रामायण 5.51 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

←सुन्दर काण्ड→

←अध्याय 51→

[rm-5-51] • 39 श्लोकाः

तस्य तद् वचनं श्रुत्वा दशग्रीवो महाबलः। देशकालहितं वाक्यं भ्रातुर् उत्तमम् अब्रवीत्।

tasya tad vacanaṃ śrutvā daśagrīvo mahābalaḥ. deśakālahitaṃ vākyaṃ bhrātur uttamam abravīt.

सम्यग् उक्तं हि भवता दूतवध्या विगर्हिता। अवश्यं तु वधाद् अन्यः क्रियताम् अस्य निग्रहः।

samyag uktaṃ hi bhavatā dūtavadhyā vigarhitā. avaśyaṃ tu vadhād anyaḥ kriyatām asya nigrahaḥ.

कपीनां किल लाङ्गूलम् इष्टं भवति भूषणम्। तद् अस्य दीप्यतां शीघ्रं तेन दग्धेन गच्छतु।

kapīnāṃ kila lāṅgūlam iṣṭaṃ bhavati bhūṣaṇam. tad asya dīpyatāṃ śīghraṃ tena dagdhena gacchatu.

ततः पश्यन्त्व् इमं दीनम् अङ्गवैरूप्यकर्शितम्। समित्रा ज्ञातयः सर्वे बान्धवाः ससुहृज्जनाः।

tataḥ paśyantv imaṃ dīnam aṅgavairūpyakarśitam. samitrā jñātayaḥ sarve bāndhavāḥ sasuhṛjjanāḥ.

आज्ञापयद् राक्षसेन्द्रः पुरं सर्वं सचत्वरम्। लाङ्गूलेन प्रदीप्तेन रक्षोभिः परिणीयताम्।

ājñāpayad rākṣasendraḥ puraṃ sarvaṃ sacatvaram. lāṅgūlena pradīptena rakṣobhiḥ pariṇīyatām.

तस्य तद् वचनं श्रुत्वा राक्षसाः कोपकर्कशाः। वेष्टन्ते तस्य लाङ्गूलं जीर्णैः कार्पासिकैः पटैः।

tasya tad vacanaṃ śrutvā rākṣasāḥ kopakarkaśāḥ. veṣṭante tasya lāṅgūlaṃ jīrṇaiḥ kārpāsikaiḥ paṭaiḥ.

संवेष्ट्यमाने लाङ्गूले व्यवर्धत महाकपिः। शुष्कम् इन्धनम् आसाद्य वनेष्व् इव हुताशनः।

saṃveṣṭyamāne lāṅgūle vyavardhata mahākapiḥ. śuṣkam indhanam āsādya vaneṣv iva hutāśanaḥ.

तैलेन परिषिच्याथ ते ऽग्निं तत्रावपातयन्।

tailena pariṣicyātha te 'gniṃ tatrāvapātayan.

लाङ्गूलेन प्रदीप्तेन राक्षसांस् तान् अपातयत्। रोषामर्षपरीतात्मा बालसूर्यसमाननः।

lāṅgūlena pradīptena rākṣasāṃs tān apātayat. roṣāmarṣaparītātmā bālasūryasamānanaḥ.

स भूयः संगतैः क्रूरै राकसैर् हरिसत्तमः। निबद्धः कृतवान् वीरस् तत्कालसदृशीं मतिम्।

sa bhūyaḥ saṃgataiḥ krūrai rākasair harisattamaḥ. nibaddhaḥ kṛtavān vīras tatkālasadṛśīṃ matim.

कामं खलु न मे शक्ता निबधस्यापि राक्षसाः। छित्त्वा पाशान् समुत्पत्य हन्याम् अहम् इमान् पुनः।

kāmaṃ khalu na me śaktā nibadhasyāpi rākṣasāḥ. chittvā pāśān samutpatya hanyām aham imān punaḥ.

सर्वेषाम् एव पर्याप्तो राक्षसानाम् अहं युधि। किं तु रामस्य प्रीत्यर्थं विषहिष्ये ऽहम् ईदृशम्।

sarveṣām eva paryāpto rākṣasānām ahaṃ yudhi. kiṃ tu rāmasya prītyarthaṃ viṣahiṣye 'ham īdṛśam.

लङ्का चरयितव्या मे पुनर् एव भवेद् इति। रात्रौ न हि सुदृष्टा मे दुर्गकर्मविधानतः। अवश्यम् एव द्रष्टव्या मया लङ्का निशाक्षये।

laṅkā carayitavyā me punar eva bhaved iti. rātrau na hi sudṛṣṭā me durgakarmavidhānataḥ. avaśyam eva draṣṭavyā mayā laṅkā niśākṣaye.

