रामायण 5.36 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

←सुन्दर काण्ड→

←अध्याय 36→

[rm-5-36] • 56 श्लोकाः

ततः स कपिशार्दूलस् तेन वाक्येन हर्षितः। सीताम् उवाच तच् छ्रुत्वा वाक्यं वाक्यविशारदः।

tataḥ sa kapiśārdūlas tena vākyena harṣitaḥ. sītām uvāca tac chrutvā vākyaṃ vākyaviśāradaḥ.

युक्तरूपं त्वया देवि भाषितं शुभदर्शने। सदृशं स्त्रीस्वभावस्य साध्वीनां विनयस्य च।

yuktarūpaṃ tvayā devi bhāṣitaṃ śubhadarśane. sadṛśaṃ strīsvabhāvasya sādhvīnāṃ vinayasya ca.

स्त्रीत्वं न तु समर्थं हि सागरं व्यतिवर्तितुम्। माम् अधिष्ठाय विस्तीर्णं शतयोजनम् आयतम्।

strītvaṃ na tu samarthaṃ hi sāgaraṃ vyativartitum. mām adhiṣṭhāya vistīrṇaṃ śatayojanam āyatam.

द्वितीयं कारणं यच् च ब्रवीषि विनयान्विते। रामाद् अन्यस्य नार्हामि संस्पर्शम् इति जानकि।

dvitīyaṃ kāraṇaṃ yac ca bravīṣi vinayānvite. rāmād anyasya nārhāmi saṃsparśam iti jānaki.

एतत् ते देवि सदृशं पत्न्यास् तस्य महात्मनः। का ह्य् अन्या त्वाम् ऋते देवि ब्रूयाद् वचनम् ईदृशम्।

etat te devi sadṛśaṃ patnyās tasya mahātmanaḥ. kā hy anyā tvām ṛte devi brūyād vacanam īdṛśam.

श्रोष्यते चैव काकुत्स्थः सर्वं निरवशेषतः। चेष्टितं यत् त्वया देवि भाषितं मम चाग्रतः।

śroṣyate caiva kākutsthaḥ sarvaṃ niravaśeṣataḥ. ceṣṭitaṃ yat tvayā devi bhāṣitaṃ mama cāgrataḥ.

कारणैर् बहुभिर् देवि राम प्रियचिकीर्षया। स्नेहप्रस्कन्नमनसा मयैतत् समुदीरितम्।

kāraṇair bahubhir devi rāma priyacikīrṣayā. snehapraskannamanasā mayaitat samudīritam.

लङ्काया दुष्प्रवेशत्वाद् दुस्तरत्वान् महोदधेः। सामर्थ्याद् आत्मनश् चैव मयैतत् समुदाहृतम्।

laṅkāyā duṣpraveśatvād dustaratvān mahodadheḥ. sāmarthyād ātmanaś caiva mayaitat samudāhṛtam.

इच्छामि त्वां समानेतुम् अद्यैव रघुबन्धुना। गुरुस्नेहेन भक्त्या च नान्यथा तद् उदाहृतम्।

icchāmi tvāṃ samānetum adyaiva raghubandhunā. gurusnehena bhaktyā ca nānyathā tad udāhṛtam.

यदि नोत्सहसे यातुं मया सार्धम् अनिन्दिते। अभिज्ञानं प्रयच्छ त्वं जानीयाद् राघवो हि यत्।

yadi notsahase yātuṃ mayā sārdham anindite. abhijñānaṃ prayaccha tvaṃ jānīyād rāghavo hi yat.

एवम् उक्ता हनुमता सीता सुरसुतोपमा। उवाच वचनं मन्दं बाष्पप्रग्रथिताक्षरम्।

evam uktā hanumatā sītā surasutopamā. uvāca vacanaṃ mandaṃ bāṣpapragrathitākṣaram.

इदं श्रेष्ठम् अभिज्ञानं ब्रूयास् त्वं तु मम प्रियम्। शैलस्य चित्रकूटस्य पादे पूर्वोत्तरे तदा।

idaṃ śreṣṭham abhijñānaṃ brūyās tvaṃ tu mama priyam. śailasya citrakūṭasya pāde pūrvottare tadā.

