रामायण 5.24 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

←सुन्दर काण्ड→

←अध्याय 24→

[rm-5-24] • 49 श्लोकाः

प्रसक्ताश्रुमुखीत्य् एवं ब्रुवन्ती जनकात्मजा। अधोमुखमुखी बाला विलप्तुम् उपचक्रमे।

prasaktāśrumukhīty evaṃ bruvantī janakātmajā. adhomukhamukhī bālā vilaptum upacakrame.

उन्मत्तेव प्रमत्तेव भ्रान्तचित्तेव शोचती। उपावृत्ता किशोरीव विवेष्टन्ती महीतले।

unmatteva pramatteva bhrāntacitteva śocatī. upāvṛttā kiśorīva viveṣṭantī mahītale.

राघवस्याप्रमत्तस्य रक्षसा कामरूपिणा। रावणेन प्रमथ्याहम् आनीता क्रोशती बलात्।

rāghavasyāpramattasya rakṣasā kāmarūpiṇā. rāvaṇena pramathyāham ānītā krośatī balāt.

राक्षसी वशम् आपन्ना भर्त्यमाना सुदारुणम्। चिन्तयन्ती सुदुःखार्ता नाहं जीवितुम् उत्सहे।

rākṣasī vaśam āpannā bhartyamānā sudāruṇam. cintayantī suduḥkhārtā nāhaṃ jīvitum utsahe.

न हि मे जीवितेनार्थो नैवार्थैर् न च भूषणैः। वसन्त्या राक्षसी मध्ये विना रामं महारथम्।

na hi me jīvitenārtho naivārthair na ca bhūṣaṇaiḥ. vasantyā rākṣasī madhye vinā rāmaṃ mahāratham.

धिङ् माम् अनार्याम् असतीं याहं तेन विना कृता। मुहूर्तम् अपि रक्षामि जीवितं पापजीविता।

dhiṅ mām anāryām asatīṃ yāhaṃ tena vinā kṛtā. muhūrtam api rakṣāmi jīvitaṃ pāpajīvitā.

का च मे जीविते श्रद्धा सुखे वा तं प्रियं विना। भर्तारं सागरान्ताया वसुधायाः प्रियं वदम्।

kā ca me jīvite śraddhā sukhe vā taṃ priyaṃ vinā. bhartāraṃ sāgarāntāyā vasudhāyāḥ priyaṃ vadam.

भिद्यतां भक्ष्यतां वापि शरीरं विसृजाम्य् अहम्। न चाप्य् अहं चिरं दुःखं सहेयं प्रियवर्जिता।

bhidyatāṃ bhakṣyatāṃ vāpi śarīraṃ visṛjāmy aham. na cāpy ahaṃ ciraṃ duḥkhaṃ saheyaṃ priyavarjitā.

चरणेनापि सव्येन न स्पृशेयं निशाचरम्। रावणं किं पुनर् अहं कामयेयं विगर्हितम्।

caraṇenāpi savyena na spṛśeyaṃ niśācaram. rāvaṇaṃ kiṃ punar ahaṃ kāmayeyaṃ vigarhitam.

प्रत्याख्यातं न जानाति नात्मानं नात्मनः कुलम्। यो नृशंस स्वभावेन मां प्रार्थयितुम् इच्छति।

pratyākhyātaṃ na jānāti nātmānaṃ nātmanaḥ kulam. yo nṛśaṃsa svabhāvena māṃ prārthayitum icchati.

छिन्ना भिन्ना विभक्ता वा दीप्ते वाग्नौ प्रदीपिता। रावणं नोपतिष्ठेयं किं प्रलापेन वश् चिरम्।

chinnā bhinnā vibhaktā vā dīpte vāgnau pradīpitā. rāvaṇaṃ nopatiṣṭheyaṃ kiṃ pralāpena vaś ciram.

ख्यातः प्राज्ञः कृतज्ञश् च सानुक्रोशश् च राघवः। सद्वृत्तो निरनुक्रोशः शङ्के मद्भाग्यसंक्षयात्।

khyātaḥ prājñaḥ kṛtajñaś ca sānukrośaś ca rāghavaḥ. sadvṛtto niranukrośaḥ śaṅke madbhāgyasaṃkṣayāt.

