रामायण 4.57 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

←किष्किन्धा काण्ड→

←अध्याय 57→

[rm-4-57] • 34 श्लोकाः

इत्य् उक्तः करुणं वाक्यं वानरैस् त्यक्तजीवितैः। सबाष्पो वानरान् गृध्रः प्रत्युवाच महास्वनः।

ity uktaḥ karuṇaṃ vākyaṃ vānarais tyaktajīvitaiḥ. sabāṣpo vānarān gṛdhraḥ pratyuvāca mahāsvanaḥ.

यवीयान् मम स भ्राता जटायुर् नाम वानराः। यमाख्यात हतं युद्धे रावणेन बलीयसा।

yavīyān mama sa bhrātā jaṭāyur nāma vānarāḥ. yamākhyāta hataṃ yuddhe rāvaṇena balīyasā.

वृद्धभावाद् अपक्षत्वाच् छृण्वंस् तद् अपि मर्षये। न हि मे शक्तिर् अद्यास्ति भ्रातुर् वैरविमोक्षणे।

vṛddhabhāvād apakṣatvāc chṛṇvaṃs tad api marṣaye. na hi me śaktir adyāsti bhrātur vairavimokṣaṇe.

पुरा वृत्रवधे वृत्ते स चाहं च जयैषिणौ। आदित्यम् उपयातौ स्वो ज्वलन्तं रश्मिमालिनम्।

purā vṛtravadhe vṛtte sa cāhaṃ ca jayaiṣiṇau. ādityam upayātau svo jvalantaṃ raśmimālinam.

आवृत्याकाशमार्गेण जवेन स्म गतौ भृशम्। मध्यं प्राप्ते च सूर्ये च जटायुर् अवसीदति।

āvṛtyākāśamārgeṇa javena sma gatau bhṛśam. madhyaṃ prāpte ca sūrye ca jaṭāyur avasīdati.

तम् अहं भ्रातरं दृष्ट्वा सूर्यरश्मिभिर् अर्दितम्। पक्षाभ्यं छादयाम् आस स्नेहात् परमविह्वलम्।

tam ahaṃ bhrātaraṃ dṛṣṭvā sūryaraśmibhir arditam. pakṣābhyaṃ chādayām āsa snehāt paramavihvalam.

निर्दग्धपक्षः पतितो विन्ध्ये ऽहं वानरोत्तमाः। अहम् अस्मिन् वसन् भ्रातुः प्रवृत्तिं नोपलक्षये।

nirdagdhapakṣaḥ patito vindhye 'haṃ vānarottamāḥ. aham asmin vasan bhrātuḥ pravṛttiṃ nopalakṣaye.

जटायुषस् त्व् एवम् उक्तो भ्रात्रा संपातिना तदा। युवराजो महाप्राज्ञः प्रत्युवाचाङ्गदस् तदा।

jaṭāyuṣas tv evam ukto bhrātrā saṃpātinā tadā. yuvarājo mahāprājñaḥ pratyuvācāṅgadas tadā.

जटायुषो यदि भ्राता श्रुतं ते गदितं मया। आख्याहि यदि जानासि निलयं तस्य रक्षसः।

jaṭāyuṣo yadi bhrātā śrutaṃ te gaditaṃ mayā. ākhyāhi yadi jānāsi nilayaṃ tasya rakṣasaḥ.

अदीर्घदर्शिनं तं वा रावणं राक्षसाधिपम्। अन्तिके यदि वा दूरे यदि जानासि शंस नः।

adīrghadarśinaṃ taṃ vā rāvaṇaṃ rākṣasādhipam. antike yadi vā dūre yadi jānāsi śaṃsa naḥ.

ततो ऽब्रवीन् महातेजा ज्येष्ठो भ्राता जटायुषः। आत्मानुरूपं वचनं वानरान् संप्रहर्षयन्।

tato 'bravīn mahātejā jyeṣṭho bhrātā jaṭāyuṣaḥ. ātmānurūpaṃ vacanaṃ vānarān saṃpraharṣayan.