तापसाश्रमवासिन्याः प्राज्यमूलफलोदके। तस्मिन् सिद्धाश्रमे देशे मन्दाकिन्या अदूरतः।

tāpasāśramavāsinyāḥ prājyamūlaphalodake. tasmin siddhāśrame deśe mandākinyā adūrataḥ.

तस्योपवनषण्डेषु नानापुष्पसुगन्धिषु। विहृत्य सलिलक्लिन्ना तवाङ्के समुपाविशम्।

tasyopavanaṣaṇḍeṣu nānāpuṣpasugandhiṣu. vihṛtya salilaklinnā tavāṅke samupāviśam.

पर्यायेण प्रसुप्तश् च ममाङ्के भरताग्रजः।

paryāyeṇa prasuptaś ca mamāṅke bharatāgrajaḥ.

ततो मांससमायुक्तो वायसः पर्यतुण्डयत्। तम् अहं लोष्टम् उद्यम्य वारयामि स्म वायसं।

tato māṃsasamāyukto vāyasaḥ paryatuṇḍayat. tam ahaṃ loṣṭam udyamya vārayāmi sma vāyasaṃ.

दारयन् स च मां काकस् तत्रैव परिलीयते। न चाप्य् उपरमन् मांसाद् भक्षार्थी बलिभोजनः।

dārayan sa ca māṃ kākas tatraiva parilīyate. na cāpy uparaman māṃsād bhakṣārthī balibhojanaḥ.

उत्कर्षन्त्यां च रशनां क्रुद्धायां मयि पक्षिणे। स्रंसमाने च वसने ततो दृष्टा त्वया ह्य् अहम्।

utkarṣantyāṃ ca raśanāṃ kruddhāyāṃ mayi pakṣiṇe. sraṃsamāne ca vasane tato dṛṣṭā tvayā hy aham.

त्वया विहसिता चाहं क्रुद्धा संलज्जिता तदा। भक्ष्य गृद्धेन कालेन दारिता त्वाम् उपागता।

tvayā vihasitā cāhaṃ kruddhā saṃlajjitā tadā. bhakṣya gṛddhena kālena dāritā tvām upāgatā.

आसीनस्य च ते श्रान्ता पुनर् उत्सङ्गम् आविशम्। क्रुध्यन्ती च प्रहृष्टेन त्वयाहं परिसान्त्विता।

āsīnasya ca te śrāntā punar utsaṅgam āviśam. krudhyantī ca prahṛṣṭena tvayāhaṃ parisāntvitā.

बाष्पपूर्णमुखी मन्दं चक्षुषी परिमार्जती। लक्षिताहं त्वया नाथ वायसेन प्रकोपिता।

bāṣpapūrṇamukhī mandaṃ cakṣuṣī parimārjatī. lakṣitāhaṃ tvayā nātha vāyasena prakopitā.

आशीविष इव क्रुद्धः श्वसान् वाक्यम् अभाषथाः। केन ते नागनासोरु विक्षतं वै स्तनान्तरम्। कः क्रीडति सरोषेण पञ्चवक्त्रेण भोगिना।

āśīviṣa iva kruddhaḥ śvasān vākyam abhāṣathāḥ. kena te nāganāsoru vikṣataṃ vai stanāntaram. kaḥ krīḍati saroṣeṇa pañcavaktreṇa bhoginā.

वीक्षमाणस् ततस् तं वै वायसं समवैक्षथाः। नखैः सरुधिरैस् तीक्ष्णैर् माम् एवाभिमुखं स्थितम्।

vīkṣamāṇas tatas taṃ vai vāyasaṃ samavaikṣathāḥ. nakhaiḥ sarudhirais tīkṣṇair mām evābhimukhaṃ sthitam.

पुत्रः किल स शक्रस्य वायसः पततां वरः। धरान्तरचरः शीघ्रं पवनस्य गतौ समः।

putraḥ kila sa śakrasya vāyasaḥ patatāṃ varaḥ. dharāntaracaraḥ śīghraṃ pavanasya gatau samaḥ.

