रामायण 5.34 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

रामायण

←सुन्दर काण्ड→

←अध्याय 34→

[rm-5-34] • 45 श्लोकाः

भूय एव महातेजा हनूमान् मारुतात्मजः। अब्रवीत् प्रश्रितं वाक्यं सीताप्रत्ययकारणात्।

bhūya eva mahātejā hanūmān mārutātmajaḥ. abravīt praśritaṃ vākyaṃ sītāpratyayakāraṇāt.

वानरो ऽहं महाभागे दूतो रामस्य धीमतः। रामनामाङ्कितं चेदं पश्य देव्य् अङ्गुलीयकम्। समाश्वसिहि भद्रं ते क्षीणदुःखफला ह्य् असि।

vānaro 'haṃ mahābhāge dūto rāmasya dhīmataḥ. rāmanāmāṅkitaṃ cedaṃ paśya devy aṅgulīyakam. samāśvasihi bhadraṃ te kṣīṇaduḥkhaphalā hy asi.

गृहीत्वा प्रेक्षमाणा सा भर्तुः करविभूषणम्। भर्तारम् इव संप्राप्ता जानकी मुदिताभवत्।

gṛhītvā prekṣamāṇā sā bhartuḥ karavibhūṣaṇam. bhartāram iva saṃprāptā jānakī muditābhavat.

चारु तद् वदनं तस्यास् ताम्रशुक्लायतेक्षणम्। बभूव प्रहर्षोदग्रं राहुमुक्त इवोडुराट्।

cāru tad vadanaṃ tasyās tāmraśuklāyatekṣaṇam. babhūva praharṣodagraṃ rāhumukta ivoḍurāṭ.

ततः सा ह्रीमती बाला भर्तुः संदेशहर्षिता। परितुट्षा प्रियं श्रुत्वा प्राशंसत महाकपिम्।

tataḥ sā hrīmatī bālā bhartuḥ saṃdeśaharṣitā. parituṭṣā priyaṃ śrutvā prāśaṃsata mahākapim.

विक्रान्तस् त्वं समर्थस् त्वं प्राज्ञस् त्वं वानरोत्तम। येनेदं राक्षसपदं त्वयैकेन प्रधर्षितम्।

vikrāntas tvaṃ samarthas tvaṃ prājñas tvaṃ vānarottama. yenedaṃ rākṣasapadaṃ tvayaikena pradharṣitam.

शतयोजनविस्तीर्णः सागरो मकरालयः। विक्रमश्लाघनीयेन क्रमता गोष्पदीकृतः।

śatayojanavistīrṇaḥ sāgaro makarālayaḥ. vikramaślāghanīyena kramatā goṣpadīkṛtaḥ.

न हि त्वां प्राकृतं मन्ये वनरं वनरर्षभ। यस्य ते नास्ति संत्रासो रावणान् नापि संभ्रमः।

na hi tvāṃ prākṛtaṃ manye vanaraṃ vanararṣabha. yasya te nāsti saṃtrāso rāvaṇān nāpi saṃbhramaḥ.

अर्हसे च कपिश्रेष्ठ मया समभिभाषितुम्। यद्य् असि प्रेषितस् तेन रामेण विदितात्मना।

arhase ca kapiśreṣṭha mayā samabhibhāṣitum. yady asi preṣitas tena rāmeṇa viditātmanā.

प्रेषयिष्यति दुर्धर्षो रामो न ह्य् अपरीक्षितम्। पराक्रमम् अविज्ञाय मत्सकाशं विशेषतः।

preṣayiṣyati durdharṣo rāmo na hy aparīkṣitam. parākramam avijñāya matsakāśaṃ viśeṣataḥ.

दिष्ट्या च कुशली रामो धर्मात्मा धर्मवत्सलः। लक्ष्मणश् च महातेजाः सुमित्रानन्दवर्धनः।

diṣṭyā ca kuśalī rāmo dharmātmā dharmavatsalaḥ. lakṣmaṇaś ca mahātejāḥ sumitrānandavardhanaḥ.