राक्षसानां जनस्थाने सहस्राणि चतुर्दश। येनैकेन निरस्तानि स मां किं नाभिपद्यते।

rākṣasānāṃ janasthāne sahasrāṇi caturdaśa. yenaikena nirastāni sa māṃ kiṃ nābhipadyate.

निरुद्धा रावणेनाहम् अल्पवीर्येण रक्षसा। समर्थः खलु मे भर्ता रावणं हन्तुम् आहवे।

niruddhā rāvaṇenāham alpavīryeṇa rakṣasā. samarthaḥ khalu me bhartā rāvaṇaṃ hantum āhave.

विराधो दण्डकारण्ये येन राक्षसपुंगवः। रणे रामेण निहतः स मां किं नाभिपद्यते।

virādho daṇḍakāraṇye yena rākṣasapuṃgavaḥ. raṇe rāmeṇa nihataḥ sa māṃ kiṃ nābhipadyate.

कामं मध्ये समुद्रस्य लङ्केयं दुष्प्रधर्षणा। न तु राघवबाणानां गतिरोधी ह विद्यते।

kāmaṃ madhye samudrasya laṅkeyaṃ duṣpradharṣaṇā. na tu rāghavabāṇānāṃ gatirodhī ha vidyate.

किं नु तत् कारणं येन रामो दृढपराक्रमः। रक्षसापहृतां भार्याम् इष्टां नाभ्यवपद्यते।

kiṃ nu tat kāraṇaṃ yena rāmo dṛḍhaparākramaḥ. rakṣasāpahṛtāṃ bhāryām iṣṭāṃ nābhyavapadyate.

इहस्थां मां न जानीते शङ्के लक्ष्मणपूर्वजः। जानन्न् अपि हि तेजस्वी धर्षणां मर्षयिष्यति।

ihasthāṃ māṃ na jānīte śaṅke lakṣmaṇapūrvajaḥ. jānann api hi tejasvī dharṣaṇāṃ marṣayiṣyati.

हृतेति यो ऽधिगत्वा मां राघवाय निवेदयेत्। गृध्रराजो ऽपि स रणे रावणेन निपातितः।

hṛteti yo 'dhigatvā māṃ rāghavāya nivedayet. gṛdhrarājo 'pi sa raṇe rāvaṇena nipātitaḥ.

कृतं कर्म महत् तेन मां तदाभ्यवपद्यता। तिष्ठता रावणद्वन्द्वे वृद्धेनापि जटायुषा।

kṛtaṃ karma mahat tena māṃ tadābhyavapadyatā. tiṣṭhatā rāvaṇadvandve vṛddhenāpi jaṭāyuṣā.

यदि माम् इह जानीयाद् वर्तमानां स राघवः। अद्य बाणैर् अभिक्रुद्धः कुर्याल् लोकम् अराक्षसं।

yadi mām iha jānīyād vartamānāṃ sa rāghavaḥ. adya bāṇair abhikruddhaḥ kuryāl lokam arākṣasaṃ.

विधमेच् च पुरीं लङ्कां शोषयेच् च महोदधिम्। रावणस्य च नीचस्य कीर्तिं नाम च नाशयेत्।

vidhamec ca purīṃ laṅkāṃ śoṣayec ca mahodadhim. rāvaṇasya ca nīcasya kīrtiṃ nāma ca nāśayet.

ततो निहतनथानां राक्षसीनां गृहे गृहे। यथाहम् एवं रुदती तथा भूयो न संशयः। अन्विष्य रक्षसां लङ्कां कुर्याद् रामः सलक्ष्मणः।

tato nihatanathānāṃ rākṣasīnāṃ gṛhe gṛhe. yathāham evaṃ rudatī tathā bhūyo na saṃśayaḥ. anviṣya rakṣasāṃ laṅkāṃ kuryād rāmaḥ salakṣmaṇaḥ.

न हि ताभ्यां रिपुर् दृष्टो मुहूतम् अपि जीवति। चिता धूमाकुलपथा गृध्रमण्डलसंकुला। अचिरेण तु लङ्केयं श्मशानसदृशी भवेत्।

na hi tābhyāṃ ripur dṛṣṭo muhūtam api jīvati. citā dhūmākulapathā gṛdhramaṇḍalasaṃkulā. acireṇa tu laṅkeyaṃ śmaśānasadṛśī bhavet.

