रामायण 5.20 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

←सुन्दर काण्ड→

←अध्याय 20→

[rm-5-20] • 41 श्लोकाः

सीताया वचनं श्रुत्वा परुषं राक्षसाधिपः। प्रत्युवाच ततः सीतां विप्रियं प्रियदर्शनाम्।

sītāyā vacanaṃ śrutvā paruṣaṃ rākṣasādhipaḥ. pratyuvāca tataḥ sītāṃ vipriyaṃ priyadarśanām.

यथा यथा सान्त्वयिता वश्यः स्त्रीणां तथा तथा। यथा यथा प्रियं वक्ता परिभूतस् तथा तथा।

yathā yathā sāntvayitā vaśyaḥ strīṇāṃ tathā tathā. yathā yathā priyaṃ vaktā paribhūtas tathā tathā.

संनियच्छति मे क्रोधं त्वयि कामः समुत्थितः। द्रवतो मार्गम् आसाद्य हयान् इव सुसारथिः।

saṃniyacchati me krodhaṃ tvayi kāmaḥ samutthitaḥ. dravato mārgam āsādya hayān iva susārathiḥ.

वामः कामो मनुष्याणां यस्मिन् किल निबध्यते। जने तस्मिंस् त्व् अनुक्रोशः स्नेहश् च किल जायते।

vāmaḥ kāmo manuṣyāṇāṃ yasmin kila nibadhyate. jane tasmiṃs tv anukrośaḥ snehaś ca kila jāyate.

एतस्मात् कारणान् न तां घतयामि वरानने। वधार्हाम् अवमानार्हां मिथ्याप्रव्रजिते रताम्।

etasmāt kāraṇān na tāṃ ghatayāmi varānane. vadhārhām avamānārhāṃ mithyāpravrajite ratām.

परुषाणि हि वाक्यानि यानि यानि ब्रवीषि माम्। तेषु तेषु वधो युक्तस् तव मैथिलि दारुणः।

paruṣāṇi hi vākyāni yāni yāni bravīṣi mām. teṣu teṣu vadho yuktas tava maithili dāruṇaḥ.

एवम् उक्त्वा तु वैदेहीं रावणो राक्षसाधिपः। क्रोधसंरम्भसंयुक्तः सीताम् उत्तरम् अब्रवीत्।

evam uktvā tu vaidehīṃ rāvaṇo rākṣasādhipaḥ. krodhasaṃrambhasaṃyuktaḥ sītām uttaram abravīt.

द्वौ मासौ रक्षितव्यौ मे यो ऽवधिस् ते मया कृतः। ततः शयनम् आरोह मम त्वं वरवर्णिनि।

dvau māsau rakṣitavyau me yo 'vadhis te mayā kṛtaḥ. tataḥ śayanam āroha mama tvaṃ varavarṇini.

द्वाभ्याम् ऊर्ध्वं तु मासाभ्यां भर्तारं माम् अनिच्छतीम्। मम त्वां प्रातराशार्थम् आरभन्ते महानसे।

dvābhyām ūrdhvaṃ tu māsābhyāṃ bhartāraṃ mām anicchatīm. mama tvāṃ prātarāśārtham ārabhante mahānase.

तां तर्ज्यमानां संप्रेक्ष्य राक्षसेन्द्रेण जानकीम्। देवगन्धर्वकन्यास् ता विषेदुर् विपुलेक्षणाः।

tāṃ tarjyamānāṃ saṃprekṣya rākṣasendreṇa jānakīm. devagandharvakanyās tā viṣedur vipulekṣaṇāḥ.

ओष्ठप्रकारैर् अपरा नेत्रवक्त्रैस् तथापराः। सीताम् आश्वासयाम् आसुस् तर्जितां तेन रक्षसा।

oṣṭhaprakārair aparā netravaktrais tathāparāḥ. sītām āśvāsayām āsus tarjitāṃ tena rakṣasā.

ताभिर् आश्वासिता सीता रावणं राक्षसाधिपम्। उवाचात्महितं वाक्यं वृत्तशौण्डीर्यगर्वितम्।

tābhir āśvāsitā sītā rāvaṇaṃ rākṣasādhipam. uvācātmahitaṃ vākyaṃ vṛttaśauṇḍīryagarvitam.

नूनं न ते जनः कश् चिद् असिन् निःश्रेयसे स्थितः। निवारयति यो न त्वां कर्मणो ऽस्माद् विगर्हितात्।

nūnaṃ na te janaḥ kaś cid asin niḥśreyase sthitaḥ. nivārayati yo na tvāṃ karmaṇo 'smād vigarhitāt.

मां हि धर्मात्मनः पत्नीं शचीम् इव शचीपतेः। त्वदन्यस् त्रिषु लोकेषु प्रार्थयेन् मनसापि कः।

māṃ hi dharmātmanaḥ patnīṃ śacīm iva śacīpateḥ. tvadanyas triṣu lokeṣu prārthayen manasāpi kaḥ.

राक्षसाधम रामस्य भार्याम् अमिततेजसः। उक्तवान् असि यत् पापं क्व गतस् तस्य मोक्ष्यसे।

rākṣasādhama rāmasya bhāryām amitatejasaḥ. uktavān asi yat pāpaṃ kva gatas tasya mokṣyase.

यथा दृप्तश् च मातङ्गः शशश् च सहितौ वने। तथा द्विरदवद् रामस् त्वं नीच शशवत् स्मृतः।

yathā dṛptaś ca mātaṅgaḥ śaśaś ca sahitau vane. tathā dviradavad rāmas tvaṃ nīca śaśavat smṛtaḥ.

स त्वम् इक्ष्वाकुनाथं वै क्षिपन्न् इह न लज्जसे। चक्षुषो विषयं तस्य न तावद् उपगच्छसि।

sa tvam ikṣvākunāthaṃ vai kṣipann iha na lajjase. cakṣuṣo viṣayaṃ tasya na tāvad upagacchasi.

इमे ते नयने क्रूरे विरूपे कृष्णपिङ्गले। क्षितौ न पतिते कस्मान् माम् अनार्यनिरीक्षितः।

ime te nayane krūre virūpe kṛṣṇapiṅgale. kṣitau na patite kasmān mām anāryanirīkṣitaḥ.

तस्य धर्मात्मनः पत्नीं स्नुषां दशरथस्य च। कथं व्याहरतो मां ते न जिह्वा पाप शीर्यते।

tasya dharmātmanaḥ patnīṃ snuṣāṃ daśarathasya ca. kathaṃ vyāharato māṃ te na jihvā pāpa śīryate.

असंदेशात् तु रामस्य तपसश् चानुपालनात्। न त्वां कुर्मि दशग्रीव भस्म भस्मार्हतेजसा।

asaṃdeśāt tu rāmasya tapasaś cānupālanāt. na tvāṃ kurmi daśagrīva bhasma bhasmārhatejasā.

नापहर्तुम् अहं शक्या तस्य रामस्य धीमतः। विधिस् तव वधार्थाय विहितो नात्र संशयः।

nāpahartum ahaṃ śakyā tasya rāmasya dhīmataḥ. vidhis tava vadhārthāya vihito nātra saṃśayaḥ.

शूरेण धनदभ्राता बलैः समुदितेन च। अपोह्य रामं कस्माद् धि दारचौर्यं त्वया कृतम्।

śūreṇa dhanadabhrātā balaiḥ samuditena ca. apohya rāmaṃ kasmād dhi dāracauryaṃ tvayā kṛtam.

सीताया वचनं श्रुत्वा रावणो राक्षसाधिपः। विवृत्य नयने क्रूरे जानकीम् अन्ववैक्षत।

sītāyā vacanaṃ śrutvā rāvaṇo rākṣasādhipaḥ. vivṛtya nayane krūre jānakīm anvavaikṣata.

नीलजीमूतसंकाशो महाभुजशिरोधरः। सिंहसत्त्वगतिः श्रीमान् दीप्तजिह्वोग्रलोचनः।

nīlajīmūtasaṃkāśo mahābhujaśirodharaḥ. siṃhasattvagatiḥ śrīmān dīptajihvogralocanaḥ.

चलाग्रमकुटः प्रांशुश् चित्रमाल्यानुलेपनः। रक्तमाल्याम्बरधरस् तप्ताङ्गदविभूषणः।

calāgramakuṭaḥ prāṃśuś citramālyānulepanaḥ. raktamālyāmbaradharas taptāṅgadavibhūṣaṇaḥ.

श्रोणीसूत्रेण महता मेककेन सुसंवृतः। अमृतोत्पादनद्धेन भुजंगेनेव मन्दरः।

śroṇīsūtreṇa mahatā mekakena susaṃvṛtaḥ. amṛtotpādanaddhena bhujaṃgeneva mandaraḥ.

तरुणादित्यवर्णाभ्यां कुण्डलाभ्यां विभूषितः। रक्तपल्लवपुष्पाभ्याम् अशोकाभ्याम् इवाचलः।

taruṇādityavarṇābhyāṃ kuṇḍalābhyāṃ vibhūṣitaḥ. raktapallavapuṣpābhyām aśokābhyām ivācalaḥ.

अवेक्षमाणो वैदेहीं कोपसंरक्तलोचनः। उवाच रावणः सीतां भुजंग इव निःश्वसन्।

avekṣamāṇo vaidehīṃ kopasaṃraktalocanaḥ. uvāca rāvaṇaḥ sītāṃ bhujaṃga iva niḥśvasan.

अनयेनाभिसंपन्नम् अर्थहीनम् अनुव्रते। नाशयाम्य् अहम् अद्य त्वां सूर्यः संध्याम् इवौजसा।

anayenābhisaṃpannam arthahīnam anuvrate. nāśayāmy aham adya tvāṃ sūryaḥ saṃdhyām ivaujasā.

इत्य् उक्त्वा मैथिलीं राजा रावणः शत्रुरावणः। संदिदेश ततः सर्वा राक्षसीर् घोरदर्शनाः।

ity uktvā maithilīṃ rājā rāvaṇaḥ śatrurāvaṇaḥ. saṃdideśa tataḥ sarvā rākṣasīr ghoradarśanāḥ.

एकाक्षीम् एककर्णां च कर्णप्रावरणां तथा। गोकर्णीं हस्तिकर्णीं च लम्बकर्णीम् अकर्णिकाम्।

ekākṣīm ekakarṇāṃ ca karṇaprāvaraṇāṃ tathā. gokarṇīṃ hastikarṇīṃ ca lambakarṇīm akarṇikām.

हस्तिपद्य श्वपद्यौ च गोपदीं पादचूलिकाम्। एकाक्षीम् एकपादीं च पृथुपादीम् अपादिकाम्।

hastipadya śvapadyau ca gopadīṃ pādacūlikām. ekākṣīm ekapādīṃ ca pṛthupādīm apādikām.

अतिमात्रशिरोग्रीवाम् अतिमात्रकुचोदरीम्। अतिमात्रास्यनेत्रां च दीर्घजिह्वाम् अजिह्विकाम्। अनासिकां सिंहमुखीं गोमुखीं सूकरीमुखीम्।

atimātraśirogrīvām atimātrakucodarīm. atimātrāsyanetrāṃ ca dīrghajihvām ajihvikām. anāsikāṃ siṃhamukhīṃ gomukhīṃ sūkarīmukhīm.

यथा मद्वशगा सीता क्षिप्रं भवति जानकी। तथा कुरुत राक्षस्यः सर्वाः क्षिप्रं समेत्य च।

yathā madvaśagā sītā kṣipraṃ bhavati jānakī. tathā kuruta rākṣasyaḥ sarvāḥ kṣipraṃ sametya ca.

प्रतिलोमानुलोमैश् च सामदानादिभेदनैः। आवर्तयत वैदेहीं दण्डस्योद्यमनेन च।

pratilomānulomaiś ca sāmadānādibhedanaiḥ. āvartayata vaidehīṃ daṇḍasyodyamanena ca.

इति प्रतिसमादिश्य राक्षसेन्द्रः पुनः पुनः। काममन्युपरीतात्मा जानकीं पर्यतर्जयत्।

iti pratisamādiśya rākṣasendraḥ punaḥ punaḥ. kāmamanyuparītātmā jānakīṃ paryatarjayat.

उपगम्य ततः क्षिप्रं राक्षसी धान्यमालिनी। परिष्वज्य दशग्रीवम् इदं वचनम् अब्रवीत्।

upagamya tataḥ kṣipraṃ rākṣasī dhānyamālinī. pariṣvajya daśagrīvam idaṃ vacanam abravīt.

मया क्रीड महाराजसीतया किं तवानया। अकामां कामयानस्य शरीरम् उपतप्यते। इच्छन्तीं कामयानस्य प्रीतिर् भवति शोभना।

mayā krīḍa mahārājasītayā kiṃ tavānayā. akāmāṃ kāmayānasya śarīram upatapyate. icchantīṃ kāmayānasya prītir bhavati śobhanā.

एवम् उक्तस् तु राक्षस्या समुत्क्षिप्तस् ततो बली। ज्वलद्भास्करवर्णाभं प्रविवेश निवेशनम्।

evam uktas tu rākṣasyā samutkṣiptas tato balī. jvaladbhāskaravarṇābhaṃ praviveśa niveśanam.

देवगन्धर्वकन्याश् च नागकन्याश् च तास् ततः। परिवार्य दशग्रीवं विविशुस् तद् गृहोत्तमम्।

devagandharvakanyāś ca nāgakanyāś ca tās tataḥ. parivārya daśagrīvaṃ viviśus tad gṛhottamam.

स मैथिलीं धर्मपराम् अवस्थितां प्रवेपमानां परिभर्त्स्य रावणः। विहाय सीतां मदनेन मोहितः स्वम् एव वेश्म प्रविवेश भास्वरम्।

sa maithilīṃ dharmaparām avasthitāṃ pravepamānāṃ paribhartsya rāvaṇaḥ. vihāya sītāṃ madanena mohitaḥ svam eva veśma praviveśa bhāsvaram.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...