कुशली यदि काकुत्स्थः किं नु सागरमेखलाम्। महीं दहति कोपेन युगान्ताग्निर् इवोत्थितः।

kuśalī yadi kākutsthaḥ kiṃ nu sāgaramekhalām. mahīṃ dahati kopena yugāntāgnir ivotthitaḥ.

अथ वा शक्तिमन्तौ तौ सुराणाम् अपि निग्रहे। ममैव तु न दुःखानाम् अस्ति मन्ये विपर्ययः।

atha vā śaktimantau tau surāṇām api nigrahe. mamaiva tu na duḥkhānām asti manye viparyayaḥ.

कच्चिच् च व्यथते रामः कच्चिन् न परिपत्यते। उत्तराणि च कार्याणि कुरुते पुरुषोत्तमः।

kaccic ca vyathate rāmaḥ kaccin na paripatyate. uttarāṇi ca kāryāṇi kurute puruṣottamaḥ.

कच्चिन् न दीनः संभ्रान्तः कार्येषु च न मुह्यति। कच्चिन् पुरुषकार्याणि कुरुते नृपतेः सुतः।

kaccin na dīnaḥ saṃbhrāntaḥ kāryeṣu ca na muhyati. kaccin puruṣakāryāṇi kurute nṛpateḥ sutaḥ.

द्विविधं त्रिविधोपायम् उपायम् अपि सेवते। विजिगीषुः सुहृत् कच्चिन् मित्रेषु च परंतपः।

dvividhaṃ trividhopāyam upāyam api sevate. vijigīṣuḥ suhṛt kaccin mitreṣu ca paraṃtapaḥ.

कच्चिन् मित्राणि लभते मित्रैश् चाप्य् अभिगम्यते। कच्चित् कल्याणमित्रश् च मित्रैश् चापि पुरस्कृतः।

kaccin mitrāṇi labhate mitraiś cāpy abhigamyate. kaccit kalyāṇamitraś ca mitraiś cāpi puraskṛtaḥ.

कच्चिद् आशास्ति देवानां प्रसादं पार्थिवात्मजः। कच्चित् पुरुषकारं च दैवं च प्रतिपद्यते।

kaccid āśāsti devānāṃ prasādaṃ pārthivātmajaḥ. kaccit puruṣakāraṃ ca daivaṃ ca pratipadyate.

कच्चिन् न विगतस्नेहो विवासान् मयि राघवः। कच्चिन् मां व्यसनाद् अस्मान् मोक्षयिष्यति वानरः।

kaccin na vigatasneho vivāsān mayi rāghavaḥ. kaccin māṃ vyasanād asmān mokṣayiṣyati vānaraḥ.

सुखानाम् उचितो नित्यम् असुखानाम् अनूचितः। दुःखम् उत्तरम् आसाद्य कच्चिद् रामो न सीदति।

sukhānām ucito nityam asukhānām anūcitaḥ. duḥkham uttaram āsādya kaccid rāmo na sīdati.

कौसल्यायास् तथा कच्चित् सुमित्रायास् तथैव च। अभीक्ष्णं श्रूयते कच्चित् कुशलं भरतस्य च।

kausalyāyās tathā kaccit sumitrāyās tathaiva ca. abhīkṣṇaṃ śrūyate kaccit kuśalaṃ bharatasya ca.

मन्निमित्तेन मानार्हः कच्चिच् छोकेन राघवः। कच्चिन् नान्यमना रामः कच्चिन् मां तारयिष्यति।

mannimittena mānārhaḥ kaccic chokena rāghavaḥ. kaccin nānyamanā rāmaḥ kaccin māṃ tārayiṣyati.

कच्चिद् अक्षौहिणीं भीमां भरतो भ्रातृवत्सलः। ध्वजिनीं मन्त्रिभिर् गुप्तां प्रेषयिष्यति मत्कृते।

kaccid akṣauhiṇīṃ bhīmāṃ bharato bhrātṛvatsalaḥ. dhvajinīṃ mantribhir guptāṃ preṣayiṣyati matkṛte.