निर्दग्धपक्षो गृध्रो ऽहं गतवीर्यः प्लवंगमाः। वाङ्मात्रेण तु रामस्य करिष्ये साह्यम् उत्तमम्।

nirdagdhapakṣo gṛdhro 'haṃ gatavīryaḥ plavaṃgamāḥ. vāṅmātreṇa tu rāmasya kariṣye sāhyam uttamam.

जानामि वारुणाल् लोकान् विष्णोस् त्रैविक्रमान् अपि। देवासुरविमर्दांश् च अमृतस्य च मन्थनम्।

jānāmi vāruṇāl lokān viṣṇos traivikramān api. devāsuravimardāṃś ca amṛtasya ca manthanam.

रामस्य यद् इदं कार्यं कर्तव्यं प्रथमं मया। जरया च हृतं तेजः प्राणाश् च शिथिला मम।

rāmasya yad idaṃ kāryaṃ kartavyaṃ prathamaṃ mayā. jarayā ca hṛtaṃ tejaḥ prāṇāś ca śithilā mama.

तरुणी रूपसंपन्ना सर्वाभरणभूषिता। ह्रियमाणा मया दृष्टा रावणेन दुरात्मना।

taruṇī rūpasaṃpannā sarvābharaṇabhūṣitā. hriyamāṇā mayā dṛṣṭā rāvaṇena durātmanā.

क्रोशन्ती राम रामेति लक्ष्मणेति च भामिनी। भूषणान्य् अपविध्यन्ती गात्राणि च विधुन्वती।

krośantī rāma rāmeti lakṣmaṇeti ca bhāminī. bhūṣaṇāny apavidhyantī gātrāṇi ca vidhunvatī.

सूर्यप्रभेव शैलाग्रे तस्याः कौशेयम् उत्तमम्। असिते राक्षसे भाति यथा वा तडिदम्बुदे।

sūryaprabheva śailāgre tasyāḥ kauśeyam uttamam. asite rākṣase bhāti yathā vā taḍidambude.

तां तु सीताम् अहं मन्ये रामस्य परिकीर्तनात्। श्रूयतां मे कथयतो निलयं तस्य रक्षसः।

tāṃ tu sītām ahaṃ manye rāmasya parikīrtanāt. śrūyatāṃ me kathayato nilayaṃ tasya rakṣasaḥ.

पुत्रो विश्रवसः साक्षाद् भ्राता वैश्रवणस्य च। अध्यास्ते नगरीं लङ्कां रावणो नाम राकसः।

putro viśravasaḥ sākṣād bhrātā vaiśravaṇasya ca. adhyāste nagarīṃ laṅkāṃ rāvaṇo nāma rākasaḥ.

इतो द्वीपे समुद्रस्य संपूर्णे शतयोजने। तस्मिंल् लङ्का पुरी रम्या निर्मिता विश्वकर्मणा।

ito dvīpe samudrasya saṃpūrṇe śatayojane. tasmiṃl laṅkā purī ramyā nirmitā viśvakarmaṇā.

तस्यां वसति वैदेही दीना कौशेयवासिनी। रावणान्तःपुरे रुद्धा राक्षसीभिः सुरक्षिता।

tasyāṃ vasati vaidehī dīnā kauśeyavāsinī. rāvaṇāntaḥpure ruddhā rākṣasībhiḥ surakṣitā.

जनकस्यात्मजां राज्ञस् तस्यां द्रक्ष्यथ मैथिलीम्। लङ्कायाम् अथ गुप्तायां सागरेण समन्ततः।

janakasyātmajāṃ rājñas tasyāṃ drakṣyatha maithilīm. laṅkāyām atha guptāyāṃ sāgareṇa samantataḥ.

संप्राप्य सागरस्यान्तं संपूर्णं शतयोजनम्। आसाद्य दक्षिणं कूलं ततो द्रक्ष्यथ रावणम्।

saṃprāpya sāgarasyāntaṃ saṃpūrṇaṃ śatayojanam. āsādya dakṣiṇaṃ kūlaṃ tato drakṣyatha rāvaṇam.

