रामायण 5.35 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

←सुन्दर काण्ड→

←अध्याय 35→

[rm-5-35] • 68 श्लोकाः

सीता तद् वचनं श्रुत्वा पूर्णचन्द्रनिभानना। हनूमन्तम् उवाचेदं धर्मार्थसहितं वचः।

sītā tad vacanaṃ śrutvā pūrṇacandranibhānanā. hanūmantam uvācedaṃ dharmārthasahitaṃ vacaḥ.

अमृतं विषसंसृष्टं त्वया वानरभाषितम्। यच् च नान्यमना रामो यच् च शोकपरायणः।

amṛtaṃ viṣasaṃsṛṣṭaṃ tvayā vānarabhāṣitam. yac ca nānyamanā rāmo yac ca śokaparāyaṇaḥ.

ऐश्वर्ये वा सुविस्तीर्णे व्यसने वा सुदारुणे। रज्ज्वेव पुरुषं बद्ध्वा कृतान्तः परिकर्षति।

aiśvarye vā suvistīrṇe vyasane vā sudāruṇe. rajjveva puruṣaṃ baddhvā kṛtāntaḥ parikarṣati.

विधिर् नूनम् असंहार्यः प्राणिनां प्लवगोत्तम। सौमित्रिं मां च रामं च व्यसनैः पश्य मोहितान्।

vidhir nūnam asaṃhāryaḥ prāṇināṃ plavagottama. saumitriṃ māṃ ca rāmaṃ ca vyasanaiḥ paśya mohitān.

शोकस्यास्य कदा पारं राघवो ऽधिगमिष्यति। प्लवमानः परिश्रान्तो हतनौः सागरे यथा।

śokasyāsya kadā pāraṃ rāghavo 'dhigamiṣyati. plavamānaḥ pariśrānto hatanauḥ sāgare yathā.

राक्षसानां क्षयं कृत्वा सूदयित्वा च रावणम्। लङ्काम् उन्मूलितां कृत्वा कदा द्रक्ष्यति मां पतिः।

rākṣasānāṃ kṣayaṃ kṛtvā sūdayitvā ca rāvaṇam. laṅkām unmūlitāṃ kṛtvā kadā drakṣyati māṃ patiḥ.

स वाच्यः संत्वरस्वेति यावद् एव न पूर्यते। अयं संवत्सरः कालस् तावद् धि मम जीवितम्।

sa vācyaḥ saṃtvarasveti yāvad eva na pūryate. ayaṃ saṃvatsaraḥ kālas tāvad dhi mama jīvitam.

वर्तते दशमो मासो द्वौ तु शेषौ प्लवंगम। रावणेन नृशंसेन समयो यः कृतो मम।

vartate daśamo māso dvau tu śeṣau plavaṃgama. rāvaṇena nṛśaṃsena samayo yaḥ kṛto mama.

विभीषणेन च भ्रात्रा मम निर्यातनं प्रति। अनुनीतः प्रयत्नेन न च तत् कुरुते मतिम्।

vibhīṣaṇena ca bhrātrā mama niryātanaṃ prati. anunītaḥ prayatnena na ca tat kurute matim.

मम प्रतिप्रदानं हि रावणस्य न रोचते। रावणं मार्गते संख्ये मृत्युः कालवशं गतम्।

mama pratipradānaṃ hi rāvaṇasya na rocate. rāvaṇaṃ mārgate saṃkhye mṛtyuḥ kālavaśaṃ gatam.

ज्येष्ठा कन्यानला नम विभीषणसुता कपे। तया ममैतद् आख्यातं मात्रा प्रहितया स्वयम्।

jyeṣṭhā kanyānalā nama vibhīṣaṇasutā kape. tayā mamaitad ākhyātaṃ mātrā prahitayā svayam.

