upāmantrya harīn sarvān idaṃ vacanam abravīt.

सर्वथा कृतकार्यो ऽसौ हनूमान् नात्र संशयः। न ह्य् अस्याकृतकार्यस्य नाद एवंविधो भवेत्।

sarvathā kṛtakāryo 'sau hanūmān nātra saṃśayaḥ. na hy asyākṛtakāryasya nāda evaṃvidho bhavet.

तस्या बाहूरुवेगं च निनादं च महात्मनः। निशम्य हरयो हृष्टाः समुत्पेतुस् ततस् ततः।

tasyā bāhūruvegaṃ ca ninādaṃ ca mahātmanaḥ. niśamya harayo hṛṣṭāḥ samutpetus tatas tataḥ.

ते नगाग्रान् नगाग्राणि शिखराच् छिखराणि च। प्रहृष्टाः समपद्यन्त हनूमन्तं दिदृक्षवः।

te nagāgrān nagāgrāṇi śikharāc chikharāṇi ca. prahṛṣṭāḥ samapadyanta hanūmantaṃ didṛkṣavaḥ.

ते प्रीताः पादपाग्रेषु गृह्य शाखाः सुपुष्पिताः। वासांसीव प्रकाशानि समाविध्यन्त वानराः।

te prītāḥ pādapāgreṣu gṛhya śākhāḥ supuṣpitāḥ. vāsāṃsīva prakāśāni samāvidhyanta vānarāḥ.

तम् अभ्रघनसंकाशम् आपतन्तं महाकपिम्। दृष्ट्वा ते वानराः सर्वे तस्थुः प्राञ्जलयस् तदा।

tam abhraghanasaṃkāśam āpatantaṃ mahākapim. dṛṣṭvā te vānarāḥ sarve tasthuḥ prāñjalayas tadā.

ततस् तु वेगवांस् तस्य गिरेर् गिरिनिभः कपिः। निपपात महेन्द्रस्य शिखरे पादपाकुले।

tatas tu vegavāṃs tasya girer girinibhaḥ kapiḥ. nipapāta mahendrasya śikhare pādapākule.

ततस् ते प्रीतमनसः सर्वे वानरपुंगवाः। हनूमन्तं महात्मानं परिवार्योपतस्थिरे।

tatas te prītamanasaḥ sarve vānarapuṃgavāḥ. hanūmantaṃ mahātmānaṃ parivāryopatasthire.

परिवार्य च ते सर्वे परां प्रीतिम् उपागताः। प्रहृष्टवदनाः सर्वे तम् अरोगम् उपागतम्।

parivārya ca te sarve parāṃ prītim upāgatāḥ. prahṛṣṭavadanāḥ sarve tam arogam upāgatam.

उपायनानि चादाय मूलानि च फलानि च। प्रत्यर्चयन् हरिश्रेष्ठं हरयो मारुतात्मजम्।

upāyanāni cādāya mūlāni ca phalāni ca. pratyarcayan hariśreṣṭhaṃ harayo mārutātmajam.

विनेदुर् मुदिताः के चिच् चक्रुः किल किलां तथा। हृष्टाः पादपशाखाश् च आनिन्युर् वानरर्षभाः।

vinedur muditāḥ ke cic cakruḥ kila kilāṃ tathā. hṛṣṭāḥ pādapaśākhāś ca āninyur vānararṣabhāḥ.

हनूमांस् तु गुरून् वृद्धाञ् जाम्बवत् प्रमुखांस् तदा। कुमारम् अङ्गदं चैव सो ऽवन्दत महाकपिः।

hanūmāṃs tu gurūn vṛddhāñ jāmbavat pramukhāṃs tadā. kumāram aṅgadaṃ caiva so 'vandata mahākapiḥ.

स ताभ्यां पूजितः पूज्यः कपिभिश् च प्रसादितः। दृष्टा देवीति विक्रान्तः संक्षेपेण न्यवेदयत्।

sa tābhyāṃ pūjitaḥ pūjyaḥ kapibhiś ca prasāditaḥ. dṛṣṭā devīti vikrāntaḥ saṃkṣepeṇa nyavedayat.

निषसाद च हस्तेन गृहीत्वा वालिनः सुतम्। रमणीये वनोद्देशे महेन्द्रस्य गिरेस् तदा।

niṣasāda ca hastena gṛhītvā vālinaḥ sutam. ramaṇīye vanoddeśe mahendrasya gires tadā.

हनूमान् अब्रवीद् धृष्टस् तदा तान् वानरर्षभान्। अशोकवनिकासंस्था दृष्टा सा जनकात्मजा।

hanūmān abravīd dhṛṣṭas tadā tān vānararṣabhān. aśokavanikāsaṃsthā dṛṣṭā sā janakātmajā.