तत्रैव त्वरिताः क्षिप्रं विक्रमध्वं प्लवंगमाः। ज्ञानेन खलु पश्यामि दृष्ट्वा प्रत्यागमिष्यथ।

tatraiva tvaritāḥ kṣipraṃ vikramadhvaṃ plavaṃgamāḥ. jñānena khalu paśyāmi dṛṣṭvā pratyāgamiṣyatha.

आद्यः पन्थाः कुलिङ्गानां ये चान्ये धान्यजीविनः। द्वितीयो बलिभोजानां ये च वृक्षफलाशिनः।

ādyaḥ panthāḥ kuliṅgānāṃ ye cānye dhānyajīvinaḥ. dvitīyo balibhojānāṃ ye ca vṛkṣaphalāśinaḥ.

भासास् तृतीयं गच्छन्ति क्रौञ्चाश् च कुररैः सह। श्येनाश् चतुर्थं गच्छन्ति गृध्रा गच्छन्ति पञ्चमम्।

bhāsās tṛtīyaṃ gacchanti krauñcāś ca kuraraiḥ saha. śyenāś caturthaṃ gacchanti gṛdhrā gacchanti pañcamam.

बलवीर्योपपन्नानां रूपयौवनशालिनाम्। षष्ठस् तु पन्था हंसानां वैनतेयगतिः परा। वैनतेयाच् च नो जन्म सर्वेषां वानरर्षभाः।

balavīryopapannānāṃ rūpayauvanaśālinām. ṣaṣṭhas tu panthā haṃsānāṃ vainateyagatiḥ parā. vainateyāc ca no janma sarveṣāṃ vānararṣabhāḥ.

गर्हितं तु कृतं कर्म येन स्म पिशिताशनाः। इहस्थो ऽहं प्रपश्यामि रावणं जानकीं तथा।

garhitaṃ tu kṛtaṃ karma yena sma piśitāśanāḥ. ihastho 'haṃ prapaśyāmi rāvaṇaṃ jānakīṃ tathā.

अस्माकम् अपि सौवर्णं दिव्यं चक्षुर्बलं तथा। तस्माद् आहारवीर्येण निसर्गेण च वानराः। आयोजनशतात् साग्राद् वयं पश्याम नित्यशः।

asmākam api sauvarṇaṃ divyaṃ cakṣurbalaṃ tathā. tasmād āhāravīryeṇa nisargeṇa ca vānarāḥ. āyojanaśatāt sāgrād vayaṃ paśyāma nityaśaḥ.

अस्माकं विहिता वृत्तिर् निसार्गेण च दूरतः। विहिता पादमूले तु वृत्तिश् चरणयोधिनाम्।

asmākaṃ vihitā vṛttir nisārgeṇa ca dūrataḥ. vihitā pādamūle tu vṛttiś caraṇayodhinām.

उपायो दृश्यतां कश् चिल् लङ्घने लवणाम्भसः। अभिगम्य तु वैदेहीं समृद्धार्था गमिष्यथ।

upāyo dṛśyatāṃ kaś cil laṅghane lavaṇāmbhasaḥ. abhigamya tu vaidehīṃ samṛddhārthā gamiṣyatha.

समुद्रं नेतुम् इच्छामि भवद्भिर् वरुणालयम्। प्रदास्याम्य् उदकं भ्रातुः स्वर्गतस्य महात्मनः।

samudraṃ netum icchāmi bhavadbhir varuṇālayam. pradāsyāmy udakaṃ bhrātuḥ svargatasya mahātmanaḥ.

ततो नीत्वा तु तं देशं तीरे नदनदीपतेः। निर्दग्धपक्षं संपातिं वानराः सुमहौजसः।

tato nītvā tu taṃ deśaṃ tīre nadanadīpateḥ. nirdagdhapakṣaṃ saṃpātiṃ vānarāḥ sumahaujasaḥ.

पुनः प्रत्यानयित्वा वै तं देशं पतगेश्वरम्। बभूवुर् वानरा हृष्टाः प्रवृत्तिम् उपलभ्य ते।

punaḥ pratyānayitvā vai taṃ deśaṃ patageśvaram. babhūvur vānarā hṛṣṭāḥ pravṛttim upalabhya te.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...