अचिरेणैव कालेन प्राप्स्याम्य् एव मनोरथम्। दुष्प्रस्थानो ऽयम् आख्याति सर्वेषां वो विपर्ययः।

acireṇaiva kālena prāpsyāmy eva manoratham. duṣprasthāno 'yam ākhyāti sarveṣāṃ vo viparyayaḥ.

यादृशानि तु दृश्यन्ते लङ्कायाम् अशुभानि तु। अचिरेणैव कालेन भविष्यति हतप्रभा।

yādṛśāni tu dṛśyante laṅkāyām aśubhāni tu. acireṇaiva kālena bhaviṣyati hataprabhā.

नूनं लङ्का हते पापे रावणे राक्षसाधिपे। शोषं यास्यति दुर्धर्षा प्रमदा विधवा यथा।

nūnaṃ laṅkā hate pāpe rāvaṇe rākṣasādhipe. śoṣaṃ yāsyati durdharṣā pramadā vidhavā yathā.

पुष्योत्सवसमृद्धा च नष्टभर्त्री सराक्षसा। भविष्यति पुरी लङ्का नष्टभर्त्री यथाङ्गना।

puṣyotsavasamṛddhā ca naṣṭabhartrī sarākṣasā. bhaviṣyati purī laṅkā naṣṭabhartrī yathāṅganā.

नूनं राक्षसकन्यानां रुदन्तीनां गृहे गृहे। श्रोष्यामि नचिराद् एव दुःखार्तानाम् इह ध्वनिम्।

nūnaṃ rākṣasakanyānāṃ rudantīnāṃ gṛhe gṛhe. śroṣyāmi nacirād eva duḥkhārtānām iha dhvanim.

सान्धकारा हतद्योता हतराक्षसपुंगवा। भविष्यति पुरी लङ्का निर्दग्धा रामसायकैः।

sāndhakārā hatadyotā hatarākṣasapuṃgavā. bhaviṣyati purī laṅkā nirdagdhā rāmasāyakaiḥ.

यदि नाम स शूरो मां रामो रक्तान्तलोचनः। जानीयाद् वर्तमानां हि रावणस्य निवेशने।

yadi nāma sa śūro māṃ rāmo raktāntalocanaḥ. jānīyād vartamānāṃ hi rāvaṇasya niveśane.

अनेन तु नृशंसेन रावणेनाधमेन मे। समयो यस् तु निर्दिष्टस् तस्य कालो ऽयम् आगतः।

anena tu nṛśaṃsena rāvaṇenādhamena me. samayo yas tu nirdiṣṭas tasya kālo 'yam āgataḥ.

अकार्यं ये न जानन्ति नैरृताः पापकारिणः। अधर्मात् तु महोत्पातो भविष्यति हि साम्प्रतम्।

akāryaṃ ye na jānanti nairṛtāḥ pāpakāriṇaḥ. adharmāt tu mahotpāto bhaviṣyati hi sāmpratam.

नैते धर्मं विजानन्ति राक्षसाः पिशिताशनाः। ध्रुवं मां प्रातराशार्थे राक्षसः कल्पयिष्यति।

naite dharmaṃ vijānanti rākṣasāḥ piśitāśanāḥ. dhruvaṃ māṃ prātarāśārthe rākṣasaḥ kalpayiṣyati.

साहं कथं करिष्यामि तं विना प्रियदर्शनम्। रामं रक्तान्तनयनम् अपश्यन्ती सुदुःखिता।

sāhaṃ kathaṃ kariṣyāmi taṃ vinā priyadarśanam. rāmaṃ raktāntanayanam apaśyantī suduḥkhitā.

यदि कश् चित् प्रदाता मे विषस्याद्य भवेद् इह। क्षिप्रं वैवस्वतं देवं पश्येयं पतिना विना।

yadi kaś cit pradātā me viṣasyādya bhaved iha. kṣipraṃ vaivasvataṃ devaṃ paśyeyaṃ patinā vinā.