रक्ष्यमाणा सुघोराभी राक्षसीभिर् अनिन्दिता। एकवेणीधरा बाला रामदर्शनलालसा। उपवासपरिश्रान्ता मलिना जटिला कृशा।

rakṣyamāṇā sughorābhī rākṣasībhir aninditā. ekaveṇīdharā bālā rāmadarśanalālasā. upavāsapariśrāntā malinā jaṭilā kṛśā.

ततो दृष्टेति वचनं महार्थम् अमृतोपमम्। निशम्य मारुतेः सर्वे मुदिता वानरा भवन्।

tato dṛṣṭeti vacanaṃ mahārtham amṛtopamam. niśamya māruteḥ sarve muditā vānarā bhavan.

क्ष्वेडन्त्य् अन्ये नदन्त्य् अन्ये गर्जन्त्य् अन्ये महाबलाः। चक्रुः किल किलाम् अन्ये प्रतिगर्जन्ति चापरे।

kṣveḍanty anye nadanty anye garjanty anye mahābalāḥ. cakruḥ kila kilām anye pratigarjanti cāpare.

के चिद् उच्छ्रितलाङ्गूलाः प्रहृष्टाः कपिकुञ्जराः। अञ्चितायतदीर्घाणि लाङ्गूलानि प्रविव्यधुः।

ke cid ucchritalāṅgūlāḥ prahṛṣṭāḥ kapikuñjarāḥ. añcitāyatadīrghāṇi lāṅgūlāni pravivyadhuḥ.

अपरे तु हनूमन्तं वानरा वारणोपमम्। आप्लुत्य गिरिशृङ्गेभ्यः संस्पृशन्ति स्म हर्षिताः।

apare tu hanūmantaṃ vānarā vāraṇopamam. āplutya giriśṛṅgebhyaḥ saṃspṛśanti sma harṣitāḥ.

उक्तवाक्यं हनूमन्तम् अङ्गदस् तु तदाब्रवीत्। सर्वेषां हरिवीराणां मध्ये वाचम् अनुत्तमाम्।

uktavākyaṃ hanūmantam aṅgadas tu tadābravīt. sarveṣāṃ harivīrāṇāṃ madhye vācam anuttamām.

सत्त्वे वीर्ये न ते कश् चित् समो वानरविद्यते। यद् अवप्लुत्य विस्तीर्णं सागरं पुनर् आगतः।

sattve vīrye na te kaś cit samo vānaravidyate. yad avaplutya vistīrṇaṃ sāgaraṃ punar āgataḥ.

दिष्ट्या दृष्टा त्वया देवी रामपत्नी यशस्विनी। दिष्ट्या त्यक्ष्यति काकुत्स्थः शोकं सीता वियोगजम्।

diṣṭyā dṛṣṭā tvayā devī rāmapatnī yaśasvinī. diṣṭyā tyakṣyati kākutsthaḥ śokaṃ sītā viyogajam.

ततो ऽङ्गदं हनूमन्तं जाम्बवन्तं च वानराः। परिवार्य प्रमुदिता भेजिरे विपुलाः शिलाः।

tato 'ṅgadaṃ hanūmantaṃ jāmbavantaṃ ca vānarāḥ. parivārya pramuditā bhejire vipulāḥ śilāḥ.

श्रोतुकामाः समुद्रस्य लङ्घनं वानरोत्तमाः। दर्शनं चापि लङ्कायाः सीताया रावणस्य च। तस्थुः प्राञ्जलयः सर्वे हनूमद् वदनोन्मुखाः।

śrotukāmāḥ samudrasya laṅghanaṃ vānarottamāḥ. darśanaṃ cāpi laṅkāyāḥ sītāyā rāvaṇasya ca. tasthuḥ prāñjalayaḥ sarve hanūmad vadanonmukhāḥ.

तस्थौ तत्राङ्गदः श्रीमान् वानरैर् बहुभिर् वृतः। उपास्यमानो विबुधैर् दिवि देवपतिर् यथा।

tasthau tatrāṅgadaḥ śrīmān vānarair bahubhir vṛtaḥ. upāsyamāno vibudhair divi devapatir yathā.

हनूमता कीर्तिमता यशस्विना तथाङ्गदेनाङ्गदबद्धबाहुना। मुदा तदाध्यासितम् उन्नतं महन् महीधराग्रं ज्वलितं श्रियाभवत्।

hanūmatā kīrtimatā yaśasvinā tathāṅgadenāṅgadabaddhabāhunā. mudā tadādhyāsitam unnataṃ mahan mahīdharāgraṃ jvalitaṃ śriyābhavat.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...