ततस् तस्मिन् महाबाहुः कोपसंवर्तितेक्षणः। वायसे कृतवान् क्रूरां मतिं मतिमतां वर।

tatas tasmin mahābāhuḥ kopasaṃvartitekṣaṇaḥ. vāyase kṛtavān krūrāṃ matiṃ matimatāṃ vara.

स दर्भसंस्तराद् गृह्य ब्रह्मणो ऽस्त्रेण योजयः। स दीप्त इव कालाग्निर् जज्वालाभिमुखो द्विजम्।

sa darbhasaṃstarād gṛhya brahmaṇo 'streṇa yojayaḥ. sa dīpta iva kālāgnir jajvālābhimukho dvijam.

चिक्षेपिथ प्रदीप्तां ताम् इषीकां वायसं प्रति। अनुसृष्टस् तदा कालो जगाम विविधां गतिम्। त्राणकाम इमं लोकं सर्वं वै विचचार ह।

cikṣepitha pradīptāṃ tām iṣīkāṃ vāyasaṃ prati. anusṛṣṭas tadā kālo jagāma vividhāṃ gatim. trāṇakāma imaṃ lokaṃ sarvaṃ vai vicacāra ha.

स पित्रा च परित्यक्तः सुरैः सर्वैर् महर्षिभिः। त्रींल् लोकान् संपरिक्रम्य त्वाम् एव शरणं गतः।

sa pitrā ca parityaktaḥ suraiḥ sarvair maharṣibhiḥ. trīṃl lokān saṃparikramya tvām eva śaraṇaṃ gataḥ.

तं त्वं निपतितं भूमौ शरण्यः शरणागतम्। वधार्हम् अपि काकुत्स्थ कृपया पर्यपालयः। न शर्म लब्ध्वा लोकेषु त्वाम् एव शरणं गतः।

taṃ tvaṃ nipatitaṃ bhūmau śaraṇyaḥ śaraṇāgatam. vadhārham api kākutstha kṛpayā paryapālayaḥ. na śarma labdhvā lokeṣu tvām eva śaraṇaṃ gataḥ.

परिद्यूनं विषण्णं च स त्वम् आयान्तम् उक्तवान्। मोघं कर्तुं न शक्यं तु ब्राह्मम् अस्त्रं तद् उच्यताम्।

paridyūnaṃ viṣaṇṇaṃ ca sa tvam āyāntam uktavān. moghaṃ kartuṃ na śakyaṃ tu brāhmam astraṃ tad ucyatām.

ततस् तस्याक्षि काकस्य हिनस्ति स्म स दक्षिणम्।

tatas tasyākṣi kākasya hinasti sma sa dakṣiṇam.

स ते तदा नमस्कृत्वा राज्ञे दशरथाय च। त्वया वीर विसृष्टस् तु प्रतिपेदे स्वम् आलयम्।

sa te tadā namaskṛtvā rājñe daśarathāya ca. tvayā vīra visṛṣṭas tu pratipede svam ālayam.

मत्कृते काकमात्रे ऽपि ब्रह्मास्त्रं समुदीरितम्। कस्माद् यो मां हरत् त्वत्तः क्षमसे तं महीपते।

matkṛte kākamātre 'pi brahmāstraṃ samudīritam. kasmād yo māṃ harat tvattaḥ kṣamase taṃ mahīpate.

स कुरुष्व महोत्साहं कृपां मयि नरर्षभ। आनृशंस्यं परो धर्मस् त्वत्त एव मया श्रुतः।

sa kuruṣva mahotsāhaṃ kṛpāṃ mayi nararṣabha. ānṛśaṃsyaṃ paro dharmas tvatta eva mayā śrutaḥ.

जानामि त्वां महावीर्यं महोत्साहं महाबलम्। अपारपारम् अक्षोभ्यं गाम्भीर्यात् सागरोपमम्। भर्तारं ससमुद्राया धरण्या वासवोपमम्।

jānāmi tvāṃ mahāvīryaṃ mahotsāhaṃ mahābalam. apārapāram akṣobhyaṃ gāmbhīryāt sāgaropamam. bhartāraṃ sasamudrāyā dharaṇyā vāsavopamam.

