रामायण 5.37 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

←सुन्दर काण्ड→

←अध्याय 37→

[rm-5-37] • 53 श्लोकाः

मणिं दत्त्वा ततः सीता हनूमन्तम् अथाब्रवीत्। अभिज्ञानम् अभिज्ञातम् एतद् रामस्य तत्त्वतः।

maṇiṃ dattvā tataḥ sītā hanūmantam athābravīt. abhijñānam abhijñātam etad rāmasya tattvataḥ.

मणिं तु दृष्ट्वा रामो वै त्रयाणां संस्मरिष्यति। वीरो जनन्या मम च राज्ञो दशरथस्य च।

maṇiṃ tu dṛṣṭvā rāmo vai trayāṇāṃ saṃsmariṣyati. vīro jananyā mama ca rājño daśarathasya ca.

स भूयस् त्वं समुत्साहे चोदितो हरिसत्तम। अस्मिन् कार्यसमारम्भे प्रचिन्तय यदुत्तरम्।

sa bhūyas tvaṃ samutsāhe codito harisattama. asmin kāryasamārambhe pracintaya yaduttaram.

त्वम् अस्मिन् कार्यनिर्योगे प्रमाणं हरिसत्तम। तस्य चिन्तय यो यत्नो दुःखक्षयकरो भवेत्।

tvam asmin kāryaniryoge pramāṇaṃ harisattama. tasya cintaya yo yatno duḥkhakṣayakaro bhavet.

स तथेति प्रतिज्ञाय मारुतिर् भीमविक्रमः। शिरसावन्द्य वैदेहीं गमनायोपचक्रमे।

sa tatheti pratijñāya mārutir bhīmavikramaḥ. śirasāvandya vaidehīṃ gamanāyopacakrame.

ज्ञात्वा संप्रस्थितं देवी वानरं मारुतात्मजम्। बाष्पगद्गदया वाचा मैथिली वाक्यम् अब्रवीत्।

jñātvā saṃprasthitaṃ devī vānaraṃ mārutātmajam. bāṣpagadgadayā vācā maithilī vākyam abravīt.

कुशलं हनुमन् ब्रूयाः सहितौ रामलक्ष्मणौ। सुग्रीवं च सहामात्यं वृद्धान् सर्वांश् च वानरान्।

kuśalaṃ hanuman brūyāḥ sahitau rāmalakṣmaṇau. sugrīvaṃ ca sahāmātyaṃ vṛddhān sarvāṃś ca vānarān.

यथा च स महाबाहुर् मां तारयति राघवः। अस्माद् दुःखाम्बुसंरोधात् त्वं समाधातुम् अर्हसि।

yathā ca sa mahābāhur māṃ tārayati rāghavaḥ. asmād duḥkhāmbusaṃrodhāt tvaṃ samādhātum arhasi.

जीवन्तीं मां यथा रामः संभावयति कीर्तिमान्। तत् त्वया हनुमन् वाच्यं वाचा धर्मम् अवाप्नुहि।

jīvantīṃ māṃ yathā rāmaḥ saṃbhāvayati kīrtimān. tat tvayā hanuman vācyaṃ vācā dharmam avāpnuhi.

नित्यम् उत्साहयुक्ताश् च वाचः श्रुत्वा मयेरिताः। वर्धिष्यते दाशरथेः पौरुषं मदवाप्तये।

nityam utsāhayuktāś ca vācaḥ śrutvā mayeritāḥ. vardhiṣyate dāśaratheḥ pauruṣaṃ madavāptaye.

मत्संदेशयुता वाचस् त्वत्तः श्रुत्वैव राघवः। पराक्रमविधिं वीरो विधिवत् संविधास्यति।

matsaṃdeśayutā vācas tvattaḥ śrutvaiva rāghavaḥ. parākramavidhiṃ vīro vidhivat saṃvidhāsyati.

सीतायास् तद् वचः श्रुत्वा हनुमान् मारुतात्मजः। शिरस्य् अञ्जलिम् आधाय वाक्यम् उत्तरम् अब्रवीत्।

sītāyās tad vacaḥ śrutvā hanumān mārutātmajaḥ. śirasy añjalim ādhāya vākyam uttaram abravīt.

क्षिप्रम् एष्यति काकुत्स्थो हर्यृक्षप्रवरैर् वृतः। यस् ते युधि विजित्यारीञ् शोकं व्यपनयिष्यति।

kṣipram eṣyati kākutstho haryṛkṣapravarair vṛtaḥ. yas te yudhi vijityārīñ śokaṃ vyapanayiṣyati.