अविन्ध्यो नाम मेधावी विद्वान् राक्षसपुंगवः। धृतिमाञ् शीलवान् वृद्धो रावणस्य सुसंमतः।

avindhyo nāma medhāvī vidvān rākṣasapuṃgavaḥ. dhṛtimāñ śīlavān vṛddho rāvaṇasya susaṃmataḥ.

रामात् क्षयम् अनुप्राप्तं रक्षसां प्रत्यचोदयत्। न च तस्यापि दुष्टात्मा शृणोति वचनं हितम्।

rāmāt kṣayam anuprāptaṃ rakṣasāṃ pratyacodayat. na ca tasyāpi duṣṭātmā śṛṇoti vacanaṃ hitam.

आशंसेति हरिश्रेष्ठ क्षिप्रं मां प्राप्स्यते पतिः। अन्तरात्मा हि मे शुद्धस् तस्मिंश् च बहवो गुणाः।

āśaṃseti hariśreṣṭha kṣipraṃ māṃ prāpsyate patiḥ. antarātmā hi me śuddhas tasmiṃś ca bahavo guṇāḥ.

उत्साहः पौरुषं सत्त्वम् आनृशंस्यं कृतज्ञता। विक्रमश् च प्रभावश् च सन्ति वानरराघवे।

utsāhaḥ pauruṣaṃ sattvam ānṛśaṃsyaṃ kṛtajñatā. vikramaś ca prabhāvaś ca santi vānararāghave.

चतुर्दशसहस्राणि राक्षसानां जघान यः। जनस्थाने विना भ्रात्रा शत्रुः कस् तस्य नोद्विजेत्।

caturdaśasahasrāṇi rākṣasānāṃ jaghāna yaḥ. janasthāne vinā bhrātrā śatruḥ kas tasya nodvijet.

न स शक्यस् तुलयितुं व्यसनैः पुरुषर्षभः। अहं तस्यानुभावज्ञा शक्रस्येव पुलोमजा।

na sa śakyas tulayituṃ vyasanaiḥ puruṣarṣabhaḥ. ahaṃ tasyānubhāvajñā śakrasyeva pulomajā.

शरजालांशुमाञ् शूरः कपे रामदिवाकरः। शत्रुरक्षोमयं तोयम् उपशोषं नयिष्यति।

śarajālāṃśumāñ śūraḥ kape rāmadivākaraḥ. śatrurakṣomayaṃ toyam upaśoṣaṃ nayiṣyati.

इति संजल्पमानां तां रामार्थे शोककर्शिताम्। अश्रुसंपूर्णवदनाम् उवाच हनुमान् कपिः।

iti saṃjalpamānāṃ tāṃ rāmārthe śokakarśitām. aśrusaṃpūrṇavadanām uvāca hanumān kapiḥ.

श्रुत्वैव तु वचो मह्यं क्षिप्रम् एष्यति राघवः। चमूं प्रकर्षन् महतीं हर्यृक्षगणसंकुलाम्।

śrutvaiva tu vaco mahyaṃ kṣipram eṣyati rāghavaḥ. camūṃ prakarṣan mahatīṃ haryṛkṣagaṇasaṃkulām.

अथ वा मोचयिष्यामि ताम् अद्यैव हि राक्षसात्। अस्माद् दुःखाद् उपारोह मम पृष्ठम् अनिन्दिते।

atha vā mocayiṣyāmi tām adyaiva hi rākṣasāt. asmād duḥkhād upāroha mama pṛṣṭham anindite.

त्वं हि पृष्ठगतां कृत्वा संतरिष्यामि सागरम्। शक्तिर् अस्ति हि मे वोढुं लङ्काम् अपि सरावणाम्।

tvaṃ hi pṛṣṭhagatāṃ kṛtvā saṃtariṣyāmi sāgaram. śaktir asti hi me voḍhuṃ laṅkām api sarāvaṇām.

अहं प्रस्रवणस्थाय राघवायाद्य मैथिलि। प्रापयिष्यामि शक्राय हव्यं हुतम् इवानलः।

ahaṃ prasravaṇasthāya rāghavāyādya maithili. prāpayiṣyāmi śakrāya havyaṃ hutam ivānalaḥ.