कामं बन्धैश् च मे भूयः पुच्छस्योद्दीपनेन च। पीडां कुर्वन्तु रक्षांसि न मे ऽस्ति मनसः श्रमः।

kāmaṃ bandhaiś ca me bhūyaḥ pucchasyoddīpanena ca. pīḍāṃ kurvantu rakṣāṃsi na me 'sti manasaḥ śramaḥ.

ततस् ते संवृताकारं सत्त्ववन्तं महाकपिम्। परिगृह्य ययुर् हृष्टा राक्षसाः कपिकुञ्जरम्।

tatas te saṃvṛtākāraṃ sattvavantaṃ mahākapim. parigṛhya yayur hṛṣṭā rākṣasāḥ kapikuñjaram.

शङ्खभेरीनिनादैस् तैर् घोषयन्तः स्वकर्मभिः। राक्षसाः क्रूरकर्माणश् चारयन्ति स्म तां पुरीम्।

śaṅkhabherīninādais tair ghoṣayantaḥ svakarmabhiḥ. rākṣasāḥ krūrakarmāṇaś cārayanti sma tāṃ purīm.

हनुमांश् चारयाम् आस राक्षसानां महापुरीम्। अथापश्यद् विमानानि विचित्राणि महाकपिः।

hanumāṃś cārayām āsa rākṣasānāṃ mahāpurīm. athāpaśyad vimānāni vicitrāṇi mahākapiḥ.

संवृतान् भूमिभागांश् च सुविभक्तांश् च चत्वरान्। रथ्याश् च गृहसंबाधाः कपिः शृङ्गाटकानि च।

saṃvṛtān bhūmibhāgāṃś ca suvibhaktāṃś ca catvarān. rathyāś ca gṛhasaṃbādhāḥ kapiḥ śṛṅgāṭakāni ca.

चत्वरेषु चतुष्केषु राजमार्गे तथैव च। घोषयन्ति कपिं सर्वे चारीक इति राक्षसाः।

catvareṣu catuṣkeṣu rājamārge tathaiva ca. ghoṣayanti kapiṃ sarve cārīka iti rākṣasāḥ.

दीप्यमाने ततस् तस्य लाङ्गूलाग्रे हनूमतः। राक्षस्यस् ता विरूपाक्ष्यः शंसुर् देव्यास् तद् अप्रियम्।

dīpyamāne tatas tasya lāṅgūlāgre hanūmataḥ. rākṣasyas tā virūpākṣyaḥ śaṃsur devyās tad apriyam.

यस् त्वया कृतसंवादः सीते ताम्रमुखः कपिः। लाङ्गूलेन प्रदीप्तेन स एष परिणीयते।

yas tvayā kṛtasaṃvādaḥ sīte tāmramukhaḥ kapiḥ. lāṅgūlena pradīptena sa eṣa pariṇīyate.

श्रुत्वा तद् वचनं क्रूरम् आत्मापहरणोपमम्। वैदेही शोकसंतप्ता हुताशनम् उपागमत्।

śrutvā tad vacanaṃ krūram ātmāpaharaṇopamam. vaidehī śokasaṃtaptā hutāśanam upāgamat.

मङ्गलाभिमुखी तस्य सा तदासीन् महाकपेः। उपतस्थे विशालाक्षी प्रयता हव्यवाहनम्।

maṅgalābhimukhī tasya sā tadāsīn mahākapeḥ. upatasthe viśālākṣī prayatā havyavāhanam.

यद्य् अस्ति पतिशुश्रूषा यद्य् अस्ति चरितं तपः। यदि चास्त्य् एकपत्नीत्वं शीतो भव हनूमतः।

yady asti patiśuśrūṣā yady asti caritaṃ tapaḥ. yadi cāsty ekapatnītvaṃ śīto bhava hanūmataḥ.

यदि कश् चिद् अनुक्रोशस् तस्य मय्य् अस्ति धीमतः। यदि वा भाग्यशेषं मे शीतो भव हनूमतः।

yadi kaś cid anukrośas tasya mayy asti dhīmataḥ. yadi vā bhāgyaśeṣaṃ me śīto bhava hanūmataḥ.

यदि मां वृत्तसंपन्नां तत्समागमलालसाम्। स विजानाति धर्मात्मा शीतो भव हनूमतः।

yadi māṃ vṛttasaṃpannāṃ tatsamāgamalālasām. sa vijānāti dharmātmā śīto bhava hanūmataḥ.