न हि पश्यामि मर्त्येषु नामरेष्व् असुरेषु वा। यस् तस्य वमतो बाणान् स्थातुम् उत्सहते ऽग्रतः।

na hi paśyāmi martyeṣu nāmareṣv asureṣu vā. yas tasya vamato bāṇān sthātum utsahate 'grataḥ.

अप्य् अर्कम् अपि पर्जन्यम् अपि वैवस्वतं यमम्। स हि सोढुं रणे शक्तस् तवहेतोर् विशेषतः।

apy arkam api parjanyam api vaivasvataṃ yamam. sa hi soḍhuṃ raṇe śaktas tavahetor viśeṣataḥ.

स हि सागरपर्यन्तां महीं शासितुम् ईहते। त्वन् निमित्तो हि रामस्य जयो जनकनन्दिनि।

sa hi sāgaraparyantāṃ mahīṃ śāsitum īhate. tvan nimitto hi rāmasya jayo janakanandini.

तस्य तद् वचनं श्रुत्वा सम्यक् सत्यं सुभाषितम्। जानकी बहु मेने ऽथ वचनं चेदम् अब्रवीत्।

tasya tad vacanaṃ śrutvā samyak satyaṃ subhāṣitam. jānakī bahu mene 'tha vacanaṃ cedam abravīt.

ततस् तं प्रस्थितं सीता वीक्षमाणा पुनः पुनः। भर्तुः स्नेहान्वितं वाक्यं सौहार्दाद् अनुमानयत्।

tatas taṃ prasthitaṃ sītā vīkṣamāṇā punaḥ punaḥ. bhartuḥ snehānvitaṃ vākyaṃ sauhārdād anumānayat.

यदि वा मन्यसे वीर वसैकाहम् अरिंदम। कस्मिंश् चित् संवृते देशे विश्रान्तः श्वो गमिष्यसि।

yadi vā manyase vīra vasaikāham ariṃdama. kasmiṃś cit saṃvṛte deśe viśrāntaḥ śvo gamiṣyasi.

मम चेद् अल्पभाग्यायाः साम्निध्यात् तव वीर्यवान्। अस्य शोकस्य महतो मुहूर्तं मोक्षणं भवेत्।

mama ced alpabhāgyāyāḥ sāmnidhyāt tava vīryavān. asya śokasya mahato muhūrtaṃ mokṣaṇaṃ bhavet.

गते हि हरिशार्दूल पुनरागमनाय तु। प्राणानाम् अपि संदेहो मम स्यान् नात्र संशयः।

gate hi hariśārdūla punarāgamanāya tu. prāṇānām api saṃdeho mama syān nātra saṃśayaḥ.

तवादर्शनजः शोको भूयो मां परितापयेत्। दुःखाद् दुःखपरामृष्टां दीपयन्न् इव वानर।

tavādarśanajaḥ śoko bhūyo māṃ paritāpayet. duḥkhād duḥkhaparāmṛṣṭāṃ dīpayann iva vānara.

अयं च वीर संदेहस् तिष्ठतीव ममाग्रतः। सुमहांस् त्वत्सहायेषु हर्यृक्षेषु हरीश्वर।

ayaṃ ca vīra saṃdehas tiṣṭhatīva mamāgrataḥ. sumahāṃs tvatsahāyeṣu haryṛkṣeṣu harīśvara.

कथं नु खलु दुष्पारं तरिष्यन्ति महोदधिम्। तानि हर्यृक्षसैन्यानि तौ वा नरवरात्मजौ।

kathaṃ nu khalu duṣpāraṃ tariṣyanti mahodadhim. tāni haryṛkṣasainyāni tau vā naravarātmajau.

त्रयाणाम् एव भूतानां सागरस्येह लङ्घने। शक्तिः स्याद् वैनतेयस्य तव वा मारुतस्य वा।

trayāṇām eva bhūtānāṃ sāgarasyeha laṅghane. śaktiḥ syād vainateyasya tava vā mārutasya vā.

तद् अस्मिन् कार्यनिर्योगे वीरैवं दुरतिक्रमे। किं पश्यसि समाधानं त्वं हि कार्यविदां वरः।

tad asmin kāryaniryoge vīraivaṃ duratikrame. kiṃ paśyasi samādhānaṃ tvaṃ hi kāryavidāṃ varaḥ.

कामम् अस्य त्वम् एवैकः कार्यस्य परिसाधने। पर्याप्तः परवीरघ्न यशस्यस् ते बलोदयः।

kāmam asya tvam evaikaḥ kāryasya parisādhane. paryāptaḥ paravīraghna yaśasyas te balodayaḥ.