नाजानाज् जीवतीं रामः स मां लक्ष्मणपूर्वजः। जानन्तौ तौ न कुर्यातां नोर्व्यां हि मम मार्गणम्।

nājānāj jīvatīṃ rāmaḥ sa māṃ lakṣmaṇapūrvajaḥ. jānantau tau na kuryātāṃ norvyāṃ hi mama mārgaṇam.

नूनं ममैव शोकेन स वीरो लक्ष्मणाग्रजः। देवलोकम् इतो यातस् त्यक्त्वा देहं महीतले।

nūnaṃ mamaiva śokena sa vīro lakṣmaṇāgrajaḥ. devalokam ito yātas tyaktvā dehaṃ mahītale.

धन्या देवाः सगन्धर्वाः सिद्धाश् च परमर्षयः। मम पश्यन्ति ये नाथं रामं राजीवलोचनम्।

dhanyā devāḥ sagandharvāḥ siddhāś ca paramarṣayaḥ. mama paśyanti ye nāthaṃ rāmaṃ rājīvalocanam.

अथ वा न हि तस्यार्थे धर्मकामस्य धीमतः। मया रामस्य राजर्षेर् भार्यया परमात्मनः।

atha vā na hi tasyārthe dharmakāmasya dhīmataḥ. mayā rāmasya rājarṣer bhāryayā paramātmanaḥ.

दृश्यमाने भवेत् प्रीतः सौहृदं नास्त्य् अपश्यतः। नाशयन्ति कृतघ्रास् तु न रामो नाशयिष्यति।

dṛśyamāne bhavet prītaḥ sauhṛdaṃ nāsty apaśyataḥ. nāśayanti kṛtaghrās tu na rāmo nāśayiṣyati.

किं नु मे न गुणाः के चित् किं वा भाग्य क्षयो हि मे। याहं सीता वरार्हेण हीना रामेण भामिनी।

kiṃ nu me na guṇāḥ ke cit kiṃ vā bhāgya kṣayo hi me. yāhaṃ sītā varārheṇa hīnā rāmeṇa bhāminī.

श्रेयो मे जीवितान् मर्तुं विहीना या महात्मना। रामाद् अक्लिष्टचारित्राच् छूराच् छत्रुनिबर्हणात्।

śreyo me jīvitān martuṃ vihīnā yā mahātmanā. rāmād akliṣṭacāritrāc chūrāc chatrunibarhaṇāt.

अथ वा न्यस्तशस्त्रौ तौ वने मूलफलाशनौ। भ्रातरौ हि नर श्रेष्ठौ चरन्तौ वनगोचरौ।

atha vā nyastaśastrau tau vane mūlaphalāśanau. bhrātarau hi nara śreṣṭhau carantau vanagocarau.

अथ वा राक्षसेन्द्रेण रावणेन दुरात्मना। छद्मना घातितौ शूरौ भ्रातरौ रामलक्ष्मणौ।

atha vā rākṣasendreṇa rāvaṇena durātmanā. chadmanā ghātitau śūrau bhrātarau rāmalakṣmaṇau.

साहम् एवंगते काले मर्तुम् इच्छामि सर्वथा। न च मे विहितो मृत्युर् अस्मिन् दुःखे ऽपि वर्तति।

sāham evaṃgate kāle martum icchāmi sarvathā. na ca me vihito mṛtyur asmin duḥkhe 'pi vartati.

धन्याः खलु महात्मानो मुनयः सत्यसंमताः। जितात्मानो महाभागा येषां न स्तः प्रियाप्रिये।

dhanyāḥ khalu mahātmāno munayaḥ satyasaṃmatāḥ. jitātmāno mahābhāgā yeṣāṃ na staḥ priyāpriye.

प्रियान् न संभवेद् दुःखम् अप्रियाद् अधिकं भयम्। ताभ्यां हि ये वियुज्यन्ते नमस् तेषां महात्मनाम्।

priyān na saṃbhaved duḥkham apriyād adhikaṃ bhayam. tābhyāṃ hi ye viyujyante namas teṣāṃ mahātmanām.

साहं त्यक्ता प्रियेणेह रामेण विदितात्मना। प्राणांस् त्यक्ष्यामि पापस्य रावणस्य गता वशम्।

sāhaṃ tyaktā priyeṇeha rāmeṇa viditātmanā. prāṇāṃs tyakṣyāmi pāpasya rāvaṇasya gatā vaśam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...