रामायण 4.58 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

←किष्किन्धा काण्ड→

←अध्याय 58→

[rm-4-58] • 29 श्लोकाः

ततस् तद् अमृतास्वादं गृध्रराजेन भाषितम्। निशम्य वदतो हृष्टास् ते वचः प्लवगर्षभाः।

tatas tad amṛtāsvādaṃ gṛdhrarājena bhāṣitam. niśamya vadato hṛṣṭās te vacaḥ plavagarṣabhāḥ.

जाम्बवान् वै हरिश्रेष्ठः सह सर्वैः प्लवंगमैः। भूतलात् सहसोत्थाय गृध्रराजानम् अब्रवीत्।

jāmbavān vai hariśreṣṭhaḥ saha sarvaiḥ plavaṃgamaiḥ. bhūtalāt sahasotthāya gṛdhrarājānam abravīt.

क्व सीता केन वा दृष्टा को वा हरति मैथिलीम्। तद् आख्यातु भवान् सर्वं गतिर् भव वनौकसाम्।

kva sītā kena vā dṛṣṭā ko vā harati maithilīm. tad ākhyātu bhavān sarvaṃ gatir bhava vanaukasām.

को दाशरथिबाणानां वज्रवेगनिपातिनाम्। स्वयं लक्ष्मणम् उक्तानां न चिन्तयति विक्रमम्।

ko dāśarathibāṇānāṃ vajraveganipātinām. svayaṃ lakṣmaṇam uktānāṃ na cintayati vikramam.

स हरीन् प्रीतिसंयुक्तान् सीता श्रुतिसमाहितान्। पुनर् आश्वासयन् प्रीत इदं वचनम् अब्रवीत्।

sa harīn prītisaṃyuktān sītā śrutisamāhitān. punar āśvāsayan prīta idaṃ vacanam abravīt.

श्रूयताम् इह वैदेह्या यथा मे हरणं श्रुतम्। येन चापि ममाख्यातं यत्र चायतलोचना।

śrūyatām iha vaidehyā yathā me haraṇaṃ śrutam. yena cāpi mamākhyātaṃ yatra cāyatalocanā.

अहम् अस्मिन् गिरौ दुर्गे बहुयोजनम् आयते। चिरान् निपतितो वृद्धः क्षीणप्राणपराक्रमः।

aham asmin girau durge bahuyojanam āyate. cirān nipatito vṛddhaḥ kṣīṇaprāṇaparākramaḥ.

तं माम् एवंगतं पुत्रः सुपार्श्वो नाम नामतः। आहारेण यथाकालं बिभर्ति पततां वरः।

taṃ mām evaṃgataṃ putraḥ supārśvo nāma nāmataḥ. āhāreṇa yathākālaṃ bibharti patatāṃ varaḥ.

तीक्ष्णकामास् तु गन्धर्वास् तीक्ष्णकोपा भुजंगमाः। मृगाणां तु भयं तीक्ष्णं ततस् तीक्ष्णक्षुधा वयम्।

tīkṣṇakāmās tu gandharvās tīkṣṇakopā bhujaṃgamāḥ. mṛgāṇāṃ tu bhayaṃ tīkṣṇaṃ tatas tīkṣṇakṣudhā vayam.

स कदा चित् क्षुधार्तस्य मम चाहारकाङ्क्षिणः। गतसूर्यो ऽहनि प्राप्तो मम पुत्रो ह्य् अनामिषः।

sa kadā cit kṣudhārtasya mama cāhārakāṅkṣiṇaḥ. gatasūryo 'hani prāpto mama putro hy anāmiṣaḥ.

स मया वृद्धभावाच् च कोपाच् च परिभर्त्सितः। क्षुत्पिपासा परीतेन कुमारः पततां वरः।

sa mayā vṛddhabhāvāc ca kopāc ca paribhartsitaḥ. kṣutpipāsā parītena kumāraḥ patatāṃ varaḥ.

स ममाहारसंरोधात् पीडितः प्रीतिवर्धनः। अनुमान्य यथातत्त्वम् इदं वचनम् अब्रवीत्।

sa mamāhārasaṃrodhāt pīḍitaḥ prītivardhanaḥ. anumānya yathātattvam idaṃ vacanam abravīt.

अहं तात यथाकालम् आमिषार्थी खम् आप्लुतः। महेन्द्रस्य गिरेर् द्वारम् आवृत्य च समास्थितः।

ahaṃ tāta yathākālam āmiṣārthī kham āplutaḥ. mahendrasya girer dvāram āvṛtya ca samāsthitaḥ.

तत्र सत्त्वसहस्राणां सागरान्तरचारिणाम्। पन्थानम् एको ऽध्यवसं संनिरोद्धुम् अवाङ्मुखः।

tatra sattvasahasrāṇāṃ sāgarāntaracāriṇām. panthānam eko 'dhyavasaṃ saṃniroddhum avāṅmukhaḥ.

तत्र कश् चिन् मया दृष्टः सूर्योदयसमप्रभाम्। स्त्रियम् आदाय गच्छन् वै भिन्नाञ्जनचयोपमः।

tatra kaś cin mayā dṛṣṭaḥ sūryodayasamaprabhām. striyam ādāya gacchan vai bhinnāñjanacayopamaḥ.