बलैः समग्रैर् यदि मां रावणं जित्य संयुगे। विजयी स्वपुरं यायात् तत् तु मे स्याद् यशस्करम्।

balaiḥ samagrair yadi māṃ rāvaṇaṃ jitya saṃyuge. vijayī svapuraṃ yāyāt tat tu me syād yaśaskaram.

बलैस् तु संकुलां कृत्वा लङ्कां परबलार्दनः। मां नयेद् यदि काकुत्स्थस् तत् तस्य सदृशं भवेत्।

balais tu saṃkulāṃ kṛtvā laṅkāṃ parabalārdanaḥ. māṃ nayed yadi kākutsthas tat tasya sadṛśaṃ bhavet.

तद् यथा तस्य विक्रान्तम् अनुरूपं महात्मनः। भवेद् आहव शूरस्य तथा त्वम् उपपादय।

tad yathā tasya vikrāntam anurūpaṃ mahātmanaḥ. bhaved āhava śūrasya tathā tvam upapādaya.

तद् अर्थोपहितं वाक्यं सहितं हेतुसंहितम्। निशम्य हनुमाञ् शेषं वाक्यम् उत्तरम् अब्रवीत्।

tad arthopahitaṃ vākyaṃ sahitaṃ hetusaṃhitam. niśamya hanumāñ śeṣaṃ vākyam uttaram abravīt.

देवि हर्यृक्षसैन्यानाम् ईश्वरः प्लवतां वरः। सुग्रीवः सत्त्वसंपन्नस् तवार्थे कृतनिश्चयः।

devi haryṛkṣasainyānām īśvaraḥ plavatāṃ varaḥ. sugrīvaḥ sattvasaṃpannas tavārthe kṛtaniścayaḥ.

स वानरसहस्राणां कोटीभिर् अभिसंवृतः। क्षिप्रम् एष्यति वैदेहि राक्षसानां निबर्हणः।

sa vānarasahasrāṇāṃ koṭībhir abhisaṃvṛtaḥ. kṣipram eṣyati vaidehi rākṣasānāṃ nibarhaṇaḥ.

तस्य विक्रमसंपन्नाः सत्त्ववन्तो महाबलाः। मनःसंकल्पसंपाता निदेशे हरयः स्थिताः।

tasya vikramasaṃpannāḥ sattvavanto mahābalāḥ. manaḥsaṃkalpasaṃpātā nideśe harayaḥ sthitāḥ.

येषां नोपरि नाधस्तान् न तिर्यक् सज्जते गतिः। न च कर्मसु सीदन्ति महत्स्व् अमिततेजसः।

yeṣāṃ nopari nādhastān na tiryak sajjate gatiḥ. na ca karmasu sīdanti mahatsv amitatejasaḥ.

असकृत् तैर् महोत्सहैः ससागरधराधरा। प्रदक्षिणीकृता भूमिर् वायुमार्गानुसारिभिः।

asakṛt tair mahotsahaiḥ sasāgaradharādharā. pradakṣiṇīkṛtā bhūmir vāyumārgānusāribhiḥ.

मद्विशिष्टाश् च तुल्याश् च सन्ति तत्र वनौकसः। मत्तः प्रत्यवरः कश् चिन् नास्ति सुग्रीवसंनिधौ।

madviśiṣṭāś ca tulyāś ca santi tatra vanaukasaḥ. mattaḥ pratyavaraḥ kaś cin nāsti sugrīvasaṃnidhau.

अहं तावद् इह प्राप्तः किं पुनस् ते महाबलाः। न हि प्रकृष्टाः प्रेष्यन्ते प्रेष्यन्ते हीतरे जनाः।

ahaṃ tāvad iha prāptaḥ kiṃ punas te mahābalāḥ. na hi prakṛṣṭāḥ preṣyante preṣyante hītare janāḥ.

तद् अलं परितापेन देवि शोको व्यपैतु ते। एकोत्पातेन ते लङ्काम् एष्यन्ति हरियूथपाः।

tad alaṃ paritāpena devi śoko vyapaitu te. ekotpātena te laṅkām eṣyanti hariyūthapāḥ.

मम पृष्ठगतौ तौ च चन्द्रसूर्याव् इवोदितौ। त्वत्सकाशं महासत्त्वौ नृसिंहाव् आगमिष्यतः।

mama pṛṣṭhagatau tau ca candrasūryāv ivoditau. tvatsakāśaṃ mahāsattvau nṛsiṃhāv āgamiṣyataḥ.

