रामायण 5.22 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

←सुन्दर काण्ड→

←अध्याय 22→

[rm-5-22] • 42 श्लोकाः

ततः सीताम् उपागम्य राक्षस्यो विकृताननाः। परुषं परुषा नार्य ऊचुस् ता वाक्यम् अप्रियम्।

tataḥ sītām upāgamya rākṣasyo vikṛtānanāḥ. paruṣaṃ paruṣā nārya ūcus tā vākyam apriyam.

किं त्वम् अन्तःपुरे सीते सर्वभूतमनोहरे। महार्हशयनोपेते न वासम् अनुमन्यसे।

kiṃ tvam antaḥpure sīte sarvabhūtamanohare. mahārhaśayanopete na vāsam anumanyase.

मानुषी मानुषस्यैव भार्यात्वं बहु मन्यसे। प्रत्याहर मनो रामान् न त्वं जातु भविष्यसि।

mānuṣī mānuṣasyaiva bhāryātvaṃ bahu manyase. pratyāhara mano rāmān na tvaṃ jātu bhaviṣyasi.

मानुषी मानुषं तं तु रामम् इच्छसि शोभने। राज्याद् भ्रष्टम् असिद्धार्थं विक्लवं तम् अनिन्दिते।

mānuṣī mānuṣaṃ taṃ tu rāmam icchasi śobhane. rājyād bhraṣṭam asiddhārthaṃ viklavaṃ tam anindite.

राक्षसीनां वचः श्रुत्वा सीता पद्मनिभेक्षणा। नेत्राभ्याम् अश्रुपूर्णाभ्याम् इदं वचनम् अब्रवीत्।

rākṣasīnāṃ vacaḥ śrutvā sītā padmanibhekṣaṇā. netrābhyām aśrupūrṇābhyām idaṃ vacanam abravīt.

यद् इदं लोकविद्विष्टम् उदाहरथ संगताः। नैतन् मनसि वाक्यं मे किल्बिषं प्रतितिष्ठति।

yad idaṃ lokavidviṣṭam udāharatha saṃgatāḥ. naitan manasi vākyaṃ me kilbiṣaṃ pratitiṣṭhati.

न मानुषी राक्षसस्य भार्या भवितुम् अर्हति। कामं खादत मां सर्वा न करिष्यामि वो वचः। दीनो वा राज्यहीनो वा यो मे भर्ता स मे गुरुः।

na mānuṣī rākṣasasya bhāryā bhavitum arhati. kāmaṃ khādata māṃ sarvā na kariṣyāmi vo vacaḥ. dīno vā rājyahīno vā yo me bhartā sa me guruḥ.

सीताया वचनं श्रुत्वा राक्षस्यः क्रोधमूर्छिताः। भर्त्सयन्ति स्म परुषैर् वाक्यै रावणचोदिताः।

sītāyā vacanaṃ śrutvā rākṣasyaḥ krodhamūrchitāḥ. bhartsayanti sma paruṣair vākyai rāvaṇacoditāḥ.

अवलीनः स निर्वाक्यो हनुमाञ् शिंशपाद्रुमे। सीतां संतर्जयन्तीस् ता राक्षसीर् अशृणोत् कपिः।

avalīnaḥ sa nirvākyo hanumāñ śiṃśapādrume. sītāṃ saṃtarjayantīs tā rākṣasīr aśṛṇot kapiḥ.

ताम् अभिक्रम्य संरब्धा वेपमानां समन्ततः। भृशं संलिलिहुर् दीप्तान् प्रलम्बदशनच्छदान्।

tām abhikramya saṃrabdhā vepamānāṃ samantataḥ. bhṛśaṃ saṃlilihur dīptān pralambadaśanacchadān.

ऊचुश् च परमक्रुद्धाः प्रगृह्याशु परश्वधान्। नेयम् अर्हति भर्तारं रावणं राक्षसाधिपम्।

ūcuś ca paramakruddhāḥ pragṛhyāśu paraśvadhān. neyam arhati bhartāraṃ rāvaṇaṃ rākṣasādhipam.

सा भर्त्स्यमाना भीमाभी राक्षसीभिर् वरानना। सा बाष्पम् अपमार्जन्ती शिंशपां ताम् उपागमत्।

sā bhartsyamānā bhīmābhī rākṣasībhir varānanā. sā bāṣpam apamārjantī śiṃśapāṃ tām upāgamat.

ततस् तां शिंशपां सीता राक्षसीभिः समावृता। अभिगम्य विशालाक्षी तस्थौ शोकपरिप्लुता।

tatas tāṃ śiṃśapāṃ sītā rākṣasībhiḥ samāvṛtā. abhigamya viśālākṣī tasthau śokapariplutā.