द्रक्ष्यस्य् अद्यैव वैदेहि राघवं सहलक्ष्मणम्। व्यवसाय समायुक्तं विष्णुं दैत्यवधे यथा।

drakṣyasy adyaiva vaidehi rāghavaṃ sahalakṣmaṇam. vyavasāya samāyuktaṃ viṣṇuṃ daityavadhe yathā.

त्वद्दर्शनकृतोत्साहम् आश्रमस्थं महाबलम्। पुरंदरम् इवासीनं नागराजस्य मूर्धनि।

tvaddarśanakṛtotsāham āśramasthaṃ mahābalam. puraṃdaram ivāsīnaṃ nāgarājasya mūrdhani.

पृष्ठम् आरोह मे देवि मा विकाङ्क्षस्व शोभने। योगम् अन्विच्छ रामेण शशाङ्केनेव रोहिणी।

pṛṣṭham āroha me devi mā vikāṅkṣasva śobhane. yogam anviccha rāmeṇa śaśāṅkeneva rohiṇī.

कथयन्तीव चन्द्रेण सूर्येणेव सुवर्चला। मत्पृष्ठम् अधिरुह्य त्वं तराकाशमहार्णवम्।

kathayantīva candreṇa sūryeṇeva suvarcalā. matpṛṣṭham adhiruhya tvaṃ tarākāśamahārṇavam.

न हि मे संप्रयातस्य त्वाम् इतो नयतो ऽङ्गने। अनुगन्तुं गतिं शक्ताः सर्वे लङ्कानिवासिनः।

na hi me saṃprayātasya tvām ito nayato 'ṅgane. anugantuṃ gatiṃ śaktāḥ sarve laṅkānivāsinaḥ.

यथैवाहम् इह प्राप्तस् तथैवाहम् असंशयम्। यास्यामि पश्य वैदेहि त्वाम् उद्यम्य विहायसं।

yathaivāham iha prāptas tathaivāham asaṃśayam. yāsyāmi paśya vaidehi tvām udyamya vihāyasaṃ.

मैथिली तु हरिश्रेष्ठाच् छ्रुत्वा वचनम् अद्भुतम्। हर्षविस्मितसर्वाङ्गी हनूमन्तम् अथाब्रवीत्।

maithilī tu hariśreṣṭhāc chrutvā vacanam adbhutam. harṣavismitasarvāṅgī hanūmantam athābravīt.

हनूमन् दूरम् अध्वनं कथं मां वोढुम् इच्छसि। तद् एव खलु ते मन्ये कपित्वं हरियूथप।

hanūman dūram adhvanaṃ kathaṃ māṃ voḍhum icchasi. tad eva khalu te manye kapitvaṃ hariyūthapa.

कथं वाल्पशरीरस् त्वं माम् इतो नेतुम् इच्छसि। सकाशं मानवेन्द्रस्य भर्तुर् मे प्लवगर्षभ।

kathaṃ vālpaśarīras tvaṃ mām ito netum icchasi. sakāśaṃ mānavendrasya bhartur me plavagarṣabha.

सीताया वचनं श्रुत्वा हनूमान् मारुतात्मजः। चिन्तयाम् आस लक्ष्मीवान् नवं परिभवं कृतम्।

sītāyā vacanaṃ śrutvā hanūmān mārutātmajaḥ. cintayām āsa lakṣmīvān navaṃ paribhavaṃ kṛtam.

न मे जानाति सत्त्वं वा प्रभावं वासितेक्षणा। तस्मात् पश्यतु वैदेही यद् रूपं मम कामतः।

na me jānāti sattvaṃ vā prabhāvaṃ vāsitekṣaṇā. tasmāt paśyatu vaidehī yad rūpaṃ mama kāmataḥ.