सो ऽहम् अभ्यवहारार्थी तौ दृष्ट्वा कृतनिश्चयः। तेन साम्ना विनीतेन पन्थानम् अभियाचितः।

so 'ham abhyavahārārthī tau dṛṣṭvā kṛtaniścayaḥ. tena sāmnā vinītena panthānam abhiyācitaḥ.

न हि सामोपपन्नानां प्रहर्ता विद्यते क्व चित्। नीचेष्व् अपि जनः कश् चित् किम् अङ्ग बत मद्विधः।

na hi sāmopapannānāṃ prahartā vidyate kva cit. nīceṣv api janaḥ kaś cit kim aṅga bata madvidhaḥ.

स यातस् तेजसा व्योम संक्षिपन्न् इव वेगतः। अथाहं खे चरैर् भूतैर् अभिगम्य सभाजितः।

sa yātas tejasā vyoma saṃkṣipann iva vegataḥ. athāhaṃ khe carair bhūtair abhigamya sabhājitaḥ.

दिष्ट्या जीवसि तातेति अब्रुवन् मां महर्षयः। कथं चित् सकलत्रो ऽसौ गतस् ते स्वस्त्य् असंशयम्।

diṣṭyā jīvasi tāteti abruvan māṃ maharṣayaḥ. kathaṃ cit sakalatro 'sau gatas te svasty asaṃśayam.

एवम् उक्तस् ततो ऽहं तैः सिद्धैः परमशोभनैः। स च मे रावणो राजा रक्षसां प्रतिवेदितः।

evam uktas tato 'haṃ taiḥ siddhaiḥ paramaśobhanaiḥ. sa ca me rāvaṇo rājā rakṣasāṃ prativeditaḥ.

हरन् दाशरथेर् भार्यां रामस्य जनकात्मजाम्। भ्रष्टाभरणकौशेयां शोकवेगपराजिताम्।

haran dāśarather bhāryāṃ rāmasya janakātmajām. bhraṣṭābharaṇakauśeyāṃ śokavegaparājitām.

रामलक्ष्मणयोर् नाम क्रोशन्तीं मुक्तमूर्धजाम्। एष कालात्ययस् तावद् इति वाक्यविदां वरः।

rāmalakṣmaṇayor nāma krośantīṃ muktamūrdhajām. eṣa kālātyayas tāvad iti vākyavidāṃ varaḥ.

एतम् अर्थं समग्रं मे सुपार्श्वः प्रत्यवेदयत्। तच् छ्रुत्वापि हि मे बुद्धिर् नासीत् का चित् पराक्रमे।

etam arthaṃ samagraṃ me supārśvaḥ pratyavedayat. tac chrutvāpi hi me buddhir nāsīt kā cit parākrame.

अपक्षो हि कथं पक्षी कर्म किं चिद् उपक्रमेत्। यत् तु शक्यं मया कर्तुं वाग्बुद्धिगुणवर्तिना।

apakṣo hi kathaṃ pakṣī karma kiṃ cid upakramet. yat tu śakyaṃ mayā kartuṃ vāgbuddhiguṇavartinā.

श्रूयतां तत् प्रवक्ष्यामि भवतां पौरुषाश्रयम्। वाङ्मतिभ्यां हि सार्वेषां करिष्यामि प्रियं हि वः। यद् धि दाशरथेः कार्यं मम तन् नात्र संशयः।

śrūyatāṃ tat pravakṣyāmi bhavatāṃ pauruṣāśrayam. vāṅmatibhyāṃ hi sārveṣāṃ kariṣyāmi priyaṃ hi vaḥ. yad dhi dāśaratheḥ kāryaṃ mama tan nātra saṃśayaḥ.

ते भवन्तो मतिश्रेष्ठा बलवन्तो मनस्विनः। सहिताः कपिराजेन देवैर् अपि दुरासदाः।

te bhavanto matiśreṣṭhā balavanto manasvinaḥ. sahitāḥ kapirājena devair api durāsadāḥ.

रामलक्ष्मणबाणाश् च निशिताः कङ्कपत्रिणः। त्रयाणाम् अपि लोकानां पर्याप्तास् त्राणनिग्रहे।

rāmalakṣmaṇabāṇāś ca niśitāḥ kaṅkapatriṇaḥ. trayāṇām api lokānāṃ paryāptās trāṇanigrahe.

कामं खलु दशग्रीवस् तेजोबलसमन्वितः। भवतां तु समर्थानां न किं चिद् अपि दुष्करम्।

kāmaṃ khalu daśagrīvas tejobalasamanvitaḥ. bhavatāṃ tu samarthānāṃ na kiṃ cid api duṣkaram.

तद् अलं कालसंगेन क्रियतां बुद्धिनिश्चयः। न हि कर्मसु सज्जन्ते बुद्धिमन्तो भवद्विधाः।

tad alaṃ kālasaṃgena kriyatāṃ buddhiniścayaḥ. na hi karmasu sajjante buddhimanto bhavadvidhāḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...