रामायण 5.49 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

←सुन्दर काण्ड→

←अध्याय 49→

[rm-5-49] • 36 श्लोकाः

तं समीक्ष्य महासत्त्वं सत्त्ववान् हरिसत्तमः। वाक्यम् अर्थवद् अव्यग्रस् तम् उवाच दशाननम्।

taṃ samīkṣya mahāsattvaṃ sattvavān harisattamaḥ. vākyam arthavad avyagras tam uvāca daśānanam.

अहं सुग्रीवसंदेशाद् इह प्राप्तस् तवालयम्। राक्षसेन्द्र हरीशस् त्वां भ्राता कुशलम् अब्रवीत्।

ahaṃ sugrīvasaṃdeśād iha prāptas tavālayam. rākṣasendra harīśas tvāṃ bhrātā kuśalam abravīt.

भ्रातुः शृणु समादेशं सुग्रीवस्य महात्मनः। धर्मार्थोपहितं वाक्यम् इह चामुत्र च क्षमम्।

bhrātuḥ śṛṇu samādeśaṃ sugrīvasya mahātmanaḥ. dharmārthopahitaṃ vākyam iha cāmutra ca kṣamam.

राजा दशरथो नाम रथकुञ्जरवाजिमान्। पितेव बन्धुर् लोकस्य सुरेश्वरसमद्युतिः।

rājā daśaratho nāma rathakuñjaravājimān. piteva bandhur lokasya sureśvarasamadyutiḥ.

ज्येष्ठस् तस्य महाबाहुः पुत्रः प्रियकरः प्रभुः। पितुर् निदेशान् निष्क्रान्तः प्रविष्टो दण्डकावनम्।

jyeṣṭhas tasya mahābāhuḥ putraḥ priyakaraḥ prabhuḥ. pitur nideśān niṣkrāntaḥ praviṣṭo daṇḍakāvanam.

लक्ष्मणेन सह भ्रात्रा सीतया चापि भार्यया। रामो नाम महातेजा धर्म्यं पन्थानम् आश्रितः।

lakṣmaṇena saha bhrātrā sītayā cāpi bhāryayā. rāmo nāma mahātejā dharmyaṃ panthānam āśritaḥ.

तस्य भार्या वने नष्टा सीता पतिम् अनुव्रता। वैदेहस्य सुता राज्ञो जनकस्य महात्मनः।

tasya bhāryā vane naṣṭā sītā patim anuvratā. vaidehasya sutā rājño janakasya mahātmanaḥ.

स मार्गमाणस् तां देवीं राजपुत्रः सहानुजः। ऋश्यमूकम् अनुप्राप्तः सुग्रीवेण च संगतः।

sa mārgamāṇas tāṃ devīṃ rājaputraḥ sahānujaḥ. ṛśyamūkam anuprāptaḥ sugrīveṇa ca saṃgataḥ.

तस्य तेन प्रतिज्ञातं सीतायाः परिमार्गणम्। सुग्रीवस्यापि रामेण हरिराज्यं निवेदितम्।

tasya tena pratijñātaṃ sītāyāḥ parimārgaṇam. sugrīvasyāpi rāmeṇa harirājyaṃ niveditam.

ततस् तेन मृधे हत्वा राजपुत्रेण वालिनम्। सुग्रीवः स्थापितो राज्ये हर्यृक्षाणां गणेश्वरः।

tatas tena mṛdhe hatvā rājaputreṇa vālinam. sugrīvaḥ sthāpito rājye haryṛkṣāṇāṃ gaṇeśvaraḥ.

स सीतामार्गणे व्यग्रः सुग्रीवः सत्यसंगरः। हरीन् संप्रेषयाम् आस दिशः सर्वा हरीश्वरः।

sa sītāmārgaṇe vyagraḥ sugrīvaḥ satyasaṃgaraḥ. harīn saṃpreṣayām āsa diśaḥ sarvā harīśvaraḥ.

तां हरीणां सहस्राणि शतानि नियुतानि च। दिक्षु सर्वासु मार्गन्ते अधश् चोपरि चाम्बरे।

tāṃ harīṇāṃ sahasrāṇi śatāni niyutāni ca. dikṣu sarvāsu mārgante adhaś copari cāmbare.