एवम् अस्त्रविदां श्रेष्ठः सत्त्ववान् बलवान् अपि। किमर्थम् अस्त्रं रक्षःसु न योजयसि राघव।

evam astravidāṃ śreṣṭhaḥ sattvavān balavān api. kimartham astraṃ rakṣaḥsu na yojayasi rāghava.

न नागा नापि गन्धर्वा नासुरा न मरुद्गणाः। रामस्य समरे वेगं शक्ताः प्रति समाधितुम्।

na nāgā nāpi gandharvā nāsurā na marudgaṇāḥ. rāmasya samare vegaṃ śaktāḥ prati samādhitum.

तस्या वीर्यवतः कश् चिद् यद्य् अस्ति मयि संभ्रमः। किमर्थं न शरैस् तीक्ष्णैः क्षयं नयति राक्षसान्।

tasyā vīryavataḥ kaś cid yady asti mayi saṃbhramaḥ. kimarthaṃ na śarais tīkṣṇaiḥ kṣayaṃ nayati rākṣasān.

भ्रातुर् आदेशम् आदाय लक्ष्मणो वा परंतपः। कस्य हेतोर् न मां वीरः परित्राति महाबलः।

bhrātur ādeśam ādāya lakṣmaṇo vā paraṃtapaḥ. kasya hetor na māṃ vīraḥ paritrāti mahābalaḥ.

यदि तौ पुरुषव्याघ्रौ वाय्विन्द्रसमतेजसौ। सुराणाम् अपि दुर्धर्षो किमर्थं माम् उपेक्षतः।

yadi tau puruṣavyāghrau vāyvindrasamatejasau. surāṇām api durdharṣo kimarthaṃ mām upekṣataḥ.

ममैव दुष्कृतं किं चिन् महद् अस्ति न संशयः। समर्थाव् अपि तौ यन् मां नावेक्षेते परंतपौ।

mamaiva duṣkṛtaṃ kiṃ cin mahad asti na saṃśayaḥ. samarthāv api tau yan māṃ nāvekṣete paraṃtapau.

कौसल्या लोकभर्तारं सुषुवे यं मनस्विनी। तं ममार्थे सुखं पृच्छ शिरसा चाभिवादय।

kausalyā lokabhartāraṃ suṣuve yaṃ manasvinī. taṃ mamārthe sukhaṃ pṛccha śirasā cābhivādaya.

स्रजश् च सर्वरत्नानि प्रिया याश् च वराङ्गनाः। ऐश्वर्यं च विशालायां पृथिव्याम् अपि दुर्लभम्।

srajaś ca sarvaratnāni priyā yāś ca varāṅganāḥ. aiśvaryaṃ ca viśālāyāṃ pṛthivyām api durlabham.

पितरं मातरं चैव संमान्याभिप्रसाद्य च। अनुप्रव्रजितो रामं सुमित्रा येन सुप्रजाः। आनुकूल्येन धर्मात्मा त्यक्त्वा सुखम् अनुत्तमम्।

pitaraṃ mātaraṃ caiva saṃmānyābhiprasādya ca. anupravrajito rāmaṃ sumitrā yena suprajāḥ. ānukūlyena dharmātmā tyaktvā sukham anuttamam.

अनुगच्छति काकुत्स्थं भ्रातरं पालयन् वने। सिंहस्कन्धो महाबाहुर् मनस्वी प्रियदर्शनः।

anugacchati kākutsthaṃ bhrātaraṃ pālayan vane. siṃhaskandho mahābāhur manasvī priyadarśanaḥ.

पितृवद् वर्तते रामे मातृवन् मां समाचरन्। ह्रियमाणां तदा वीरो न तु मां वेद लक्ष्मणः।

pitṛvad vartate rāme mātṛvan māṃ samācaran. hriyamāṇāṃ tadā vīro na tu māṃ veda lakṣmaṇaḥ.