यदि मां तारयत्य् आर्यः सुग्रीवः सत्यसंगरः। अस्माद् दुःखान् महाबाहुः शीतो भव हनूमतः।

yadi māṃ tārayaty āryaḥ sugrīvaḥ satyasaṃgaraḥ. asmād duḥkhān mahābāhuḥ śīto bhava hanūmataḥ.

ततस् तीक्ष्णार्चिर् अव्यग्रः प्रदक्षिणशिखो ऽनलः। जज्वाल मृगशावाक्ष्याः शंसन्न् इव शिवं कपेः।

tatas tīkṣṇārcir avyagraḥ pradakṣiṇaśikho 'nalaḥ. jajvāla mṛgaśāvākṣyāḥ śaṃsann iva śivaṃ kapeḥ.

दह्यमाने च लाङ्गूले चिन्तयाम् आस वानरः। प्रदीप्तो ऽग्निर् अयं कस्मान् न मां दहति सर्वतः।

dahyamāne ca lāṅgūle cintayām āsa vānaraḥ. pradīpto 'gnir ayaṃ kasmān na māṃ dahati sarvataḥ.

दृश्यते च महाज्वालः करोति च न मे रुजम्। शिशिरस्येव संपातो लाङ्गूलाग्रे प्रतिष्ठितः।

dṛśyate ca mahājvālaḥ karoti ca na me rujam. śiśirasyeva saṃpāto lāṅgūlāgre pratiṣṭhitaḥ.

अथ वा तद् इदं व्यक्तं यद् दृष्टं प्लवता मया। रामप्रभावाद् आश्चर्यं पर्वतः सरितां पतौ।

atha vā tad idaṃ vyaktaṃ yad dṛṣṭaṃ plavatā mayā. rāmaprabhāvād āścaryaṃ parvataḥ saritāṃ patau.

यदि तावत् समुद्रस्य मैनाकस्य च धीमथ। रामार्थं संभ्रमस् तादृक् किम् अग्निर् न करिष्यति।

yadi tāvat samudrasya mainākasya ca dhīmatha. rāmārthaṃ saṃbhramas tādṛk kim agnir na kariṣyati.

सीतायाश् चानृशंस्येन तेजसा राघवस्य च। पितुश् च मम सख्येन न मां दहति पावकः।

sītāyāś cānṛśaṃsyena tejasā rāghavasya ca. pituś ca mama sakhyena na māṃ dahati pāvakaḥ.

भूयः स चिन्तयाम् आस मुहूर्तं कपिकुञ्जरः। उत्पपाताथ वेगेन ननाद च महाकपिः।

bhūyaḥ sa cintayām āsa muhūrtaṃ kapikuñjaraḥ. utpapātātha vegena nanāda ca mahākapiḥ.

पुरद्वारं ततः श्रीमाञ् शैलशृङ्गम् इवोन्नतम्। विभक्तरक्षःसंबाधम् आससादानिलात्मजः।

puradvāraṃ tataḥ śrīmāñ śailaśṛṅgam ivonnatam. vibhaktarakṣaḥsaṃbādham āsasādānilātmajaḥ.

स भूत्वा शैलसंकाशः क्षणेन पुनर् आत्मवान्। ह्रस्वतां परमां प्राप्तो बन्धनान्य् अवशातयत्।

sa bhūtvā śailasaṃkāśaḥ kṣaṇena punar ātmavān. hrasvatāṃ paramāṃ prāpto bandhanāny avaśātayat.

विमुक्तश् चाभवच् छ्रीमान् पुनः पर्वतसंनिभः। वीक्षमाणश् च ददृशे परिघं तोरणाश्रितम्।

vimuktaś cābhavac chrīmān punaḥ parvatasaṃnibhaḥ. vīkṣamāṇaś ca dadṛśe parighaṃ toraṇāśritam.

स तं गृह्य महाबाहुः कालायसपरिष्कृतम्। रक्षिणस् तान् पुनः सर्वान् सूदयाम् आस मारुतिः।

sa taṃ gṛhya mahābāhuḥ kālāyasapariṣkṛtam. rakṣiṇas tān punaḥ sarvān sūdayām āsa mārutiḥ.

स तान् निहत्वा रणचण्डविक्रमः समीक्षमाणः पुनर् एव लङ्काम्। प्रदीप्तलाङ्गूलकृतार्चिमाली प्रकाशतादित्य इवांशुमाली।

sa tān nihatvā raṇacaṇḍavikramaḥ samīkṣamāṇaḥ punar eva laṅkām. pradīptalāṅgūlakṛtārcimālī prakāśatāditya ivāṃśumālī.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...