रामायण 4.64 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

←किष्किन्धा काण्ड→

←अध्याय 64→

[rm-4-64] • 35 श्लोकाः

ततो ऽङ्गदवचः श्रुत्वा सर्वे ते वानरोत्तमाः। स्वं स्वं गतौ समुत्साहम् आहुस् तत्र यथाक्रमम्।

tato 'ṅgadavacaḥ śrutvā sarve te vānarottamāḥ. svaṃ svaṃ gatau samutsāham āhus tatra yathākramam.

गजो गवाक्षो गवयः शरभो गन्धमादनः। मैन्दश् च द्विविदश् चैव सुषेणो जाम्बवांस् तथा।

gajo gavākṣo gavayaḥ śarabho gandhamādanaḥ. maindaś ca dvividaś caiva suṣeṇo jāmbavāṃs tathā.

आबभाषे गजस् तत्र प्लवेयं दशयोजनम्। गवाक्षो योजनान्य् आह गमिष्यामीति विंशतिम्।

ābabhāṣe gajas tatra plaveyaṃ daśayojanam. gavākṣo yojanāny āha gamiṣyāmīti viṃśatim.

गवयो वानरस् तत्र वानरांस् तान् उवाच ह। त्रिंशतं तु गमिष्यामि योजनानां प्लवंगमाः।

gavayo vānaras tatra vānarāṃs tān uvāca ha. triṃśataṃ tu gamiṣyāmi yojanānāṃ plavaṃgamāḥ.

शरभो वानरस् तत्र वानरांस् तान् उवाच ह। चत्वारिंशद् गमिष्यामि योजनानां न संशयः।

śarabho vānaras tatra vānarāṃs tān uvāca ha. catvāriṃśad gamiṣyāmi yojanānāṃ na saṃśayaḥ.

वानरांस् तु महातेजा अब्रवीद् गन्धमादनः। योजनानां गमिष्यामि पञ्चाशत् तु न संशयः।

vānarāṃs tu mahātejā abravīd gandhamādanaḥ. yojanānāṃ gamiṣyāmi pañcāśat tu na saṃśayaḥ.

मैन्दस् तु वानरस् तत्र वानरांस् तान् उवाच ह। योजनानां परं षष्टिम् अहं प्लवितुम् उत्सहे।

maindas tu vānaras tatra vānarāṃs tān uvāca ha. yojanānāṃ paraṃ ṣaṣṭim ahaṃ plavitum utsahe.

ततस् तत्र महातेजा द्विविदः प्रत्यभाषत। गमिष्यामि न संदेहः सप्ततिं योजनान्य् अहम्।

tatas tatra mahātejā dvividaḥ pratyabhāṣata. gamiṣyāmi na saṃdehaḥ saptatiṃ yojanāny aham.

सुषेणस् तु हरिश्रेष्ठः प्रोक्तवान् कपिसत्तमान्। अशीतिं योजनानां तु प्लवेयं प्लवगर्षभाः।

suṣeṇas tu hariśreṣṭhaḥ proktavān kapisattamān. aśītiṃ yojanānāṃ tu plaveyaṃ plavagarṣabhāḥ.

तेषां कथयतां तत्र सर्वांस् तान् अनुमान्य च। ततो वृद्धतमस् तेषां जाम्बवान् प्रत्यभाषत।

teṣāṃ kathayatāṃ tatra sarvāṃs tān anumānya ca. tato vṛddhatamas teṣāṃ jāmbavān pratyabhāṣata.

पूर्वम् अस्माकम् अप्य् आसीत् कश् चिद् गतिपराक्रमः। ते वयं वयसः पारम् अनुप्राप्ताः स्म साम्प्रतम्।

pūrvam asmākam apy āsīt kaś cid gatiparākramaḥ. te vayaṃ vayasaḥ pāram anuprāptāḥ sma sāmpratam.

किं तु नैवं गते शक्यम् इदं कार्यम् उपेक्षितुम्। यद् अर्थं कपिराजश् च रामश् च कृतनिश्चयौ।

kiṃ tu naivaṃ gate śakyam idaṃ kāryam upekṣitum. yad arthaṃ kapirājaś ca rāmaś ca kṛtaniścayau.