तां कृशां दीनवदनां मलिनाम्बरधारिणीम्। भर्त्सयां चक्रिरे भीमा राक्षस्यस् ताः समन्ततः।

tāṃ kṛśāṃ dīnavadanāṃ malināmbaradhāriṇīm. bhartsayāṃ cakrire bhīmā rākṣasyas tāḥ samantataḥ.

ततस् तां विनता नाम राक्षसी भीमदर्शना। अब्रवीत् कुपिताकारा कराला निर्णतोदरी।

tatas tāṃ vinatā nāma rākṣasī bhīmadarśanā. abravīt kupitākārā karālā nirṇatodarī.

सीते पर्याप्तम् एतावद् भर्तृस्नेहो निदर्शितः। सर्वत्रातिकृतं भद्रे व्यसनायोपकल्पते।

sīte paryāptam etāvad bhartṛsneho nidarśitaḥ. sarvatrātikṛtaṃ bhadre vyasanāyopakalpate.

परितुष्टास्मि भद्रं ते मानुषस् ते कृतो विधिः। ममापि तु वचः पथ्यं ब्रुवन्त्याः कुरु मैथिलि।

parituṣṭāsmi bhadraṃ te mānuṣas te kṛto vidhiḥ. mamāpi tu vacaḥ pathyaṃ bruvantyāḥ kuru maithili.

रावणं भज भर्तारं भर्तारं सर्वरक्षसाम्। विक्रान्तं रूपवन्तं च सुरेशम् इव वासवम्।

rāvaṇaṃ bhaja bhartāraṃ bhartāraṃ sarvarakṣasām. vikrāntaṃ rūpavantaṃ ca sureśam iva vāsavam.

दक्षिणं त्यागशीलं च सर्वस्य प्रियवादिनम्। मानुषं कृपणं रामं त्यक्त्वा रावणम् आश्रय।

dakṣiṇaṃ tyāgaśīlaṃ ca sarvasya priyavādinam. mānuṣaṃ kṛpaṇaṃ rāmaṃ tyaktvā rāvaṇam āśraya.

दिव्याङ्गरागा वैदेहि दिव्याभरणभूषिता। अद्य प्रभृति सर्वेषां लोकानाम् ईश्वरी भव। अग्नेः स्वाहा यथा देवी शचीवेन्द्रस्य शोभने।

divyāṅgarāgā vaidehi divyābharaṇabhūṣitā. adya prabhṛti sarveṣāṃ lokānām īśvarī bhava. agneḥ svāhā yathā devī śacīvendrasya śobhane.

किं ते रामेण वैदेहि कृपणेन गतायुषा।

kiṃ te rāmeṇa vaidehi kṛpaṇena gatāyuṣā.

एतद् उक्तं च मे वाक्यं यदि त्वं न करिष्यसि। अस्मिन् मुहूर्ते सर्वास् त्वां भक्षयिष्यामहे वयम्।

etad uktaṃ ca me vākyaṃ yadi tvaṃ na kariṣyasi. asmin muhūrte sarvās tvāṃ bhakṣayiṣyāmahe vayam.

अन्या तु विकटा नाम लम्बमानपयोधरा। अब्रवीत् कुपिता सीतां मुष्टिम् उद्यम्य गर्जती।

anyā tu vikaṭā nāma lambamānapayodharā. abravīt kupitā sītāṃ muṣṭim udyamya garjatī.

बहून्य् अप्रतिरूपाणि वचनानि सुदुर्मते। अनुक्रोशान् मृदुत्वाच् च सोढानि तव मैथिलि। न च नः कुरुषे वाक्यं हितं कालपुरस्कृतम्।

bahūny apratirūpāṇi vacanāni sudurmate. anukrośān mṛdutvāc ca soḍhāni tava maithili. na ca naḥ kuruṣe vākyaṃ hitaṃ kālapuraskṛtam.

आनीतासि समुद्रस्य पारम् अन्यैर् दुरासदम्। रावणान्तःपुरं घोरं प्रविष्टा चासि मैथिलि।

ānītāsi samudrasya pāram anyair durāsadam. rāvaṇāntaḥpuraṃ ghoraṃ praviṣṭā cāsi maithili.

रावणस्य गृहे रुधा अस्माभिस् तु सुरक्षिता। न त्वां शक्तः परित्रातुम् अपि साक्षात् पुरंदरः।

rāvaṇasya gṛhe rudhā asmābhis tu surakṣitā. na tvāṃ śaktaḥ paritrātum api sākṣāt puraṃdaraḥ.

कुरुष्व हितवादिन्या वचनं मम मैथिलि। अलम् अश्रुप्रपातेन त्यज शोकम् अनर्थकम्।

kuruṣva hitavādinyā vacanaṃ mama maithili. alam aśruprapātena tyaja śokam anarthakam.

भज प्रीतिं प्रहर्षं च त्यजैतां नित्यदैन्यताम्। सीते राक्षसराजेन सह क्रीड यथासुखम्।

bhaja prītiṃ praharṣaṃ ca tyajaitāṃ nityadainyatām. sīte rākṣasarājena saha krīḍa yathāsukham.