इति संचिन्त्य हनुमांस् तदा प्लवगसत्तमः। दर्शयाम् आस वैदेह्याः स्वरूपम् अरिमर्दनः।

iti saṃcintya hanumāṃs tadā plavagasattamaḥ. darśayām āsa vaidehyāḥ svarūpam arimardanaḥ.

स तस्मात् पादपाद् धीमान् आप्लुत्य प्लवगर्षभः। ततो वर्धितुम् आरेभे सीताप्रत्ययकारणात्।

sa tasmāt pādapād dhīmān āplutya plavagarṣabhaḥ. tato vardhitum ārebhe sītāpratyayakāraṇāt.

मेरुमन्दारसंकाशो बभौ दीप्तानलप्रभः। अग्रतो व्यवतस्थे च सीताया वानरर्षभः।

merumandārasaṃkāśo babhau dīptānalaprabhaḥ. agrato vyavatasthe ca sītāyā vānararṣabhaḥ.

हरिः पर्वतसंकाशस् ताम्रवक्त्रो महाबलः। वज्रदंष्ट्रनखो भीमो वैदेहीम् इदम् अब्रवीत्।

hariḥ parvatasaṃkāśas tāmravaktro mahābalaḥ. vajradaṃṣṭranakho bhīmo vaidehīm idam abravīt.

सपर्वतवनोद्देशां साट्टप्राकारतोरणाम्। लङ्काम् इमां सनथां वा नयितुं शक्तिर् अस्ति मे।

saparvatavanoddeśāṃ sāṭṭaprākāratoraṇām. laṅkām imāṃ sanathāṃ vā nayituṃ śaktir asti me.

तद् अवस्थाप्य तां बुद्धिर् अलं देवि विकाङ्क्षया। विशोकं कुरु वैदेहि राघवं सहलक्ष्मणम्।

tad avasthāpya tāṃ buddhir alaṃ devi vikāṅkṣayā. viśokaṃ kuru vaidehi rāghavaṃ sahalakṣmaṇam.

तं दृष्ट्वाचलसंकाशम् उवाच जनकात्मजा। पद्मपत्रविशालाक्षी मारुतस्यौरसं सुतम्।

taṃ dṛṣṭvācalasaṃkāśam uvāca janakātmajā. padmapatraviśālākṣī mārutasyaurasaṃ sutam.

तव सत्त्वं बलं चैव विजानामि महाकपे। वायोर् इव गतिं चापि तेजश् चाग्निर् इवाद्भुतम्।

tava sattvaṃ balaṃ caiva vijānāmi mahākape. vāyor iva gatiṃ cāpi tejaś cāgnir ivādbhutam.

प्राकृतो ऽन्यः कथं चेमां भूमिम् आगन्तुम् अर्हति। उदधेर् अप्रमेयस्य पारं वानरपुंगव।

prākṛto 'nyaḥ kathaṃ cemāṃ bhūmim āgantum arhati. udadher aprameyasya pāraṃ vānarapuṃgava.

जानामि गमने शक्तिं नयने चापि ते मम। अवश्यं साम्प्रधार्याशु कार्यसिद्धिर् इहात्मनः।

jānāmi gamane śaktiṃ nayane cāpi te mama. avaśyaṃ sāmpradhāryāśu kāryasiddhir ihātmanaḥ.

अयुक्तं तु कपिश्रेष्ठ मया गन्तुं त्वया सह। वायुवेगसवेगस्य वेगो मां मोहयेत् तव।

ayuktaṃ tu kapiśreṣṭha mayā gantuṃ tvayā saha. vāyuvegasavegasya vego māṃ mohayet tava.

अहम् आकाशम् आसक्ता उपर्य् उपरि सागरम्। प्रपतेयं हि ते पृष्ठाद् भयाद् वेगेन गच्छतः।

aham ākāśam āsaktā upary upari sāgaram. prapateyaṃ hi te pṛṣṭhād bhayād vegena gacchataḥ.