तौ हि वीरौ नरवरौ सहितौ रामलक्ष्मणौ। आगम्य नगरीं लङ्कां सायकैर् विधमिष्यतः।

tau hi vīrau naravarau sahitau rāmalakṣmaṇau. āgamya nagarīṃ laṅkāṃ sāyakair vidhamiṣyataḥ.

सगणं रावणं हत्वा राघवो रघुनन्दनः। त्वाम् आदाय वरारोहे स्वपुरं प्रतियास्यति।

sagaṇaṃ rāvaṇaṃ hatvā rāghavo raghunandanaḥ. tvām ādāya varārohe svapuraṃ pratiyāsyati.

तद् आश्वसिहि भद्रं ते भव त्वं कालकाङ्क्षिणी। नचिराद् द्रक्ष्यसे रामं प्रज्वजन्तम् इवानिलम्।

tad āśvasihi bhadraṃ te bhava tvaṃ kālakāṅkṣiṇī. nacirād drakṣyase rāmaṃ prajvajantam ivānilam.

निहते राक्षसेन्द्रे च सपुत्रामात्यबान्धवे। त्वं समेष्यसि रामेण शशाङ्केनेव रोहिणी।

nihate rākṣasendre ca saputrāmātyabāndhave. tvaṃ sameṣyasi rāmeṇa śaśāṅkeneva rohiṇī.

क्षिप्रं त्वं देवि शोकस्य पारं यास्यसि मैथिलि। रावणं चैव रामेण निहतं द्रक्ष्यसे ऽचिरात्।

kṣipraṃ tvaṃ devi śokasya pāraṃ yāsyasi maithili. rāvaṇaṃ caiva rāmeṇa nihataṃ drakṣyase 'cirāt.

एवम् आश्वस्य वैदेहीं हनूमान् मारुतात्मजः। गमनाय मतिं कृत्वा वैदेहीं पुनर् अब्रवीत्।

evam āśvasya vaidehīṃ hanūmān mārutātmajaḥ. gamanāya matiṃ kṛtvā vaidehīṃ punar abravīt.

तम् अरिघ्नं कृतात्मानं क्षिप्रं द्रक्ष्यसि राघवम्। लक्ष्मणं च धनुष्पाणिं लङ्काद्वारम् उपस्थितम्।

tam arighnaṃ kṛtātmānaṃ kṣipraṃ drakṣyasi rāghavam. lakṣmaṇaṃ ca dhanuṣpāṇiṃ laṅkādvāram upasthitam.

नखदंष्ट्रायुधान् वीरान् सिंहशार्दूलविक्रमान्। वानरान् वारणेन्द्राभान् क्षिप्रं द्रक्ष्यसि संगतान्।

nakhadaṃṣṭrāyudhān vīrān siṃhaśārdūlavikramān. vānarān vāraṇendrābhān kṣipraṃ drakṣyasi saṃgatān.

शैलाम्बुदनिकाशानां लङ्कामलयसानुषु। नर्दतां कपिमुख्यानाम् आर्ये यूथान्य् अनेकशः।

śailāmbudanikāśānāṃ laṅkāmalayasānuṣu. nardatāṃ kapimukhyānām ārye yūthāny anekaśaḥ.

स तु मर्मणि घोरेण ताडितो मन्मथेषुणा। न शर्म लभते रामः सिंहार्दित इव द्विपः।

sa tu marmaṇi ghoreṇa tāḍito manmatheṣuṇā. na śarma labhate rāmaḥ siṃhārdita iva dvipaḥ.

मा रुदो देवि शोकेन मा भूत् ते मनसो ऽप्रियम्। शचीव पथ्या शक्रेण भर्त्रा नाथवती ह्य् असि।

mā rudo devi śokena mā bhūt te manaso 'priyam. śacīva pathyā śakreṇa bhartrā nāthavatī hy asi.

रामाद् विशिष्टः को ऽन्यो ऽस्ति कश् चित् सौमित्रिणा समः। अग्निमारुतकल्पौ तौ भ्रातरौ तव संश्रयौ।

rāmād viśiṣṭaḥ ko 'nyo 'sti kaś cit saumitriṇā samaḥ. agnimārutakalpau tau bhrātarau tava saṃśrayau.

नास्मिंश् चिरं वत्स्यसि देवि देशे रक्षोगणैर् अध्युषितो ऽतिरौद्रे। न ते चिराद् आगमनं प्रियस्य क्षमस्व मत्संगमकालमात्रम्।

nāsmiṃś ciraṃ vatsyasi devi deśe rakṣogaṇair adhyuṣito 'tiraudre. na te cirād āgamanaṃ priyasya kṣamasva matsaṃgamakālamātram.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...