साम्प्रतं कालभेदेन या गतिस् तां निबोधत। नवतिं योजनानां तु गमिष्यामि न संशयः।

sāmprataṃ kālabhedena yā gatis tāṃ nibodhata. navatiṃ yojanānāṃ tu gamiṣyāmi na saṃśayaḥ.

तांश् च सर्वान् हरिश्रेष्ठाञ् जाम्बवान् पुनर् अब्रवीत्। न खल्व् एतावद् एवासीद् गमने मे पराक्रमः।

tāṃś ca sarvān hariśreṣṭhāñ jāmbavān punar abravīt. na khalv etāvad evāsīd gamane me parākramaḥ.

मया महाबलैश् चैव यज्ञे विष्णुः सनातनः। प्रदक्षिणीकृतः पूर्वं क्रममाणस् त्रिविक्रमः।

mayā mahābalaiś caiva yajñe viṣṇuḥ sanātanaḥ. pradakṣiṇīkṛtaḥ pūrvaṃ kramamāṇas trivikramaḥ.

स इदानीम् अहं वृद्धः प्लवने मन्दविक्रमः। यौवने च तदासीन् मे बलम् अप्रतिमं परैः।

sa idānīm ahaṃ vṛddhaḥ plavane mandavikramaḥ. yauvane ca tadāsīn me balam apratimaṃ paraiḥ.

संप्रत्य् एतावतीं शक्तिं गमने तर्कयाम्य् अहम्। नैतावता च संसिद्धिः कार्यस्यास्य भविष्यति।

saṃpraty etāvatīṃ śaktiṃ gamane tarkayāmy aham. naitāvatā ca saṃsiddhiḥ kāryasyāsya bhaviṣyati.

अथोत्तरम् उदारार्थम् अब्रवीद् अङ्गदस् तदा। अनुमान्य महाप्राज्ञो जाम्बवन्तं महाकपिम्।

athottaram udārārtham abravīd aṅgadas tadā. anumānya mahāprājño jāmbavantaṃ mahākapim.

अहम् एतद् गमिष्यामि योजनानां शतं महत्। निवर्तने तु मे शक्तिः स्यान् न वेति न निश्चितम्।

aham etad gamiṣyāmi yojanānāṃ śataṃ mahat. nivartane tu me śaktiḥ syān na veti na niścitam.

तम् उवाच हरिश्रेष्ठो जाम्बवान् वाक्यकोविदः। ज्ञायते गमने शक्तिस् तव हर्यृक्षसत्तम।

tam uvāca hariśreṣṭho jāmbavān vākyakovidaḥ. jñāyate gamane śaktis tava haryṛkṣasattama.

कामं शतसहस्रं वा न ह्य् एष विधिर् उच्यते। योजनानां भवाञ् शक्तो गन्तुं प्रतिनिवर्तितुम्।

kāmaṃ śatasahasraṃ vā na hy eṣa vidhir ucyate. yojanānāṃ bhavāñ śakto gantuṃ pratinivartitum.

न हि प्रेषयिता तत स्वामी प्रेष्यः कथं चन। भवतायं जनः सर्वः प्रेष्यः प्लवगसत्तम।

na hi preṣayitā tata svāmī preṣyaḥ kathaṃ cana. bhavatāyaṃ janaḥ sarvaḥ preṣyaḥ plavagasattama.

भवान् कलत्रम् अस्माकं स्वामिभावे व्यवस्थितः। स्वामी कलत्रं सैन्यस्य गतिर् एषा परंतप।

bhavān kalatram asmākaṃ svāmibhāve vyavasthitaḥ. svāmī kalatraṃ sainyasya gatir eṣā paraṃtapa.

तस्मात् कलत्रवत् तात प्रतिपाल्यः सदा भवान्। अपि चैतस्य कार्यस्य भवान् मूलम् अरिंदम।

tasmāt kalatravat tāta pratipālyaḥ sadā bhavān. api caitasya kāryasya bhavān mūlam ariṃdama.