पतिता सागरे चाहं तिमिनक्रझषाकुले। भयेयम् आशु विवशा यादसाम् अन्नम् उत्तमम्।

patitā sāgare cāhaṃ timinakrajhaṣākule. bhayeyam āśu vivaśā yādasām annam uttamam.

न च शक्ष्ये त्वया सार्धं गन्तुं शत्रुविनाशन। कलत्रवति संदेहस् त्वय्य् अपि स्याद् असंशयम्।

na ca śakṣye tvayā sārdhaṃ gantuṃ śatruvināśana. kalatravati saṃdehas tvayy api syād asaṃśayam.

ह्रियमाणां तु मां दृष्ट्वा राक्षसा भीमविक्रमाः। अनुगच्छेयुर् आदिष्टा रावणेन दुरात्मना।

hriyamāṇāṃ tu māṃ dṛṣṭvā rākṣasā bhīmavikramāḥ. anugaccheyur ādiṣṭā rāvaṇena durātmanā.

तैस् त्वं परिवृतः शूरैः शूलम् उद्गर पाणिभिः। भवेस् त्वं संशयं प्राप्तो मया वीर कलत्रवान्।

tais tvaṃ parivṛtaḥ śūraiḥ śūlam udgara pāṇibhiḥ. bhaves tvaṃ saṃśayaṃ prāpto mayā vīra kalatravān.

सायुधा बहवो व्योम्नि राक्षसास् त्वं निरायुधः। कथं शक्ष्यसि संयातुं मां चैव परिरक्षितुम्।

sāyudhā bahavo vyomni rākṣasās tvaṃ nirāyudhaḥ. kathaṃ śakṣyasi saṃyātuṃ māṃ caiva parirakṣitum.

युध्यमानस्य रक्षोभिस् ततस् तैः क्रूरकर्मभिः। प्रपतेयं हि ते पृष्ठद् भयार्ता कपिसत्तम।

yudhyamānasya rakṣobhis tatas taiḥ krūrakarmabhiḥ. prapateyaṃ hi te pṛṣṭhad bhayārtā kapisattama.

अथ रक्षांसि भीमानि महान्ति बलवन्ति च। कथं चित् साम्पराये त्वां जयेयुः कपिसत्तम।

atha rakṣāṃsi bhīmāni mahānti balavanti ca. kathaṃ cit sāmparāye tvāṃ jayeyuḥ kapisattama.

अथ वा युध्यमानस्य पतेयं विमुखस्य ते। पतितां च गृहीत्वा मां नयेयुः पापराक्षसाः।

atha vā yudhyamānasya pateyaṃ vimukhasya te. patitāṃ ca gṛhītvā māṃ nayeyuḥ pāparākṣasāḥ.

मां वा हरेयुस् त्वद्धस्ताद् विशसेयुर् अथापि वा। अव्यवस्थौ हि दृश्येते युद्धे जयपराजयौ।

māṃ vā hareyus tvaddhastād viśaseyur athāpi vā. avyavasthau hi dṛśyete yuddhe jayaparājayau.

अहं वापि विपद्येयं रक्षोभिर् अभितर्जिता। त्वत्प्रयत्नो हरिश्रेष्ठ भवेन् निष्फल एव तु।

ahaṃ vāpi vipadyeyaṃ rakṣobhir abhitarjitā. tvatprayatno hariśreṣṭha bhaven niṣphala eva tu.

कामं त्वम् अपि पर्याप्तो निहन्तुं सर्वराक्षसान्। राघवस्य यशो हीयेत् त्वया शस्तैस् तु राक्षसैः।

kāmaṃ tvam api paryāpto nihantuṃ sarvarākṣasān. rāghavasya yaśo hīyet tvayā śastais tu rākṣasaiḥ.

अथ वादाय रक्षांसि न्यस्येयुः संवृते हि माम्। यत्र ते नाभिजानीयुर् हरयो नापि राघवः।

atha vādāya rakṣāṃsi nyasyeyuḥ saṃvṛte hi mām. yatra te nābhijānīyur harayo nāpi rāghavaḥ.