वैनतेय समाः के चित् के चित् तत्रानिलोपमाः। असंगगतयः शीघ्रा हरिवीरा महाबलाः।

vainateya samāḥ ke cit ke cit tatrānilopamāḥ. asaṃgagatayaḥ śīghrā harivīrā mahābalāḥ.

अहं तु हनुमान् नाम मारुतस्यौरसः सुतः। सीतायास् तु कृते तूर्णं शतयोजनम् आयतम्। समुद्रं लङ्घयित्वैव तां दिदृक्षुर् इहागतः।

ahaṃ tu hanumān nāma mārutasyaurasaḥ sutaḥ. sītāyās tu kṛte tūrṇaṃ śatayojanam āyatam. samudraṃ laṅghayitvaiva tāṃ didṛkṣur ihāgataḥ.

तद् भवान् दृष्टधर्मार्थस् तपः कृतपरिग्रहः। परदारान् महाप्राज्ञ नोपरोद्धुं त्वम् अर्हसि।

tad bhavān dṛṣṭadharmārthas tapaḥ kṛtaparigrahaḥ. paradārān mahāprājña noparoddhuṃ tvam arhasi.

न हि धर्मविरुद्धेषु बह्व् अपायेषु कर्मसु। मूलघातिषु सज्जन्ते बुद्धिमन्तो भवद्विधाः।

na hi dharmaviruddheṣu bahv apāyeṣu karmasu. mūlaghātiṣu sajjante buddhimanto bhavadvidhāḥ.

कश् च लक्ष्मणमुक्तानां रामकोपानुवर्तिनाम्। शराणाम् अग्रतः स्थातुं शक्तो देवासुरेष्व् अपि।

kaś ca lakṣmaṇamuktānāṃ rāmakopānuvartinām. śarāṇām agrataḥ sthātuṃ śakto devāsureṣv api.

न चापि त्रिषु लोकेषु राजन् विद्येत कश् चन। राघवस्य व्यलीकं यः कृत्वा सुखम् अवाप्नुयात्।

na cāpi triṣu lokeṣu rājan vidyeta kaś cana. rāghavasya vyalīkaṃ yaḥ kṛtvā sukham avāpnuyāt.

तत् त्रिकालहितं वाक्यं धर्म्यम् अर्थानुबन्धि च। मन्यस्व नरदेवाय जानकी प्रतिदीयताम्।

tat trikālahitaṃ vākyaṃ dharmyam arthānubandhi ca. manyasva naradevāya jānakī pratidīyatām.

दृष्टा हीयं मया देवी लब्धं यद् इह दुर्लभम्। उत्तरं कर्म यच् छेषं निमित्तं तत्र राघवः।

dṛṣṭā hīyaṃ mayā devī labdhaṃ yad iha durlabham. uttaraṃ karma yac cheṣaṃ nimittaṃ tatra rāghavaḥ.

लक्षितेयं मया सीता तथा शोकपरायणा। गृह्य यां नाभिजानासि पञ्चास्याम् इव पन्नगीम्।

lakṣiteyaṃ mayā sītā tathā śokaparāyaṇā. gṛhya yāṃ nābhijānāsi pañcāsyām iva pannagīm.

नेयं जरयितुं शक्या सासुरैर् अमरैर् अपि। विषसंसृष्टम् अत्यर्थं भुक्तम् अन्नम् इवौजसा।

neyaṃ jarayituṃ śakyā sāsurair amarair api. viṣasaṃsṛṣṭam atyarthaṃ bhuktam annam ivaujasā.

तपःसंतापलब्धस् ते यो ऽयं धर्मपरिग्रहः। न स नाशयितुं न्याय्य आत्मप्राणपरिग्रहः।

tapaḥsaṃtāpalabdhas te yo 'yaṃ dharmaparigrahaḥ. na sa nāśayituṃ nyāyya ātmaprāṇaparigrahaḥ.

अवध्यतां तपोभिर् यां भवान् समनुपश्यति। आत्मनः सासुरैर् देवैर् हेतुस् तत्राप्य् अयं महान्।

avadhyatāṃ tapobhir yāṃ bhavān samanupaśyati. ātmanaḥ sāsurair devair hetus tatrāpy ayaṃ mahān.