मूलम् अर्थस्य संरक्ष्यम् एष कार्यविदां नयः। मूले हि सति सिध्यन्ति गुणाः पुष्पफलादयः।

mūlam arthasya saṃrakṣyam eṣa kāryavidāṃ nayaḥ. mūle hi sati sidhyanti guṇāḥ puṣpaphalādayaḥ.

तद् भवान् अस्या कार्यस्य साधने सत्यविक्रमः। बुद्धिविक्रमसंपन्नो हेतुर् अत्र परंतपः।

tad bhavān asyā kāryasya sādhane satyavikramaḥ. buddhivikramasaṃpanno hetur atra paraṃtapaḥ.

गुरुश् च गुरुपुत्रश् च त्वं हि नः कपिसत्तम। भवन्तम् आश्रित्य वयं समर्था ह्य् अर्थसाधने।

guruś ca guruputraś ca tvaṃ hi naḥ kapisattama. bhavantam āśritya vayaṃ samarthā hy arthasādhane.

उक्तवाक्यं महाप्राज्ञं जाम्बवन्तं महाकपिः। प्रत्युवाचोत्तरं वाक्यं वालिसूनुर् अथाङ्गदः।

uktavākyaṃ mahāprājñaṃ jāmbavantaṃ mahākapiḥ. pratyuvācottaraṃ vākyaṃ vālisūnur athāṅgadaḥ.

यदि नाहं गमिष्यामि नान्यो वानरपुंगवः। पुनः खल्व् इदम् अस्माभिः कार्यं प्रायोपवेशनम्।

yadi nāhaṃ gamiṣyāmi nānyo vānarapuṃgavaḥ. punaḥ khalv idam asmābhiḥ kāryaṃ prāyopaveśanam.

न ह्य् अकृत्वा हरिपतेः संदेशं तस्य धीमतः। तत्रापि गत्वा प्राणानां पश्यामि परिरक्षणम्।

na hy akṛtvā haripateḥ saṃdeśaṃ tasya dhīmataḥ. tatrāpi gatvā prāṇānāṃ paśyāmi parirakṣaṇam.

स हि प्रसादे चात्यर्थं कोपे च हरिर् ईश्वरः। अतीत्य तस्य संदेशं विनाशो गमने भवेत्।

sa hi prasāde cātyarthaṃ kope ca harir īśvaraḥ. atītya tasya saṃdeśaṃ vināśo gamane bhavet.

तद् यथा ह्य् अस्य कार्यस्य न भवत्य् अन्यथा गतिः। तद् भवान् एव दृष्टार्थः संचिन्तयितुम् अर्हति।

tad yathā hy asya kāryasya na bhavaty anyathā gatiḥ. tad bhavān eva dṛṣṭārthaḥ saṃcintayitum arhati.

सो ऽङ्गदेन तदा वीरः प्रत्युक्तः प्लवगर्षभः। जाम्बवान् उत्तरं वाक्यं प्रोवाचेदं ततो ऽङ्गदम्।

so 'ṅgadena tadā vīraḥ pratyuktaḥ plavagarṣabhaḥ. jāmbavān uttaraṃ vākyaṃ provācedaṃ tato 'ṅgadam.

अस्य ते वीर कार्यस्य न किं चित् परिहीयते। एष संचोदयाम्य् एनं यः कार्यं साधयिष्यति।

asya te vīra kāryasya na kiṃ cit parihīyate. eṣa saṃcodayāmy enaṃ yaḥ kāryaṃ sādhayiṣyati.

ततः प्रतीतं प्लवतां वरिष्ठम् एकान्तम् आश्रित्य सुखोपविष्टम्। संचोदयाम् आस हरिप्रवीरो हरिप्रवीरं हनुमन्तम् एव।

tataḥ pratītaṃ plavatāṃ variṣṭham ekāntam āśritya sukhopaviṣṭam. saṃcodayām āsa haripravīro haripravīraṃ hanumantam eva.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...