वृद्धोपसेवी लक्ष्मीवाञ् शक्तो न बहुभाषिता। राजपुत्रः प्रियश्रेष्ठः सदृशः श्वशुरस्य मे।

vṛddhopasevī lakṣmīvāñ śakto na bahubhāṣitā. rājaputraḥ priyaśreṣṭhaḥ sadṛśaḥ śvaśurasya me.

मत्तः प्रियतरो नित्यं भ्राता रामस्य लक्ष्मणः। नियुक्तो धुरि यस्यां तु ताम् उद्वहति वीर्यवान्।

mattaḥ priyataro nityaṃ bhrātā rāmasya lakṣmaṇaḥ. niyukto dhuri yasyāṃ tu tām udvahati vīryavān.

यं दृष्ट्वा राघवो नैव वृद्धम् आर्यम् अनुस्मरत्। स ममार्थाय कुशलं वक्तव्यो वचनान् मम। मृदुर् नित्यं शुचिर् दक्षः प्रियो रामस्य लक्ष्मणः।

yaṃ dṛṣṭvā rāghavo naiva vṛddham āryam anusmarat. sa mamārthāya kuśalaṃ vaktavyo vacanān mama. mṛdur nityaṃ śucir dakṣaḥ priyo rāmasya lakṣmaṇaḥ.

इदं ब्रूयाश् च मे नाथं शूरं रामं पुनः पुनः। जीवितं धारयिष्यामि मासं दशरथात्मज। ऊर्ध्वं मासान् न जीवेयं सत्येनाहं ब्रवीमि ते।

idaṃ brūyāś ca me nāthaṃ śūraṃ rāmaṃ punaḥ punaḥ. jīvitaṃ dhārayiṣyāmi māsaṃ daśarathātmaja. ūrdhvaṃ māsān na jīveyaṃ satyenāhaṃ bravīmi te.

रावणेनोपरुद्धां मां निकृत्या पापकर्मणा। त्रातुम् अर्हसि वीर त्वं पातालाद् इव कौशिकीम्।

rāvaṇenoparuddhāṃ māṃ nikṛtyā pāpakarmaṇā. trātum arhasi vīra tvaṃ pātālād iva kauśikīm.

ततो वस्त्रगतं मुक्त्वा दिव्यं चूडामणिं शुभम्। प्रदेयो राघवायेति सीता हनुमते ददौ।

tato vastragataṃ muktvā divyaṃ cūḍāmaṇiṃ śubham. pradeyo rāghavāyeti sītā hanumate dadau.

प्रतिगृह्य ततो वीरो मणिरत्नम् अनुत्तमम्। अङ्गुल्या योजयाम् आस न ह्य् अस्या प्राभवद् भुजः।

pratigṛhya tato vīro maṇiratnam anuttamam. aṅgulyā yojayām āsa na hy asyā prābhavad bhujaḥ.

मणिरत्नं कपिवरः प्रतिगृह्याभिवाद्य च। सीतां प्रदक्षिणं कृत्वा प्रणतः पार्श्वतः स्थितः।

maṇiratnaṃ kapivaraḥ pratigṛhyābhivādya ca. sītāṃ pradakṣiṇaṃ kṛtvā praṇataḥ pārśvataḥ sthitaḥ.

हर्षेण महता युक्तः सीतादर्शनजेन सः। हृदयेन गतो रामं शरीरेण तु विष्ठितः।

harṣeṇa mahatā yuktaḥ sītādarśanajena saḥ. hṛdayena gato rāmaṃ śarīreṇa tu viṣṭhitaḥ.

मणिवरम् उपगृह्य तं महार्हं जनकनृपात्मजया धृतं प्रभावात्। गिरिवरपवनावधूतमुक्तः सुखितमनाः प्रतिसंक्रमं प्रपेदे।

maṇivaram upagṛhya taṃ mahārhaṃ janakanṛpātmajayā dhṛtaṃ prabhāvāt. girivarapavanāvadhūtamuktaḥ sukhitamanāḥ pratisaṃkramaṃ prapede.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...