वानराधिपतिः श्रीमान् सुग्रीवः कच्चिद् एष्यति। मत्कृते हरिभिर् वीरैर् वृतो दन्तनखायुधैः।

vānarādhipatiḥ śrīmān sugrīvaḥ kaccid eṣyati. matkṛte haribhir vīrair vṛto dantanakhāyudhaiḥ.

कच्चिच् च लक्ष्मणः शूरः सुमित्रानन्दवर्धनः। अस्त्रविच् छरजालेन राक्षसान् विधमिष्यति।

kaccic ca lakṣmaṇaḥ śūraḥ sumitrānandavardhanaḥ. astravic charajālena rākṣasān vidhamiṣyati.

रौद्रेण कच्चिद् अस्त्रेण रामेण निहतं रणे। द्रक्ष्याम्य् अल्पेन कालेन रावणं ससुहृज्जनम्।

raudreṇa kaccid astreṇa rāmeṇa nihataṃ raṇe. drakṣyāmy alpena kālena rāvaṇaṃ sasuhṛjjanam.

कच्चिन् न तद् धेमसमानवर्णं तस्याननं पद्मसमानगन्धि। मया विना शुष्यति शोकदीनं जलक्षये पद्मम् इवातपेन।

kaccin na tad dhemasamānavarṇaṃ tasyānanaṃ padmasamānagandhi. mayā vinā śuṣyati śokadīnaṃ jalakṣaye padmam ivātapena.

धर्मापदेशात् त्यजतश् च राज्यां मां चाप्य् अरण्यं नयतः पदातिम्। नासीद् व्यथा यस्य न भीर् न शोकः कच्चित् स धैर्यं हृदये करोति।

dharmāpadeśāt tyajataś ca rājyāṃ māṃ cāpy araṇyaṃ nayataḥ padātim. nāsīd vyathā yasya na bhīr na śokaḥ kaccit sa dhairyaṃ hṛdaye karoti.

न चास्य माता न पिता न चान्यः स्नेहाद् विशिष्टो ऽस्ति मया समो वा। तावद् ध्य् अहं दूतजिजीविषेयं यावत् प्रवृत्तिं शृणुयां प्रियस्य।

na cāsya mātā na pitā na cānyaḥ snehād viśiṣṭo 'sti mayā samo vā. tāvad dhy ahaṃ dūtajijīviṣeyaṃ yāvat pravṛttiṃ śṛṇuyāṃ priyasya.

इतीव देवी वचनं महार्थं तं वानरेन्द्रं मधुरार्थम् उक्त्वा। श्रोतुं पुनस् तस्य वचो ऽभिरामं रामार्थयुक्तं विरराम रामा।

itīva devī vacanaṃ mahārthaṃ taṃ vānarendraṃ madhurārtham uktvā. śrotuṃ punas tasya vaco 'bhirāmaṃ rāmārthayuktaṃ virarāma rāmā.

सीताया वचनं श्रुत्वा मारुतिर् भीमविक्रमः। शिरस्य् अञ्जलिम् आधाय वाक्यम् उत्तरम् अब्रवीत्।

sītāyā vacanaṃ śrutvā mārutir bhīmavikramaḥ. śirasy añjalim ādhāya vākyam uttaram abravīt.

न त्वाम् इहस्थां जानीते रामः कमललोचनः। श्रुत्वैव तु वचो मह्यं क्षिप्रम् एष्यति राघवः।

na tvām ihasthāṃ jānīte rāmaḥ kamalalocanaḥ. śrutvaiva tu vaco mahyaṃ kṣipram eṣyati rāghavaḥ.

चमूं प्रकर्षन् महतीं हर्यृष्कगणसंकुलाम्। विष्टम्भयित्वा बाणौघैर् अक्षोभ्यं वरुणालयम्। करिष्यति पुरीं लङ्कां काकुत्स्थः शान्तराक्षसाम्।

camūṃ prakarṣan mahatīṃ haryṛṣkagaṇasaṃkulām. viṣṭambhayitvā bāṇaughair akṣobhyaṃ varuṇālayam. kariṣyati purīṃ laṅkāṃ kākutsthaḥ śāntarākṣasām.