आरम्भस् तु मदर्थो ऽयं ततस् तव निरर्थकः। त्वया हि सह रामस्य महान् आगमने गुणः।

ārambhas tu madartho 'yaṃ tatas tava nirarthakaḥ. tvayā hi saha rāmasya mahān āgamane guṇaḥ.

मयि जीवितम् आयत्तं राघवस्य महात्मनः। भ्रातॄणां च महाबाहो तव राजकुलस्य च।

mayi jīvitam āyattaṃ rāghavasya mahātmanaḥ. bhrātṝṇāṃ ca mahābāho tava rājakulasya ca.

तौ निराशौ मदर्थे तु शोकसंतापकर्शितौ। सह सर्वर्क्षहरिभिस् त्यक्ष्यतः प्राणसंग्रहम्।

tau nirāśau madarthe tu śokasaṃtāpakarśitau. saha sarvarkṣaharibhis tyakṣyataḥ prāṇasaṃgraham.

भर्तुर् भक्तिं पुरस्कृत्य रामाद् अन्यस्य वानर। नाहं स्प्रष्टुं पदा गात्रम् इच्छेयं वानरोत्तम।

bhartur bhaktiṃ puraskṛtya rāmād anyasya vānara. nāhaṃ spraṣṭuṃ padā gātram iccheyaṃ vānarottama.

यद् अहं गात्रसंस्पर्शं रावणस्य गता बलात्। अनीशा किं करिष्यामि विनाथा विवशा सती।

yad ahaṃ gātrasaṃsparśaṃ rāvaṇasya gatā balāt. anīśā kiṃ kariṣyāmi vināthā vivaśā satī.

यदि रामो दशग्रीवम् इह हत्वा सराक्षसं। माम् इतो गृह्य गच्छेत तत् तस्य सदृशं भवेत्।

yadi rāmo daśagrīvam iha hatvā sarākṣasaṃ. mām ito gṛhya gaccheta tat tasya sadṛśaṃ bhavet.

श्रुता हि दृष्टाश् च मया पराक्रमा महात्मनस् तस्य रणावमर्दिनः। न देवगन्धर्वभुजंगराक्षसा भवन्ति रामेण समा हि संयुगे।

śrutā hi dṛṣṭāś ca mayā parākramā mahātmanas tasya raṇāvamardinaḥ. na devagandharvabhujaṃgarākṣasā bhavanti rāmeṇa samā hi saṃyuge.

समीक्ष्य तं संयति चित्रकार्मुकं महाबलं वासवतुल्यविक्रमम्। सलक्ष्मणं को विषहेत राघवं हुताशनं दीप्तम् इवानिलेरितम्।

samīkṣya taṃ saṃyati citrakārmukaṃ mahābalaṃ vāsavatulyavikramam. salakṣmaṇaṃ ko viṣaheta rāghavaṃ hutāśanaṃ dīptam ivānileritam.

सलक्ष्मणं राघवम् आजिमर्दनं दिशागजं मत्तम् इव व्यवस्थितम्। सहेत को वानरमुख्य संयुगे युगान्तसूर्यप्रतिमं शरार्चिषम्।

salakṣmaṇaṃ rāghavam ājimardanaṃ diśāgajaṃ mattam iva vyavasthitam. saheta ko vānaramukhya saṃyuge yugāntasūryapratimaṃ śarārciṣam.

स मे हरिश्रेष्ठ सलक्ष्मणं पतिं सयूथपं क्षिप्रम् इहोपपादय। चिराय रामं प्रति शोककर्शितां कुरुष्व मां वानरमुख्य हर्षिताम्।

sa me hariśreṣṭha salakṣmaṇaṃ patiṃ sayūthapaṃ kṣipram ihopapādaya. cirāya rāmaṃ prati śokakarśitāṃ kuruṣva māṃ vānaramukhya harṣitām.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...