जानासि हि यथा भीरु स्त्रीणां यौवनम् अध्रुवम्। यावन् न ते व्यतिक्रामेत् तावत् सुखम् अवाप्नुहि।

jānāsi hi yathā bhīru strīṇāṃ yauvanam adhruvam. yāvan na te vyatikrāmet tāvat sukham avāpnuhi.

उद्यानानि च रम्याणि पर्वतोपवनानि च। सह राक्षसराजेन चर त्वं मदिरेक्षणे।

udyānāni ca ramyāṇi parvatopavanāni ca. saha rākṣasarājena cara tvaṃ madirekṣaṇe.

स्त्रीसहस्राणि ते सप्त वशे स्थास्यन्ति सुन्दरि। रावणं भज भर्तारं भर्तारं सर्वरक्षसाम्।

strīsahasrāṇi te sapta vaśe sthāsyanti sundari. rāvaṇaṃ bhaja bhartāraṃ bhartāraṃ sarvarakṣasām.

उत्पाट्य वा ते हृदयं भक्षयिष्यामि मैथिलि। यदि मे व्याहृतं वाक्यं न यथावत् करिष्यसि।

utpāṭya vā te hṛdayaṃ bhakṣayiṣyāmi maithili. yadi me vyāhṛtaṃ vākyaṃ na yathāvat kariṣyasi.

ततश् चण्डोदरी नाम राक्षसी क्रूरदर्शना। भ्रामयन्ती महच् छूलम् इदं वचनम् अब्रवीत्।

tataś caṇḍodarī nāma rākṣasī krūradarśanā. bhrāmayantī mahac chūlam idaṃ vacanam abravīt.

इमां हरिणलोकाक्षीं त्रासोत्कम्पपयोधराम्। रावणेन हृतां दृष्ट्वा दौर्हृदो मे महान् अभूत्।

imāṃ hariṇalokākṣīṃ trāsotkampapayodharām. rāvaṇena hṛtāṃ dṛṣṭvā daurhṛdo me mahān abhūt.

यकृत्प्लीहम् अथोत्पीडं हृदयं च सबन्धनम्। अन्त्राण्य् अपि तथा शीर्षं खादेयम् इति मे मतिः।

yakṛtplīham athotpīḍaṃ hṛdayaṃ ca sabandhanam. antrāṇy api tathā śīrṣaṃ khādeyam iti me matiḥ.

ततस् तु प्रघसा नाम राक्षसी वाक्यम् अब्रवीत्। कण्ठम् अस्या नृशंसायाः पीडयामः किम् आस्यते।

tatas tu praghasā nāma rākṣasī vākyam abravīt. kaṇṭham asyā nṛśaṃsāyāḥ pīḍayāmaḥ kim āsyate.

निवेद्यतां ततो राज्ञे मानुषी सा मृतेति ह। नात्र कश् चन संदेहः खादतेति स वक्ष्यति।

nivedyatāṃ tato rājñe mānuṣī sā mṛteti ha. nātra kaś cana saṃdehaḥ khādateti sa vakṣyati.

ततस् त्व् अजामुखी नाम राक्षसी वाक्यम् अब्रवीत्। विशस्येमां ततः सर्वान् समान् कुरुत पीलुकान्।

tatas tv ajāmukhī nāma rākṣasī vākyam abravīt. viśasyemāṃ tataḥ sarvān samān kuruta pīlukān.

विभजाम ततः सर्वा विवादो मे न रोचते। पेयम् आनीयतां क्षिप्रं माल्यं च विविधं बहु।

vibhajāma tataḥ sarvā vivādo me na rocate. peyam ānīyatāṃ kṣipraṃ mālyaṃ ca vividhaṃ bahu.

ततः शूर्पणखा नाम राक्षसी वाक्यम् अब्रवीत्। अजामुखा यद् उक्तं हि तद् एव मम रोचते।

tataḥ śūrpaṇakhā nāma rākṣasī vākyam abravīt. ajāmukhā yad uktaṃ hi tad eva mama rocate.

सुरा चानीयतां क्षिप्रं सर्वशोकविनाशिनी। मानुषं मांसम् आसाद्य नृत्यामो ऽथ निकुम्भिलाम्।

surā cānīyatāṃ kṣipraṃ sarvaśokavināśinī. mānuṣaṃ māṃsam āsādya nṛtyāmo 'tha nikumbhilām.

एवं संभर्त्स्यमाना सा सीता सुरसुतोपमा। राक्षसीभिः सुघोराभिर् धैर्यम् उत्सृज्य रोदिति।

evaṃ saṃbhartsyamānā sā sītā surasutopamā. rākṣasībhiḥ sughorābhir dhairyam utsṛjya roditi.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...