तत्र यद्य् अन्तरा मृत्युर् यदि देवाः सहासुराः। स्थास्यन्ति पथि रामस्य स तान् अपि वधिष्यति।

tatra yady antarā mṛtyur yadi devāḥ sahāsurāḥ. sthāsyanti pathi rāmasya sa tān api vadhiṣyati.

तवादर्शनजेनार्ये शोकेन स परिप्लुतः। न शर्म लभते रामः सिंहार्दित इव द्विपः।

tavādarśanajenārye śokena sa pariplutaḥ. na śarma labhate rāmaḥ siṃhārdita iva dvipaḥ.

दर्दरेण च ते देवि शपे मूलफलेन च। मलयेन च विन्ध्येन मेरुणा मन्दरेण च।

dardareṇa ca te devi śape mūlaphalena ca. malayena ca vindhyena meruṇā mandareṇa ca.

यथा सुनयनं वल्गु बिम्बौष्ठं चारुकुण्डलम्। मुखं द्रक्ष्यसि रामस्य पूर्णचन्द्रम् इवोदितम्।

yathā sunayanaṃ valgu bimbauṣṭhaṃ cārukuṇḍalam. mukhaṃ drakṣyasi rāmasya pūrṇacandram ivoditam.

क्षिप्रं द्रक्ष्यसि वैदेहि रामं प्रस्रवणे गिरौ। शतक्रतुम् इवासीनं नाकपृष्ठस्य मूर्धनि।

kṣipraṃ drakṣyasi vaidehi rāmaṃ prasravaṇe girau. śatakratum ivāsīnaṃ nākapṛṣṭhasya mūrdhani.

न मांसं राघवो भुङ्क्ते न चापि मधुसेवते। वन्यं सुविहितं नित्यं भक्तम् अश्नाति पञ्चमम्।

na māṃsaṃ rāghavo bhuṅkte na cāpi madhusevate. vanyaṃ suvihitaṃ nityaṃ bhaktam aśnāti pañcamam.

नैव दंशान् न मशकान् न कीटान् न सरीसृपान्। राघवो ऽपनयेद् गत्रात् त्वद्गतेनान्तरात्मना।

naiva daṃśān na maśakān na kīṭān na sarīsṛpān. rāghavo 'panayed gatrāt tvadgatenāntarātmanā.

नित्यं ध्यानपरो रामो नित्यं शोकपरायणः। नान्यच् चिन्तयते किं चित् स तु कामवशं गतः।

nityaṃ dhyānaparo rāmo nityaṃ śokaparāyaṇaḥ. nānyac cintayate kiṃ cit sa tu kāmavaśaṃ gataḥ.

अनिद्रः सततं रामः सुप्तो ऽपि च नरोत्तमः। सीतेति मधुरां वाणीं व्याहरन् प्रतिबुध्यते।

anidraḥ satataṃ rāmaḥ supto 'pi ca narottamaḥ. sīteti madhurāṃ vāṇīṃ vyāharan pratibudhyate.

दृष्ट्वा फलं वा पुष्पं वा यच् चान्यत् स्त्रीमनोहरम्। बहुशो हा प्रियेत्य् एवं श्वसंस् त्वाम् अभिभाषते।

dṛṣṭvā phalaṃ vā puṣpaṃ vā yac cānyat strīmanoharam. bahuśo hā priyety evaṃ śvasaṃs tvām abhibhāṣate.

स देवि नित्यं परितप्यमानस् त्वाम् एव सीतेत्य् अभिभाषमाणः। धृतव्रतो राजसुतो महात्मा तवैव लाभाय कृतप्रयत्नः।

sa devi nityaṃ paritapyamānas tvām eva sītety abhibhāṣamāṇaḥ. dhṛtavrato rājasuto mahātmā tavaiva lābhāya kṛtaprayatnaḥ.

सा रामसंकीर्तनवीतशोका रामस्य शोकेन समानशोका। शरन्मुखेनाम्बुदशेषचन्द्रा निशेव वैदेहसुता बभूव।

sā rāmasaṃkīrtanavītaśokā rāmasya śokena samānaśokā. śaranmukhenāmbudaśeṣacandrā niśeva vaidehasutā babhūva.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents