रामायण 5.14 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

←सुन्दर काण्ड→

←अध्याय 14→

[rm-5-14] • 32 श्लोकाः

प्रशस्य तु प्रशस्तव्यां सीतां तां हरिपुंगवः। गुणाभिरामं रामं च पुनश् चिन्तापरो ऽभवत्।

praśasya tu praśastavyāṃ sītāṃ tāṃ haripuṃgavaḥ. guṇābhirāmaṃ rāmaṃ ca punaś cintāparo 'bhavat.

स मुहूर्तम् इव ध्यात्वा बाष्पपर्याकुलेक्षणः। सीताम् आश्रित्य तेजस्वी हनुमान् विललाप ह।

sa muhūrtam iva dhyātvā bāṣpaparyākulekṣaṇaḥ. sītām āśritya tejasvī hanumān vilalāpa ha.

मान्या गुरुविनीतस्य लक्ष्मणस्य गुरुप्रिया। यदि सीतापि दुःखार्ता कालो हि दुरतिक्रमः।

mānyā guruvinītasya lakṣmaṇasya gurupriyā. yadi sītāpi duḥkhārtā kālo hi duratikramaḥ.

रामस्य व्यवसायज्ञा लक्ष्मणस्य च धीमतः। नात्यर्थं क्षुभ्यते देवी गङ्गेव जलदागमे।

rāmasya vyavasāyajñā lakṣmaṇasya ca dhīmataḥ. nātyarthaṃ kṣubhyate devī gaṅgeva jaladāgame.

तुल्यशीलवयोवृत्तां तुल्याभिजनलक्षणाम्। राघवो ऽर्हति वैदेहीं तं चेयम् असितेक्षणा।

tulyaśīlavayovṛttāṃ tulyābhijanalakṣaṇām. rāghavo 'rhati vaidehīṃ taṃ ceyam asitekṣaṇā.

तां दृष्ट्वा नवहेमाभां लोककान्ताम् इव श्रियम्। जगाम मनसा रामं वचनं चेदम् अब्रवीत्।

tāṃ dṛṣṭvā navahemābhāṃ lokakāntām iva śriyam. jagāma manasā rāmaṃ vacanaṃ cedam abravīt.

अस्या हेतोर् विशालाक्ष्या हतो वाली महाबलः। रावणप्रतिमो वीर्ये कबन्धश् च निपातितः।

asyā hetor viśālākṣyā hato vālī mahābalaḥ. rāvaṇapratimo vīrye kabandhaś ca nipātitaḥ.

विराधश् च हतः संख्ये राक्षसो भीमविक्रमः। वने रामेण विक्रम्य महेन्द्रेणेव शम्बरः।

virādhaś ca hataḥ saṃkhye rākṣaso bhīmavikramaḥ. vane rāmeṇa vikramya mahendreṇeva śambaraḥ.

चतुर्दशसहस्राणि रक्षसां भीमकर्मणाम्। निहतानि जनस्थाने शरैर् अग्निशिखोपमैः।

caturdaśasahasrāṇi rakṣasāṃ bhīmakarmaṇām. nihatāni janasthāne śarair agniśikhopamaiḥ.

खरश् च निहतः संख्ये त्रिशिराश् च निपातितः। दूषणश् च महातेजा रामेण विदितात्मना।

kharaś ca nihataḥ saṃkhye triśirāś ca nipātitaḥ. dūṣaṇaś ca mahātejā rāmeṇa viditātmanā.

ऐश्वर्यं वानराणां च दुर्लभं वालिपालितम्। अस्या निमित्ते सुग्रीवः प्राप्तवांल् लोकसत्कृतम्।

aiśvaryaṃ vānarāṇāṃ ca durlabhaṃ vālipālitam. asyā nimitte sugrīvaḥ prāptavāṃl lokasatkṛtam.

सागरश् च मया क्रान्तः श्रीमान् नदनदीपतिः। अस्या हेतोर् विशालाक्ष्याः पुरी चेयं निरीक्षिता।

sāgaraś ca mayā krāntaḥ śrīmān nadanadīpatiḥ. asyā hetor viśālākṣyāḥ purī ceyaṃ nirīkṣitā.

यदि रामः समुद्रान्तां मेदिनीं परिवर्तयेत्। अस्याः कृते जगच् चापि युक्तम् इत्य् एव मे मतिः।

yadi rāmaḥ samudrāntāṃ medinīṃ parivartayet. asyāḥ kṛte jagac cāpi yuktam ity eva me matiḥ.

राज्यं वा त्रिषु लोकेषु सीता वा जनकात्मजा। त्रैलोक्यराज्यं सकलं सीताया नाप्नुयात् कलाम्।

rājyaṃ vā triṣu lokeṣu sītā vā janakātmajā. trailokyarājyaṃ sakalaṃ sītāyā nāpnuyāt kalām.

इयं सा धर्मशीलस्य मैथिलस्य महात्मनः। सुता जनकराजस्य सीता भर्तृदृढव्रता।

iyaṃ sā dharmaśīlasya maithilasya mahātmanaḥ. sutā janakarājasya sītā bhartṛdṛḍhavratā.

उत्थिता मेदिनीं भित्त्वा क्षेत्रे हलमुखक्षते। पद्मरेणुनिभैः कीर्णा शुभैः केदारपांसुभिः।

utthitā medinīṃ bhittvā kṣetre halamukhakṣate. padmareṇunibhaiḥ kīrṇā śubhaiḥ kedārapāṃsubhiḥ.