सुग्रीवो न हि देवो ऽयं नासुरो न च मानुषः। न राक्षसो न गन्धर्वो न यक्षो न च पन्नगः।

sugrīvo na hi devo 'yaṃ nāsuro na ca mānuṣaḥ. na rākṣaso na gandharvo na yakṣo na ca pannagaḥ.

मानुषो राघवो राजन् सुग्रीवश् च हरीश्वरः। तस्मात् प्राणपरित्राणं कथं राजन् करिष्यसि।

mānuṣo rāghavo rājan sugrīvaś ca harīśvaraḥ. tasmāt prāṇaparitrāṇaṃ kathaṃ rājan kariṣyasi.

न तु धर्मोपसंहारम् अधर्मफलसंहितम्। तद् एव फलम् अन्वेति धर्मश् चाधर्मनाशनः।

na tu dharmopasaṃhāram adharmaphalasaṃhitam. tad eva phalam anveti dharmaś cādharmanāśanaḥ.

प्राप्तं धर्मफलं तावद् भवता नात्र संशयः। फलम् अस्याप्य् अधर्मस्य क्षिप्रम् एव प्रपत्स्यसे।

prāptaṃ dharmaphalaṃ tāvad bhavatā nātra saṃśayaḥ. phalam asyāpy adharmasya kṣipram eva prapatsyase.

जनस्थानवधं बुद्ध्वा बुद्ध्वा वालिवधं तथा। रामसुग्रीवसख्यं च बुध्यस्व हितम् आत्मनः।

janasthānavadhaṃ buddhvā buddhvā vālivadhaṃ tathā. rāmasugrīvasakhyaṃ ca budhyasva hitam ātmanaḥ.

कामं खल्व् अहम् अप्य् एकः सवाजिरथकुञ्जराम्। लङ्कां नाशयितुं शक्तस् तस्यैष तु विनिश्चयः।

kāmaṃ khalv aham apy ekaḥ savājirathakuñjarām. laṅkāṃ nāśayituṃ śaktas tasyaiṣa tu viniścayaḥ.

रामेण हि प्रतिज्ञातं हर्यृक्षगणसंनिधौ। उत्सादनम् अमित्राणां सीता यैस् तु प्रधर्षिता।

rāmeṇa hi pratijñātaṃ haryṛkṣagaṇasaṃnidhau. utsādanam amitrāṇāṃ sītā yais tu pradharṣitā.

अपकुर्वन् हि रामस्य साक्षाद् अपि पुरंदरः। न सुखं प्राप्नुयाद् अन्यः किं पुनस् त्वद्विधो जनः।

apakurvan hi rāmasya sākṣād api puraṃdaraḥ. na sukhaṃ prāpnuyād anyaḥ kiṃ punas tvadvidho janaḥ.

यां सीतेत्य् अभिजानासि येयं तिष्ठति ते वशे। कालरात्रीति तां विद्धि सर्वलङ्काविनाशिनीम्।

yāṃ sītety abhijānāsi yeyaṃ tiṣṭhati te vaśe. kālarātrīti tāṃ viddhi sarvalaṅkāvināśinīm.

तद् अलं कालपाशेन सीता विग्रहरूपिणा। स्वयं स्कन्धावसक्तेन क्षमम् आत्मनि चिन्त्यताम्।

tad alaṃ kālapāśena sītā vigraharūpiṇā. svayaṃ skandhāvasaktena kṣamam ātmani cintyatām.

सीतायास् तेजसा दग्धां रामकोपप्रपीडिताम्। दह्यमनाम् इमां पश्य पुरीं साट्टप्रतोलिकाम्।

sītāyās tejasā dagdhāṃ rāmakopaprapīḍitām. dahyamanām imāṃ paśya purīṃ sāṭṭapratolikām.

स सौष्ठवोपेतम् अदीनवादिनः कपेर् निशम्याप्रतिमो ऽप्रियं वचः। दशाननः कोपविवृत्तलोचनः समादिशत् तस्य वधं महाकपेः।

sa sauṣṭhavopetam adīnavādinaḥ kaper niśamyāpratimo 'priyaṃ vacaḥ. daśānanaḥ kopavivṛttalocanaḥ samādiśat tasya vadhaṃ mahākapeḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...