विक्रान्तस्यार्यशीलस्य संयुगेष्व् अनिवर्तिनः। स्नुषा दशरथस्यैषा ज्येष्ठा राज्ञो यशस्विनी।

vikrāntasyāryaśīlasya saṃyugeṣv anivartinaḥ. snuṣā daśarathasyaiṣā jyeṣṭhā rājño yaśasvinī.

धर्मज्ञस्य कृतज्ञस्य रामस्य विदितात्मनः। इयं सा दयिता भार्या राक्षसी वशम् आगता।

dharmajñasya kṛtajñasya rāmasya viditātmanaḥ. iyaṃ sā dayitā bhāryā rākṣasī vaśam āgatā.

सर्वान् भोगान् परित्यज्य भर्तृस्नेहबलात् कृता। अचिन्तयित्वा दुःखानि प्रविष्टा निर्जनं वनम्।

sarvān bhogān parityajya bhartṛsnehabalāt kṛtā. acintayitvā duḥkhāni praviṣṭā nirjanaṃ vanam.

संतुष्टा फलमूलेन भर्तृशुश्रूषणे रता। या परां भजते प्रीतिं वने ऽपि भवने यथा।

saṃtuṣṭā phalamūlena bhartṛśuśrūṣaṇe ratā. yā parāṃ bhajate prītiṃ vane 'pi bhavane yathā.

सेयं कनकवर्णाङ्गी नित्यं सुस्मितभाषिणी। सहते यातनाम् एताम् अनर्थानाम् अभागिनी।

seyaṃ kanakavarṇāṅgī nityaṃ susmitabhāṣiṇī. sahate yātanām etām anarthānām abhāginī.

इमां तु शीलसंपन्नां द्रष्टुम् इच्छति राघवः। रावणेन प्रमथितां प्रपाम् इव पिपासितः।

imāṃ tu śīlasaṃpannāṃ draṣṭum icchati rāghavaḥ. rāvaṇena pramathitāṃ prapām iva pipāsitaḥ.

अस्या नूनं पुनर् लाभाद् राघवः प्रीतिम् एष्यति। राजा राज्यपरिभ्रष्टः पुनः प्राप्येव मेदिनीम्।

asyā nūnaṃ punar lābhād rāghavaḥ prītim eṣyati. rājā rājyaparibhraṣṭaḥ punaḥ prāpyeva medinīm.

कामभोगैः परित्यक्ता हीना बन्धुजनेन च। धारयत्य् आत्मनो देहं तत्समागमकाङ्क्षिणी।

kāmabhogaiḥ parityaktā hīnā bandhujanena ca. dhārayaty ātmano dehaṃ tatsamāgamakāṅkṣiṇī.

नैषा पश्यति राक्षस्यो नेमान् पुष्पफलद्रुमान्। एकस्थहृदया नूनं रामम् एवानुपश्यति।

naiṣā paśyati rākṣasyo nemān puṣpaphaladrumān. ekasthahṛdayā nūnaṃ rāmam evānupaśyati.

भर्ता नाम परं नार्या भूषणं भूषणाद् अपि। एषा हि रहिता तेन शोभनार्हा न शोभते।

bhartā nāma paraṃ nāryā bhūṣaṇaṃ bhūṣaṇād api. eṣā hi rahitā tena śobhanārhā na śobhate.

दुष्करं कुरुते रामो हीनो यद् अनया प्रभुः। धारयत्य् आत्मनो देहं न दुःखेनावसीदति।

duṣkaraṃ kurute rāmo hīno yad anayā prabhuḥ. dhārayaty ātmano dehaṃ na duḥkhenāvasīdati.

इमाम् असितकेशान्तां शतपत्रनिभेक्षणाम्। सुखार्हां दुःखितां दृष्ट्वा ममापि व्यथितं मनः।

imām asitakeśāntāṃ śatapatranibhekṣaṇām. sukhārhāṃ duḥkhitāṃ dṛṣṭvā mamāpi vyathitaṃ manaḥ.

क्षितिक्षमा पुष्करसंनिभाक्षी या रक्षिता राघवलक्ष्मणाभ्याम्। सा राक्षसीभिर् विकृतेक्षणाभिः संरक्ष्यते संप्रति वृक्षमूले।

kṣitikṣamā puṣkarasaṃnibhākṣī yā rakṣitā rāghavalakṣmaṇābhyām. sā rākṣasībhir vikṛtekṣaṇābhiḥ saṃrakṣyate saṃprati vṛkṣamūle.

हिमहतनलिनीव नष्टशोभा व्यसनपरम्परया निपीड्यमाना। सहचररहितेव चक्रवाकी जनकसुता कृपणां दशां प्रपन्ना।

himahatanalinīva naṣṭaśobhā vyasanaparamparayā nipīḍyamānā. sahacararahiteva cakravākī janakasutā kṛpaṇāṃ daśāṃ prapannā.

अस्या हि पुष्पावनताग्रशाखाः शोकं दृढं वै जनयत्य् अशोकाः। हिमव्यपायेन च मन्दरश्मिर् अभ्युत्थितो नैकसहस्ररश्मिः।

asyā hi puṣpāvanatāgraśākhāḥ śokaṃ dṛḍhaṃ vai janayaty aśokāḥ. himavyapāyena ca mandaraśmir abhyutthito naikasahasraraśmiḥ.

इत्य् एवम् अर्थं कपिर् अन्ववेक्ष्य सीतेयम् इत्य् एव निविष्टबुद्धिः। संश्रित्य तस्मिन् निषसाद वृक्षे बली हरीणाम् ऋषभस् तरस्वी।

ity evam arthaṃ kapir anvavekṣya sīteyam ity eva niviṣṭabuddhiḥ. saṃśritya tasmin niṣasāda vṛkṣe balī harīṇām ṛṣabhas tarasvī.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...